ЗЕФИРОВ Николай Серафимович

ЗЕФИРОВ Николай Серафимович (13.9.1935, Ярославль ҡ. — 28.4.2017, Мәскәү ҡ.), химик-органик. РФА академигы (1987), БР ФА‑ның почётлы академигы (1991), химия фәндәре докторы (1965), профессор (1971). МДУ‑ны тамамлағандан һуң (1958) шунда уҡ эшләй, 1993 й. алып органик химия кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 1987 й. башлап РФА‑ның Н.Д.Зелинский исемендәге Органик химия институтында лаборатория мөдире, 1989 й. – РФА‑ның Физиологик актив матдәләр институты (Мәскәү өлкәһе Черноголовка ҡсб) директоры. Фәнни эшмәкәрлеге стереохимия һәм конформацион анализ өлкәһендәге тикшеренеүҙәргә, молекулаларҙың реакцияға һәләтенең уларҙың структураһына бәйле булыуын өйрәнеүгә арналған. З. тарафынан молекулаларҙың тотороҡһоҙ конформацияларын стабилләштергән эффекттар асылған; гетеро‑ һәм полициклик берләшмәләрҙең полифункциональ сығарылмаларын алыу ысулдары эшләнгән; электрофил ҡушылыу реакцияларында стереоконтролдең яңы концепцияһы билдәләнгән, циклопропан структуралар класы (триангуландар) асылған, органик синтезлауға яңы реагенттар, ш. иҫ. З. реагенты, индерелгән. З. етәкселегендә органик берләшмәләрҙең структураһын компьютерҙа моделләү программалары төҙөлгән. Башҡортостан ғалимдары менән берлектә яңы фәнни йүнәлеш булдырған – органик берләшмәләрҙең, ш. иҫ. полихлорциклоалкандарҙың, скелетта төркөмдәр үҙгәреше өйрәнеү өсөн ЭВМ файҙаланыу. Органик химияла яңы реакцияларҙы һәм реагенттарҙы эшләү, маҡсатҡа ярашлы берләшмәләрҙе йүнәлешле синтезлау буйынса фәнни мәктәпкә нигеҙ һалыусы. “Журнал органической химии” (“Органик химия журналы”; 1989–91 йй.), “Химик энциклопедия” нәшриәт йортоноң (1986 й. алып) баш мөхәррире. СССР‑ҙың Дәүләт премияһы (1989), РФ‑тың Дәүләт премияһы (2000), СССР МС‑ы (1987), РФ Хөкүмәтенең (2003), М.В.Ломоносов исемендәге (1983), А.М.Бутлеров исемендәге (1994) премиялар лауреаты. “Почёт Билдәһе” (1985), Почёт (2001), Дуҫлыҡ (1995) орд. м‑н бүләкләнгән.

  Хеҙм.: Химия гексахлорциклопентадеина и родственных соединений. М., 1985 (авторҙ); Циклоприсоединение дихлоркарбена к олефинам. М., 1985 (авторҙ.); Электрофильная внутримолекулярная циклизация олефинов. Киев, 1990 (авторҙ.).

У.М.Джемилев

Тәрж. Р.Ғ.Ғилманов