ГАЗ ТУРБИНАЛЫ ДВИГАТЕЛЬ

ГАЗ ТУРБИНАЛЫ ДВИГАТЕЛЬ, эш башҡарған есемдең (ҡыҫылған газ, газ ҡушымтаһы) энергияһын газ турбинаһында реактив ағымдың кинетик энергияһына һәм (йәки) механик эшкә әүерелдереүсе йылылыҡ двигателе. Төҙөлөшө б‑са форсаж камераһы булған турбиналы реактив двигателдәрҙе, форсаж камераһы булған ике контурлы турбиналы реактив двигателдәрҙе, турбиналы винтлы двигателдәрҙе, турбиналы валлы двигателдәрҙе, ярҙамсы энергия ҡулайламаларын айыралар. Г.т.д. төп өлөштәре булып компрессор, яныу камераһы, газ турбинаһы тора. Компрессорҙа атмосферанан алынған һауа юғары баҫымға тиклем ҡыҫыла һәм яныу камераһына ебәрелә, унда яғыулыҡ яныу иҫәбенә эш башҡарған есемдең т‑раһы күтәрелә (1000 К юғарыраҡ). Артабан турбинала газ (газ ҡушымтаһы) энергияһының күпселек өлөшө — компрессорҙы, ҡалған өлөшө башҡа агрегаттарҙы (һауа йәки ишкес винт, һауа компрессоры, электр генераторы) хәрәкәткә килтереү өсөн файҙаланыла йәки реактив ағымдың энергияһы рәүешендә ҡала. Г.т.д. ыҡсым була, атмосфералағы т‑раның киң диапазонында еңел һәм тиҙ генә эшләтеп ебәрелә, сағыштырма массалары (эшләп сығарылған ҡеүәт берәмегенә ҡарата) бәләкәй. Даими баҫым аҫтында йылы биреп торған саҡта термодинамика циклы б‑са газ хәлендәге һәм шыйыҡ яғыулыҡ м‑н эшләй. Г.т.д. ирешелгән һөҙөмтәле файҙалы эш коэффициенты 35%‑тан ашыу. Авиацияла (авиация двигателдәре), диңгеҙ һәм ҡоро ер транспортында (транспорт сараларында хәрәкәткә килтергестәр булараҡ), энергетикала (газ турбиналы ҡулайламаларҙа) һ.б. файҙаланалар. 20 б. 50‑се йй. уртаһынан башлап Г.т.д. ҡайһы бер төрҙәре Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһендә (ш. иҫ. “Мотор” ҒПБ‑нда уйлап табылғандары; ҡара: табл.), ярҙамсы энергия ҡулайламалары “Гидравлика” ААЙ‑нда етештерелә.

Әҙәб.: Проектирование авиационных газотурбинных двигателей/под ред. А.М.Ахмедзянова. М., 2000; Зрелов В.А. Отечественные газотурбинные двигатели: основные параметры и конструктивные схемы. М., 2005.

Х.С.Ғүмәров

Тәрж. Р.Ғ.Ғилманов

ӨМЭПБ етештергән газ турбиналы двигателдәр