РАФИҠОВ Сәғит Рәүеф улы

РАФИҠОВ Сәғит Рәүеф улы [19.4.1912, Өфө губ. Бөрөөйәҙе Ҡайыш а. (БР‑ҙың Дүртөйлө р‑ны) — 19.1.1992, Мәскәү], химик. СССР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1970), Ҡаҙаҡ ССР‑ы ФА акад. (1962), химия ф. д‑ры (1948), проф. (1951). Ҡазан химия‑технология ин‑тын тамамлағандан һуң (1937) Үҙәк ғилми‑тикшеренеү лаб. эшләй (Ҡазан). 1938— 48 йй. СССР ФА‑ның Органик химия ин‑тында (1941 й. алып өлкән ғилми хеҙм‑р), бер үк ваҡытта 1944— 48 йй. Мәскәү химия‑технология ин‑тында, 1954—65 йй. СССР ФА‑ның Элементорганик берләшмәләр ин‑тында лаб. мөдире. 1954—56 йй. Ҡытай Халыҡ Республикаһы ФА Президиумы советнигы. 1984—91 йй. Тәбиғәт ғилеме һәм техника тарихы ин‑тында баш ғилми хеҙм‑р (бөтәһе лә — Мәскәү). 1948—54 йй. лаб. мөдире һәм 1965—68 йй. Ҡаҙаҡ ССР‑ы ФА‑ның Химия фәндәре ин‑тында бүлек мөдире, ш. уҡ ваҡытта 1949—51 йй. Ҡаҙаҡ а.х. ин‑тында химия каф. мөдире, 1952—54 йй. Ҡаҙаҡ ун‑тында (бөтәһе лә — Алма‑Ата). 1967—84 йй. СССР ФА БФ Президиумы рәйесе, ш. уҡ ваҡытта 1968—77 йй. Химия ин‑ты (икеһе лә — Өфө) директоры. Фәнни хеҙмәттәре полимерҙарҙыңхимик әүерелештәрен, полимерҙарҙың иҫкереүпроцестарын, полимерҙарҙы стабилләштереүҙе өйрәнеүгә, сүс барлыҡҡа килтергән, “үҙ‑үҙен һаҡлаған” полимерҙар булдырыуға арналған. Р. тарафынан мономерҙарҙың тәрән конверсияһында ирекле радикал полимерлашыу процесын көйләү принциптары эшләнә, поликонденсация реакцияларын ҡулланып юғары температураға сыҙамлы полимерҙарҙы (полиариленфталидтар) синтезлау йүнәлеше үҫтерелә, синтетик гуттаперча етештереүөсөн катализаторҙар тәҡдим ителә. Р. етәкс. донъяла тәүгеләрҙән булып сәнәғәттәҙур күләмле монолит органик быяла блоктарын етештереү булдырыла, магистраль__үткәргес торбаларҙы коррозиянан һаҡлау өсөн Пластобит‑2М изоляциялау япмаһы эшләнәһәм етештереүгә индерелә. Юғары молекуляр берләшмәләр химияһы ƒилми мәктәбенә нигеҙһалыусы. 900‑ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, ш. иҫ. вуздар өсөн полимерҙар химияһы һәм физик химия б‑са илдәге тәүге дәреслектәр; 200 уйлап табыу авторы. СССР ЮС‑ының 8—10‑сы, БАССР ЮС‑ының 7‑се саҡырылыш депутаты. СССР МС‑ы (1983), С.В.Лебедев ис. пр. (1992) лауреаты. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1975), Халыҡтар дуҫлығы (1982) орд. м‑н бүләкләнгән.

Х е ҙ м.: Синтез и исследование высокомолекулярных соединений. М.; Л., 1949 (авторҙ.); Методы определения молекулярных весов и полидисперсности высокомолекулярных соединений. М., 1963 (авторҙ.); Введение в физико- химию растворов полимеров. М., 1978 (авторҙ.). Әҙәб.: Выдающиеся химики мира. М., 1991.

Ю.Б.Монаков

Тәрж. Й.Ш.Мөхәмәтйәров