ВЕРТОЛЁТ

ВЕРТОЛЁТ, күтәреү көсө һәм тартыуы бер йәки бер нисә йөрөтөүсе һауа винты ярҙамында барлыҡҡа килә торған осоу аппараты. Йөрөтөүсе винттарының һаны (бер, ике, күп винтлы) һәм уларҙың үҙ-ара урынлашыуы (бер күсәргә ултыртылған, буй, арҡыры), двигателдәренең һаны (бер, ике, күп двигателле), йөрөтөүсе винттары күсергесенең тибы (механик, реактив), тәғәйенләнеше (киң ҡулланылышлы, ҡотҡарыу, транспорт өсөн һ.б.), йөк күтәреүсәнлеге (еңел, уртаса, ауыр һ.б.) б‑са айырылалар. Аппарат вертикаль йүнәлештә күтәрелә һәм ултыра ала, һауала бирелгән бейеклектә “эленеп” тора, теләһә ниндәй күсәр буйлап күсә һәм уның тирәһендә әйләнә ала. Хәрби һәм граждан авиацияһында киң файҙаланыла. Башҡортостанда 20 б. 50‑се йй. уртаһынан Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһендә Ми‑1, Ми‑6, Ми‑26 В. механизмдары (салышлыҡ автоматы, күсергес валы булған вентилятор, йөрөтөүсе винттарҙың тормозы), Ка‑27, Ка‑29, Ка‑32 В. өсөн йөрөтөүсе винттарҙың колонкалары сығарыла. 60‑сы йй. аҙ. Күмертау авиация производство предприятиеһында Н.И.Камов ис. Махсус КБ‑ла (Люберцы ҡ.) проектланған төрлө модификациялағы ике двигателле В., киң ҡулланылышлы еңел В. (ҡара: табл.) етештереү үҙләштерелә. 70‑се йй. аҙ. алып уртаса В. сығарыла: Ка‑27ПЛ (кәмәгә ҡаршы), Ка‑27ПС (эҙләү-ҡотҡарыу), Ка‑28 (Ка‑27ПЛ‑дың варианты), Ка‑29 (транспорт-һуғыш), Ка‑31 (радиолокацион күҙәтеү өсөн), Ка‑32С (судно өсөн), Ка‑32Т (транспорт), Ка-32А (транспорт-киң ҡулланылышлы), Ка‑32 (транспорт-санитар). 2005 й. башлап киң ҡулланылышлы еңел В. етештерелә, уларҙың төҙөлөшө геологоразведка, санитар-ҡотҡарыу, а.х., транспорт һ.б. элмәле ҡоролмаларын тиҙ алмаштырырға мөмкинлек биреүе, ш. уҡ бер күсәрҙә ултырған камиллаштырылған винттары булыуы һәм быяла пластиктарҙың киң файҙаланылыуы м‑н үҙенсәлекле. 

  С.И.Каменев
Тәрж. Р.Ғ.Ғилманов