ГИДРАЗИНДАР

ГИДРАЗИНДАР, гидразин молекулаһында (H₂N—NH₂) бер йәки бер нисә водород атомын R₁, R₂, R₃, R₄=H, Alk, Ar һ.б. алыштырып барлыҡҡа килгән R₁R₂N—NR₃R₄ дөйөм формулалы химик берләшмәләр. Органик булмаған (гидразоний сульфаттары, хлоридтары, тетрафторгидразин, карбазидтар) һәм органик; органиктарҙы алыштырыусылар һанына ҡарап моно-, ди-, три- һәм тетра-Г.; төрөнә ҡарап алкил-, арил-, ацил-Г. һ.б. айыралар. Г. күбеһе — төҫһөҙ ҡаты матдәләр, ҡайһы берҙәре — газдар йәки ҡуйы шыйыҡсалар. Һыуҙа — яҡшы, поляр булмаған эретмәләрҙә насар эрейҙәр; иреп тарҡалалар (тетрафторгидразиндың t_иреү -162°С, гидразоний сульфатыныҡы — 254°С). Көслө ҡайтарыусылар, кислород тәьҫирендә бүлмә т-раһында окисланалар. Аҙ молекулалы алкил-Г. токсик тәьҫирле: метилгидразиндың ПДК‑һы — 0,35 мг/м³, 1,1‑диметилгидразиндыҡы 1 мг/м³ тәшкил итә. Башҡортостанда Г. химияһы өлкәһендә тикшеренеүҙәр 20 б. 80-се йй. Химия ин‑тында (ҡара: Органик химия институты) үткәрелә. У.М. Джемилев етәкс. Г. һәм алкил-Г. 1,3-диендар м‑н палладийлы катализаторҙар ярҙамында теломерлаштырыу тормошҡа ашырыла, алкенил-Г. һәм диазоалкендарҙы синтезлау ысулдары эшләнә.

Әҙәб.: Иоффе Б.В., Кузнецов М.А., Потехин А.А. Химия органических производных гидразина. Л., 1979; Коровин Н.В. Гидразин. М., 1980; Большаков Г.Ф. Химия и технология компонентов жидкого ракетного топлива. Л., 1983.

Р.И.Хөснөтдинов

Тәрж. Л.И.Шарапова