ЧЕРНИГОВ КАВАЛЕРИЯ ДИВИЗИЯҺЫ
ЧЕРНИГОВ КАВАЛЕРИЯ ДИВИЗИЯҺЫ, СССР Дәүләт оборона ком-ты ҡарары м-н 1942 й. ғин.—мартында Дим т. юл станцияһында (хәҙ. Өфө эсендә) Авдон, Яңы Жуков, Иҫке Жуков һәм Таптыков аа. (бөтәһе лә — Өфө р-ны) 112-се Башҡорт кавалерия див. булараҡ ойошторола, 1943 й. февр. алып 16-сы Башҡорт гвардия кавалерия дивизияһы. Дивизия составына 275-се, 294-се, 313-сө (1943 й. февр. алып ярашлы рәүештә 58-се, 60-сы һәм 62-се гвардия) кавалерия, 32-се танк (1944 й. майынан) полктары, 101-се атлы-артиллерия дивизионы, 112-се айырым зенит батареяһы, 112-се айырым химиянан һаҡланыу взводы, 80-се айырым мед.-санитария эскадроны, 84-се ылау эскадроны, 83-сө айырым элемтә ярым эскадроны, 379-сы ветеринария лазареты, 13-сө комендант взводы, 14-се махсус бүлек взводы инә; айырым ғәскәр частары див. составында ваҡытлыса була. Дивизия Көньяҡ Урал хәрби округы ғәскәрҙәре, май айынан Брянск фронтының 3-сө армияһы 8-се кавалерия корпусы (1943 й. февр. алып 7-се гвардия), окт. башлап Көньяҡ-Көнбайыш, Ялан, Үҙәк, Белоруссия фронттарының 5-се танк армияһы, 1944 й. мартынан 2-се Белоруссия, авг. алып 1-се Белоруссия фронттарының 69-сы армияһы составына ингән. Бөйөк Ватан һуғышы барышында 1942 й. Воронеж-Ворошиловград, Сталинград (һөжүм), Урта Дон, 1943 й. — Гомель-Речица, 1944 й. — Калинковичи-Мозырь, Люблин-Брест, 1945 й. — Висла-Одер, Көнсығыш Померания һәм Берлин операцияларында ҡатнаша. 1945 й. июненән Брест, Нахичевань ҡҡ. урынлаша. Окт. 31-се механизацияланған див. үҙгәртелә. “Чернигов” маҡтаулы исеменә лайыҡ була (1943). Ленин (1945), Ҡыҙыл Байраҡ (1944), 2-се дәрәжә Суворов (1944), 2-се дәрәжә Кутузов (1945) орд. м-н бүләкләнгән. Ч.к.д. 78 яугиры, ш. иҫ. Г.А.Белов, С.Ғ.Биктимеров, Х.С. Булатов, А.Ғ.Ғиззәтуллин, Ф.Ғ. Ғәбдрәшитов, Ш.Й.Ғәтиәтуллин, Б.Р. Дәүләтов, Ә.Ғ.Дәүләтов, Т.Т. Күсемов, М.Ғ.Ҡужаҡов, А.Ф. Никифоров, Т.Ғ.Халиҡов, Ҡ.Ҡ. Хәйбуллин, Ә.С.Хәйҙәров, С.Х.Хәсәнов, Ғ.А.Әхмәров, Ҡ.Х.Әхмәтшин, Советтар Союзы Геройы исеменә лайыҡ булған; 5-әүһе Дан орд. 3 дәрәжәһе, 3860 яугир орд. һәм миҙалдар м-н бүләкләнгән.
Дивизия ком.: М.М. Шайморатов (1941 й. дек. алып), ген.-майор Белов (1943 й. февр. — 1945 й. майы). Өфө, Туймазы ҡҡ., Кушнаренко а. (Кушнаренко р-ны) дивизияның музейҙары асылған. Өфөлә див. штабы урынлашҡан бинаға мемориаль таҡтаташ, Петровское, Чернигов ҡҡ., Чернухино т. юл станцияһында (бөтәһе лә — Украина) һәйкәлдәр ҡуйылған. Петровское ҡ. Башҡорт атлылары скверы асылған.
Әҙәб.: Ахмадиев Т.Х. Башкирская гвардейская кавалерийская. Уфа, 1999; Бикмеев М.А. Легендарная 16-я (112-я) гвардейская Башкирская кавалерийская дивизия. Уфа, 2005.
М.Ә.Бикмәев
Тәрж. М.Х.Хужин
