ПОЛИЭТИЛЕНОКСИД

ПОЛИЭТИЛЕНОКСИД, полиоксиэтилен, (—О—СН₂—СН₂—)_n, этилен окисы полимеры. Түбән (мол. м. 200—40000; полиэтиленгликоль, карбовакс), юғары (мол. м. 100 мең — 10 млн; полиокс, алкокс) молекуляр П. айырыла. Йәбешкәк шыйыҡлыҡ (мол. м. 400‑гә тиклем), балауыҙға оҡшаш матдәләр, термопластар (2 мең һәм юғарыраҡ); кристаллашыу дәрәжәһе 93—95%, t_иреү 65—72°С, t_{быялаланыу} —100°С алып (түбән молекуляр) —65°С тиклем (юғары молекуляр), тығыҙлығы 1120—1250 кг/м³. Ацетонитрилдә, бензолда һ.б., юғары т‑раларҙа спиртта, ацетонда һ.б., һәр ваҡыт һыуҙа эрей. Парафинда, гликолдә, глицеринда эремәй. Термо‑окисландырыу, термик (310°С юғары), механик, ш. уҡ галогендар, металорганик берләшмәләр, озон, пероксид тәьҫирендә тарҡала. Поликислота, сулема, тиомочевина, һелтеле металдар, һелтеле‑ер металдары тоҙҙары м‑н комплекстар барлыҡҡа килтерә. Түбән молекуляр П. — этилен окисын гликоль м‑н каталитик поликонденсациялап, артабан ректификациялап, юғары молекуляр П. этилен окисын массала йәки суспензияла каталитик полимерлаштырып алалар. Түбән молекуляр П. — углеводородтарҙы көкөртлө водородтан таҙартыу, ароматик углеводородтарҙы экстракциялау өсөн, ҡуйыртҡыс, бәйләүсе, косметика һәм дарыуҙар стабилизаторы итеп, антифриз, шартлаусан матдәләр, пластификаторҙар һ.б. етештергәндә; юғары молекуляр П. — мәғдәндәрҙе байытҡанда флокулянт һәм коагулянт, ҡаҙанлыҡ яғыулығы компоненты, саң барлыҡҡа килеүен кәметеү, нефть биреүсәнлекте арттырыу һ.б. өсөн агент итеп; П. эшләнгән плёнкаларҙы аҙыҡ‑түлек, буяу һ.б. төрөү өсөн ҡулланалар; П. ҡорап гидрогель алалар. Башҡортостанда 20 б. 60‑сы йй. ба‑ шында 18‑се комб‑тта (ҡара: “Газпром нефтехим Салават”) этилен окисын этиленды кислород м‑н тура каталитик окисландырып етештереү (йылына 50 мең т) үҙләштерелә, П. сығарыу (этиленгликоль синтезының өҫтәмә продукты) башлана.

Ю.А.Прочухан

Тәрж. Л.Н.Абдрахманова