РЕКТИФИКАЦИЯ
РЕКТИФИКАЦИЯ (лат. rectus — тура, ябай һәм facio — эшләйем), шыйыҡ бинар йәки күп компонентлы ҡатышмаларҙы ҡайнау т‑раһы б‑са шыйыҡсаны парға һәм парҙарҙы конденсатҡа әйләндереп бүлеү ысулы. Азеотроплы (эреткес ҡатышмаға азеотроп ҡатышманың берәй компоненты м‑н айырыусы агент индереү), экстрактив (түбән осоусан яҡын т‑рала ҡайнаған компоненттарҙыңҡатышмаларын айырыу), молекуляр Р. (аҙ осоусан, термик тотороҡһоҙ матдәләрҙең күп баҫҡыслы юғары вакуумлы дистилляцияһы) айыралар. Айырылыусы шыйыҡсаларҙыңҡайнау т‑раһына ҡарап Р. атмосфера баҫымында (tҡайнау 30—350°С), атмосфера баҫымынан юғарыраҡ шарттарҙа (түбән ҡайнау т‑ралы шыйыҡсаларҙы бүлеү), вакуумда (юғары т‑рала ҡайнаған шыйыҡсаларҙың т‑раларын кәметер өсөн) өҙлөкһөҙ насадкалы йәки баҫҡыслы тәрилкәһымаҡ ректификация колонналарында үткәрәләр (ҡара: Масса алмаштырыу аппараттары), уларҙа ҡапма‑ҡаршы пар (өҫкә; түбән т‑рала ҡайнаған компоненттар м‑н байый) һәм шыйыҡса (аҫҡа; юғары т‑рала ҡайнаған компоненттар м‑н байый) ағымдарының күп тапҡыр контакты булдырыла. Ротор әйләнгәндә механик энергияны биргән ректификация колонналары (роторлы плёнкалы аппараттар), парлаусы секцияһы һәм айырым фракцияларҙы алыр өсөн ситке өлөштәре булған ҡатмарлы колонналары бар (мәҫ., углеводород газдарын айырыу һәм нефтте эшкәртеү, дизель яғыулығының 220—300°С т‑рала еңел һәм 280—350°С т‑рала ауыр фракцияларын, 350—380°C т‑рала атмосфера газойлен, 350—380°С т‑рала мазутты айырыу). Нефть эшкәртеүҙә, химия, нефть, кокс һәм урман химияһы, аҙыҡ‑түлек, фарм. сәнәғәтендә, төҫлөметаллургияла ҡулланалар. Башҡортостанда Р. бөтә нефть һәм газ эшкәртеү, химия з‑дтарының технологик схемаларына инә. 20 б. 50‑се йй. аҙ. Башҡ‑н нефть эшкәртеүҒТИ‑нда А.С.Эйгенсон етәкс. нефть фракцияларының Р. һөҙөмтәле схемаларын эшләү б‑са тикшеренеүҙәр башлана. 60‑сы йй. башында А.В.Берг, Р.Н.Илембәтова, М.Л. Креймер, Л.Б.Хоҙайҙатова тарафынан КПСС‑тың 22‑се съезы ис. Өфө НЭЗ‑ы (ҡара: “Уфанефтехим”) м‑н берлектәбензинды ваҡ фракцияларға бүлеп ароматик углеводородтар алыр өсөн Р. схемаһы үҙләштерелә. Аныҡ Р. ҡулайламаларының типлаштырылған проекттарына керетелгән һәм илдең 10‑дан ашыу нефть эшкәртеү з‑дтарында индерелгән тәҡдимдәр бирелгән. ӨНИ‑лә А.А. Кондратьев етәкс. ҡатмарлы ҡатышмаларҙы фракциялауҙың иҫәпләү ысулдары, Б.К.Марушкин етәкс. ректификация колонналарын аныҡ иҫәпләү ысулдары өйрәнелә; Ғ.Ғ.Теләшев м‑н берлектә сәнәғәт ректификация тәрилкәләренеңһөҙөмтәлелеген билдәләү методикаһы эшләнә; М.З. Максименко тарафынан Яңы Өфө НЭЗ‑ы м‑н берлектәминераль майҙарҙы фенол ярҙамында таҙартыу һәм гудрондарҙы пропанлы асфальтһыҙлаштырыу өсөн экстракция колоннаһы эшләнә.
С.Ә.Әхмәтов
Тәрж. Ф.А.Ғималова
РЕКТИФИКАЦИЯ (лат. rectus — тура, ябай һәм facio — эшләйем), шыйыҡ бинар йәки күп компонентлы ҡатышмаларҙы ҡайнау т‑раһы б‑са шыйыҡсаны парға һәм парҙарҙы конденсатҡа әйләндереп бүлеү ысулы. Азеотроплы (эреткес ҡатышмаға азеотроп ҡатышманың берәй компоненты м‑н айырыусы агент индереү), экстрактив (түбән осоусан яҡын т‑рала ҡайнаған компоненттарҙыңҡатышмаларын айырыу), молекуляр Р. (аҙ осоусан, термик тотороҡһоҙ матдәләрҙең күп баҫҡыслы юғары вакуумлы дистилляцияһы) айыралар. Айырылыусы шыйыҡсаларҙыңҡайнау т‑раһына ҡарап Р. атмосфера баҫымында (tҡайнау 30—350°С), атмосфера баҫымынан юғарыраҡ шарттарҙа (түбән ҡайнау т‑ралы шыйыҡсаларҙы бүлеү), вакуумда (юғары т‑рала ҡайнаған шыйыҡсаларҙың т‑раларын кәметер өсөн) өҙлөкһөҙ насадкалы йәки баҫҡыслы тәрилкәһымаҡ ректификация колонналарында үткәрәләр (ҡара: Масса алмаштырыу аппараттары), уларҙа ҡапма‑ҡаршы пар (өҫкә; түбән т‑рала ҡайнаған компоненттар м‑н байый) һәм шыйыҡса (аҫҡа; юғары т‑рала ҡайнаған компоненттар м‑н байый) ағымдарының күп тапҡыр контакты булдырыла. Ротор әйләнгәндә механик энергияны биргән ректификация колонналары (роторлы плёнкалы аппараттар), парлаусы секцияһы һәм айырым фракцияларҙы алыр өсөн ситке өлөштәре булған ҡатмарлы колонналары бар (мәҫ., углеводород газдарын айырыу һәм нефтте эшкәртеү, дизель яғыулығының 220—300°С т‑рала еңел һәм 280—350°С т‑рала ауыр фракцияларын, 350—380°C т‑рала атмосфера газойлен, 350—380°С т‑рала мазутты айырыу). Нефть эшкәртеүҙә, химия, нефть, кокс һәм урман химияһы, аҙыҡ‑түлек, фарм. сәнәғәтендә, төҫлөметаллургияла ҡулланалар. Башҡортостанда Р. бөтә нефть һәм газ эшкәртеү, химия з‑дтарының технологик схемаларына инә. 20 б. 50‑се йй. аҙ. Башҡ‑н нефть эшкәртеүҒТИ‑нда А.С.Эйгенсон етәкс. нефть фракцияларының Р. һөҙөмтәле схемаларын эшләү б‑са тикшеренеүҙәр башлана. 60‑сы йй. башында А.В.Берг, Р.Н.Илембәтова, М.Л. Креймер, Л.Б.Хоҙайҙатова тарафынан КПСС‑тың 22‑се съезы ис. Өфө НЭЗ‑ы (ҡара: “Уфанефтехим”) м‑н берлектәбензинды ваҡ фракцияларға бүлеп ароматик углеводородтар алыр өсөн Р. схемаһы үҙләштерелә. Аныҡ Р. ҡулайламаларының типлаштырылған проекттарына керетелгән һәм илдең 10‑дан ашыу нефть эшкәртеү з‑дтарында индерелгән тәҡдимдәр бирелгән. ӨНИ‑лә А.А. Кондратьев етәкс. ҡатмарлы ҡатышмаларҙы фракциялауҙың иҫәпләү ысулдары, Б.К.Марушкин етәкс. ректификация колонналарын аныҡ иҫәпләү ысулдары өйрәнелә; Ғ.Ғ.Теләшев м‑н берлектә сәнәғәт ректификация тәрилкәләренеңһөҙөмтәлелеген билдәләү методикаһы эшләнә; М.З. Максименко тарафынан Яңы Өфө НЭЗ‑ы м‑н берлектәминераль майҙарҙы фенол ярҙамында таҙартыу һәм гудрондарҙы пропанлы асфальтһыҙлаштырыу өсөн экстракция колоннаһы эшләнә. С.Ә.Әхмәтов Тәрж. Ф.А.Ғималова