ЯЛАН ШПАТТАРЫ

ЯЛАН ШПАТТАРЫ, минералдар, натрийҙың, кальцийҙың, калийҙың, барийҙың алюмосиликаттары. Составында стронций, рубидий, литий, цезий, тимер ҡушылмалары бар. Күпселек Я.ш. өс ҡатлы альбит Na[AlSi₃O₈] — ортоклаз (микроклин, санидин) K[AlSi₃O₈] — анортит Ca[Al₂Si₂O₈] системаһына инә. Я.ш. төп төрҙәре: һелтеләр (альбит һәм ортоклаз араһында) һәм плагиоклаздар (альбит һәм анортит араһында). Кристалдары пластинка һәм призма формаһында. Төҫө аҡ, һарғылт аҡ, алһыу; быяла кеүек ялтыр. Ҡатылығы 6—6,5, тығыҙлығы 2500—2800 кг/м³, йәбешкәклеге камил. Башҡортостанда Я.ш. бөтә ерҙә лә таралған, вулкан, терриген һәм метаморфик ҡатламдарҙың бөтә стратиграфик бүлексәләрендә, интрузив комплекстарының һәм метасоматиттарҙың күбеһендә осрай. Пегматиттарҙың һәм аҙ тимерле тоҡомдарҙың һелтеле Я.ш. керамика сәнәғәтендә, быяла һәм­ фарфор‑фаянс ­сәнәғәтендә ҡулланыла. Лабрадориттар — йөҙ­ләү­ташы, ҡайһы бер Я.ш. (айташ, амазонит һ.б.) биҙәү­ташы булараҡ файҙаланыла.

И.А.Хәйретдинов

Тәрж.­ И.М.Япаров