АСФАЛЬТ

АСФАЛЬТ (гр. asphaltos — тау ыҫмалаһы), тәбиғи асфальт, мальталар һәм асфальтиттар араһында аралаш урынды биләүсе тәбиғи битумдар класы. Төҫө ҡуйы көрәндән ҡараға тиклем, ыҫмала ялтырауыҡлы һәм ҡыуыш һынылышлы. Йәбешкәк, ҡайһы берҙә ҡаты, тығыҙлығы 1000—1120 кг/м³; май миҡдары 25—40%, хлороформда яҡшы эрей, 20—100°C т‑рала йомшара. Ер ҡабығы янында нефттәрҙең гиперген үҙгәреүе һөҙөмтәһендә (әкренләп ауырайыуы һәм йәбешкәклеге артыуы м‑н нефттәрҙең аэроб һәм анаэроб окисланыуы), байтаҡ тәрәнлектә нефттәрҙең метаморфизмы ваҡытында йәки миграция барышында ыҫмалалы нефттәрҙең фильтрация дифференциацияһы юлы м‑н барлыҡҡа килә. Башҡортостанда А. ҙур булмаған юлаҡлы сығанаҡтары осрай. Инйәр й. басс. Оҙондар (“инйәр асфальты”, 19 б.), Еҙем й. басс. Ҡушйылға (“нефть күмере”, 20 б. башы) ятҡылыҡтары һәм Йүрүҙән й. басс. ҙур булмаған юлаҡлы сығанаҡтар билдәле. Тупланмаларҙың күбеһе эшкәртелгән.

Әҙәб.: Вахрушев Г.В. Горючие ископаемые Башкирии: материалы по общей и прикладной геологии. Уфа, 1932. Вып.1; Успенский В.А., Радченко О.Л., Глебовская Е.А. Основы генетической классификации битумов. Л., 1964.

Э.М.Юлбарисов

Тәрж. Э.М.Юлбарисов