МУТИН Мөхтәр Исхаҡ улы

МУТИН Мөхтәр Исхаҡ улы [25.12. 1886, Өфө губ. Минзәлә өйәҙе Үрге Таҡталасыҡ а. (ТР‑ҙың Аҡтаныш р‑ны) — 3.6.1941, Магадан өлк.], актёр, реж., театр эшмәкәре. ТАССР‑ҙың атҡ. артисы (1926). Мутиндар нәҫеленән. Бәләбәй тау уч‑щеһын тамамлаған (1902). 1906—08 йй. Ырымбур мосолман диниә назаратында (Өфө) бухгалтер, 1910 й. “Сәйяр” труппаһы, 1912 й. алып “Нур”, 1915 й. — “Ширҡәт” (бер үк ваҡытта Граждандар һуғышы йылдарында Көнсығыш фронттың 1‑се, 2‑се, 5‑се армияларының фронт театрҙарында уйнай), 1919 й. — Өфө татар-башҡ. үрнәк театры (ҡара: Үрнәк татар-башҡорт театры) актёры, 1920 й. — ТАССР Мәғариф ХК‑ның театр бүлеге мөдире, Беренсе татар театры (икеһе лә — Ҡазан) актёры, реж., 1922 й. — Башҡ. драма театрының баш реж., 1924—37 йй. Татар акад. театры, Башҡ. драма театры актёры, режиссёры. Беренсе татар һәм башҡ. трагик актёры. Уның тәүге ролдәренә рухи күтәренкелек, хислелек кенә түгел, натурализм элементтары м‑н бергә саманан тыш экспрессия хас: Эдип (“Эдип батша” — “Эдип-царь”, Софокл), Гамлет һәм Отелло (У.Шекспирҙың ш. уҡ исемле трагедиялары), Хөсәйен (“Альмансор”, Г.Гейне), Сәлимйән (“Зөләйха”, Ғ.Исхаҡи). 30‑сы йй. М. ижады романтик патетика һыҙаттарын һаҡлап, реалистик тәрәнлеккә эйә була бара: Гофрай (“Миркәй менән Айһылыу”, Н.Иҫәнбәт), Бикташ (“Яллаусы”, Т.Ғиззәт), Бардин (“Дошмандар” — “Враги”, М.Горький иң билдәлеләре: МөғтәсимМ. (1791— ?), зауряд-сотник (1808). 1824 й. башлап йорт старшинаһы, 1838 й. — 11‑се башҡ. кантонының кантон башлығы ярҙамсыһы; ҒисмәтуллаМ. (1794— ?), поход зауряд-яҫауылы (1831). 11‑се башҡ. кантонында йорт зауряд-яҫауылы булып, 1818 й., 1830 й. Ырымбур сик һыҙығында хеҙмәт итә; ҒәбделбасирМ. (1797—?), хорунжий (1839). 1818 й. алып 11‑се башҡ. кантонында хеҙмәт итә, 1818 й., 1823 й. Ҡазан губернаһында этап хеҙмәтендә, 1838 й. башлап 11‑се башҡ. кантоны башлығы ярҙамсыһы; Мөхәммәтша М. (1801—?), зауряд-хорунжий (1827). 1819 й. алып 11‑се башҡ. кантонында, 1820 й., 1823 й., 1829 й., 1832 й. Ырымбур сик һыҙығында хеҙмәт итә; Әхмәт‑шаМ. (1804—?), сотник (1804). Хиуапо ходында (1839—40) ҡатнашыусы, 1826 й. башлап 11‑се башҡ. кантонында, 1831 й. — Ырымбур сик һыҙығында хеҙмәт итә; Мөхәмәтйәр М. (1816—?), зауряд-хорунжий (1859). 11‑се башҡ. кантонында хеҙмәт итә; Ибраһим М. (1819— ?), урядник (1859). 1859 й. 11‑се башҡ. кантонында йорт старшинаһы. Уның улы И.И.Мутин. М.И.Мутин ш. уҡ М. нәҫеленә ҡарай. М. нәҫеле Өфө губернаһының дворян нәҫел тарихы китабының 2‑се киҫәгенә яҙылған (1900).

А.Й.Ильясова, Ә.З.Әсфәндиәров, А.Ш.Ярмуллин

Тәрж. М.Х.Хужин