СЕМЁНОВ Николай Николаевич

СЕМЁНОВ Николай Николаевич (3.4.1896, Һарытау ҡ. — 25.9.1986, Мәскәү), физик, физик‑химик, йәмәғәт эшмәкәре. СССР ФА акад. (1932). Соц. Хеҙмәт Геройы (1966, 1976). Петроград ун‑тын тамамлаған (1917). 1957 й. алып Химия фәндәре бүлегенең акад.‑секретары, 1963—71 йй. СССР ФА вице‑президенты. Фәнни хеҙмәттәре молекуляр физиканы, электрон күренештәрҙе, химия физикаһын, химик кинетиканы, яныу теорияһын, металл комплекслы катализды, ҡаты өҫкө йөҙҙәрҙә пар конденсацияһын, электрон бәрелеш һ.б. күренештәр тәьҫиренән тоҙ парҙары ионлашыуын, диэлектриктың электр тишеүҙәрен тикшереүгә һәм уның йылылыҡ теорияһын эшләүгә арналған. С. тарафынан газ ҡатышмаларының йылылыҡ шартлауы теорияһы уйлап табыла; ялҡындың таралыуы, шартлаусан матдәләрҙең детонацияһы һәм яныуы т‑да тәғлимәт һ.б. эшләнә; тармаҡланған сылбырлы реакциялар, сылбырлы тоҡаныу күренеше асыла һәм сылбырлы реакцияларҙың дөйөм һанса теорияһы булдырыла; полимолекуляр адсорбцион ҡатламдарҙа, йоҡа плёнкаларҙа ионлы‑гетероген катализ асыла һәм ирекле валентлыҡ төшөнсәһе роле артабан үҫтерелә. Башҡортостанда С. инициативаһы м‑н 1967 й. СССР ФА БФ эшмәкәрлеге яңынан тергеҙелә, 1969 й. БДУ‑ла химик кинетика каф. асыла. 1960—63 йй. “Белем” Бөтә Союз йәмғиәте идараһы рәйесе. СССР ЮС‑ының 5—7‑се саҡырылыш депутаты. Нобель (1956), Ленин (1976), СССР‑ҙың Дәүләт (1941, 1949) пр. лауреаты.

Х е ҙ м.: Цепные реакции. Л., 1934; О некоторых проблемах химической кинетики и реакционной способности. М., 1958; Наука и общество. М.,1981.

Е.Т.Денисов

Тәрж. Й.Ш.Мөхәмәтйәров