ШӨҢГӘККҮЛ, Дим й. басс. күл
ШӨҢГӘККҮЛ, Дим й. басс. күл, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965). Шишмә р‑ны Шөңгәккүл а. төньяҡ‑көнсығышҡа табан 1,5 км алыҫлыҡта Шөңгәккүл заказнигы терр‑яһында урынлашҡан. Күл өҫтө майҙаны — 2,4 км2, диам. — 1,6 км; һаҙланыу һөҙөмтә һендә күл 4 өлөшкә бүленгән. Аҫҡы пермгә ҡараған шишмә (алевролиттар, аргиллиттар, ҡыҙыл ҡомташтар) һәм соликамск (доломиттар, гипсҡа әйләнгән эзбизташтар, мергелдәр) горизонттарының, өҫкө неогенға ҡараған кинәле свитаһының (балсыҡтар, ҡомдар) тоҡомдарында барлыҡҡа килгән; соҡоро түңәрәк. Тымыҡ күл. Яуым-төшөм м‑н туйына. Ярҙары һөҙәк, һаҙланған, көнсығышта — убалы. Тирә‑яғындағы ландшафы йыуылған ҡара тупраҡтағы болонло далаларҙан, һөрөнтө ерҙәр м‑н ҡылғанлы, бүтәгәле ҡоро болондарҙан ғибәрәт. Яр буйы ҡыуаҡлыҡ (ерек, һары тал һ.б.), күл ҡамышы, көньяҡ ҡамышы ҡыуаҡлығы м‑н ҡапланған. БР‑ҙың Ҡыҙыл китабына индерелгән оҙон һабаҡлы кәзә һаҡалы, турҡалы әшәлсә, һаҙ һарыгүҙе үҫә. Аҡбаш сыпҡай, аҡсабан, ҡарасабан, ышылдаҡ аҡҡош, этала ҡаҙ һ.б. күсәр ҡоштар туҡтала, ҡашҡабаш, өйрәк оя ҡора; күлдә алтын һәм көмөш табан балыҡ йәшәй.
А.Ә.Мулдашев
Тәрж. А.Н.Күсеев
