ҺАҠМАР, йылға

ҺАҠМАР, йылға, Урал й. уң ҡушылдығы. Уралтау һыртының көнсығыш битләүенән башлана. БР‑ҙың Баймаҡ, Йылайыр, Хәйбулла, Әбйәлил р‑ндары буйлап төньяҡ‑көнсы­ғыштан көньяҡ‑көнбайышҡа ҡарай аға, артабан көнбайышҡа борола һәм Ырымбур өлк. буйлап аға, Урал й. (тамағынан 327 км алыҫлыҡта) ҡоя. Оҙонлоғо 760 км, басс. майҙаны 30400 км², дөйөм түбәнәйеүе 570 м. БР‑ҙа оҙонлоғо 348 км. Был участкала башлыса ҡар һыуы м‑н туйына. Йыллыҡ аҡманың 69%‑ы — яҙғы (апр.—июнь), 21%‑ы — йәйге һәм көҙгө (июль—нояб.), 10%‑ы ҡышҡы (дек.—март) осорҙарға тура килә. Хәйбулла р‑ны Аҡъюл а. эргәһендә уртаса йыллыҡ һыу сығымы 144 м³/с. Йылға басс. Йылайыр яйлаһында урынлашҡан; Мәҡсүт метаморфик комплексы (графитлы һәүерташтар, амфиболиттар, кварциттар, мәрмәр), девон (базальттар, риолиттар, диориттар) тоҡомдарынан барлыҡҡа килгән; урыны м‑н карст үҫешкән. Ландшафы ҡараһыу һоро тау‑урман тупрағындағы ҡарағас ҡатыш ҡайын‑ҡарағай урмандарынан тора, йыуылған ҡара тупраҡта ҡоро болондар осрай. Басс. 75%‑ын урман ҡаплаған, 5%‑ы һөрөлгән. Иң ҙур ҡушылдыҡтары: Ялан Йылайыры, Бараҡал, Йылайыр, Ҡаҫмарт, Оло Эйек (бөтәһе лә — уң).

В.А.Балков

Тәрж. А.Н.Күсеев