Список материалов
ЗӘЙНИ Исхаҡ
ЗӘЙНИ Исхаҡ [Зәйниғәбетдинов Исхаҡетдин Абызйән улы; 13.1.1886, Ырымбур губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Юлдаш а. (БР-ҙың Фёдоровка р‑ны) — 3.5.1932, Өфө], актёр, режиссёр. Беренсе донъя һәм Граждандар һуғыштарында ҡатнашыусы. 1919—21 йй. — 1‑се Башҡ. дәүләт драма театры эргәһендәге драма студияһында, 1921—24 йй....
ЗӘЙНИЕВ Гельсий Зәйни улы
ЗӘЙНИЕВ Гельсий Зәйни улы (8.1.1940, БАССР‑ҙың Мишкә р‑ны Иҫке Ҡолсобай а.), әҙәбиәт белгесе. Мари АССР‑ының атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1988), СССР‑ҙың матбуғат отличнигы (1978). Мари пед. ин‑тын тамамлағандан һуң (1967) “Марий коммуна” (“Мари коммунаһы”) гәз. эшләй: 1971 й. алып бүлек мөдире, 1975 й. —...
ЗӘЙНУЛЛИН Лик Әнүәр улы
ЗӘЙНУЛЛИН Лик Әнүәр улы (1.4.1945, БАССР‑ҙың Әбйәлил р‑ны Ишҡол а.), йылылыҡ энергетикаһы инженеры. Техник ф. д‑ры (2006). РФ-тың атҡ. металлургы (2002). Урал политехник ин‑тын тамамлағандан һуң (Свердловск ҡ., 1968) Белоярск АЭС‑ы инженеры (Свердловск өлк. Заречный ҡсб). 1973 й. алып Екатеринбург ҡ.:...
ЗӘЙНУЛЛИН Марат Вәли улы
ЗӘЙНУЛЛИН Марат Вәли улы (5.11.1935, БАССР‑ҙың Күгәрсен р‑ны Үрге Башҡ. Һаҙы а., хәҙ. БР‑ҙың Күгәрсен р‑ны Үрге Һаҙ а., — 13.5.2016, Өфө), тел белгесе. БР ФА акад. (2009), филол. ф. д‑ры (1988), проф. (1991). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1992), БР‑ҙың мәғариф отличнигы (1995), РФ‑тың почётлы юғары проф....
ЗӘЙНУЛЛИН Нәсифулла Ғиззәтулла улы
ЗӘЙНУЛЛИН Нәсифулла Ғиззәтулла улы [28.10.1931, БАССР‑ҙың Дүртөйлө р‑ны Яңы Айыу а. (БР‑ҙың Илеш р‑ны) — 18.12.1981, Әлмәт ҡ.], Соц. Хеҙмәт Геройы (1971). ТАССР‑ҙың атҡ. төҙөүсеһе (1970). 1949—80 йй. “Татспецстрой” тресында эшләй: 1970 й. алып участка мастеры, 1972 й. — прораб, 1973 й. — 48‑се махсус...
ЗӘЙНУЛЛИН Радик Әнүәр улы
ЗӘЙНУЛЛИН Радик Әнүәр улы (2.4.1961, БАССР‑ҙың Ғафури р‑ны Красноусол ҡсб), химик‑органик. Химия ф. д‑ры (2003), проф. (2010). БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2011). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1983) Химия ин‑тында эшләй. 1990 й. алып ӨДИСА‑ла: уҡытыусы, бер үк ваҡытта 1998—2006 йй. аспирантура бүлеге мөдире,...
ЗӘЙНУЛЛИН Рәшит Сибәғәт улы
ЗӘЙНУЛЛИН Рәшит Сибәғәт улы (25.1.1945, Төркмән ССР‑ының Ильялы а.), инженер‑механик. Техник ф. д‑ры (1987), проф. (1994). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2005). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1963) шунда уҡ эшләй. 1997—2009 йй. “Ҡатмарлы техник системаларҙы хәүефһеҙ эксплуатациялау” ғилми үҙәгенең (Өфө) дир.,...
ЗӘЙНУЛЛИН Хәмит Насретдин улы
ЗӘЙНУЛЛИН Хәмит Насретдин улы (16.11.1944, БАССР‑ҙың Благовещен р‑ны Арҡауыл а. — 21.1.2003, Өфө), инженер‑технолог. Техник ф. д‑ры (2000). ӨНИ‑не тамамлаған (1968), 1970 й. алып шунда уҡ эшләй. 1995 й. — БР‑ҙың Йәшәйеш хәүефһеҙлеге ҒТИ-ның лаб. мөдире. Фәнни хеҙмәттәре сәнәғәт һәм көнкүреш ҡалдыҡтарын...
ЗӘЙНУЛЛИН Хәмит Хисмәтулла улы
ЗӘЙНУЛЛИН Хәмит Хисмәтулла улы (15.4.1931, БАССР‑ҙың Саҡмағош р‑ны Яңы Иҡсан а., хәҙ. БР‑ҙың ш. уҡ р‑ны Яңы Ихсан а., — 1.11.2000, шунда уҡ), Соц. Хеҙмәт Геройы (1971). 1946 й. алып Саҡмағош р‑нында эшләй: 1948 й. — Саҡмағош МТС‑ында, 1958—88 йй. М.В.Фрунзе ис. к‑зда (1973—77 йй. комплекслы бригада...
ЗӘЙНУЛЛИНА Лилиә Марат ҡыҙы
ЗӘЙНУЛЛИНА Лилиә Марат ҡыҙы (15.2.1960, Силәбе өлк. Мәтәл а. — 10.5.2016, Өфө), тел белгесе. Филол. ф. д‑ры (2005). БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2004). М.В.Зәйнуллиндыңҡыҙы. БДУ‑ны тамамлаған (1982). 1987 й. алып ТТӘИ хеҙм‑ре, 1989 й. — БДУ‑ла эшләй (2008—15 йй. сит телдәр каф. мөдире). Фәнни хеҙмәттәре...
ЗӘК-ИШМӘТ, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл
ЗӘК-ИШМӘТ, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл, Зәк‑Ишмәт а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 50 км һәм Күмертау т. юл ст. 41 км алыҫлыҡта Оло Көйөргәҙе й. (Оло Юшатыр й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 1024 кеше; 1920 — 1222; 1939 — 783; 1959 — 683; 1989 — 670; 2002 — 790; 2010 — 682 кеше. Татарҙар...
ЗӘКИ Шәмсетдин
ЗӘКИ Шәмсетдин (ысын исеме Ғөбәйҙуллин Шәмсетдин Йәрмөхәмәт улы; 1822, Ырымбур губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Бөрйән улусы Изәк а., хәҙ. БР‑ҙың Көйөргәҙе р‑ны Зәк-Ишмәт а., — 1865 й. сент., Таганрог ҡ.), башҡ. суфый шағиры. Тыумыштан һуҡыр була (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, бала саҡта һуҡырая). Балыҡлы ауылы мәҙрәсәһендә,...
ЗӘКИЕВ Мирфәтих Зәки улы
ЗӘКИЕВ Мирфәтих Зәки улы (14.8.1928, ТАССР‑ҙың Зәйпе а.), тел белгесе, төркиәтсе. ТР ФА акад. (1991), филол. ф. д‑ры (1963), проф. (1964), БДУ‑ның почётлы д‑ры (2011). РСФСР-ҙың (1976) һәм ТАССР‑ҙың (1970) атҡ. фән эшмәкәре, СССР ҙың юғары мәктәп отличнигы (1972), мәғариф отличнигы (1974). ТАССР ЮС‑ы...
ЗӘҠӘТ
ЗӘҠӘТ (ғәр. — таҙарыныу), шәриғәттә мөлкәткә һәм килемгә һалынған, мосолман бурыстарының береһе тип иҫәпләнгән һалым; исламдың мотлаҡ 5 ғәмәленең береһе. Ислам дәүләттәрендә З. ябай дәүләт һалымы булып тора. З. түләү, мөлкәтте һәм килемде “таҙартып”, бәрәкәтле итә, тип һанала. Мосолман календары б‑са...
ЗӘЛЕЕВ Роберт Ғүмәр улы
ЗӘЛЕЕВ Роберт Ғүмәр улы (13.2.1955, ТАССР‑ҙың Ҡыҙыл Яр а.), тренер. Самбо б‑са Рәсәйҙең атҡ. тренеры (2008), дзюдо б‑са СССР-ҙың спорт мастеры (1974). РФ‑тың физик культура һәм спорт отличнигы (2003), БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2000). Силәбе физик культура ин‑тын тамамлаған (1976). “Хеҙмәт” ДСО‑һы тәрбиәләнеүсеһе...
ЗӘҢГӘР УМЫРЗАЯ
ЗӘҢГӘР УМЫРЗАЯ (Mercurialis), һөтлөгән һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 8 төрө билдәле; Евразияла, башлыса Урта диңгеҙ буйында таралған. Башҡортостанда меңйәшәр З.у. үҫә. Күп йыллыҡ, ғәҙәттә, йәйелеүсе оҙон тамырһабаҡлы ике өйлө үлән. Һабағы төҙ, ябай, өҫкө өлөшөндә япраҡлы, 15—40 см...
ЗӘҢГӘРҺЫУ ЙӘШЕЛ ЫЛЫМЫҠТАР
ЗӘҢГӘРҺЫУ ЙӘШЕЛ ЫЛЫМЫҠТАР, цианеялар, цианобактериялар (Cyanophyta, Cyanoprokaryota), ябай төҙөлөшлө үҫемлектәр бүлеге. Яҡынса 800 төрө билдәле. Бөтә ер шарында таралған, сөсө һәм тоҙло һыуҙарҙа, ҡайнар сығанаҡтарҙа, мәмерйәләрҙә, тупраҡ өҫтөндә, ҡаяларҙа һ.б. тереклек итә. Прокариотик бер (яңғыҙ йәки...
ЗӘҢГЕ
ЗӘҢГЕ (лат. scorbutus), кеше организмында С витамины (аскорбин к‑таһы) етешмәү арҡаһында барлыҡҡа килә торған ауырыу; коллаген синтезы боҙолоуында һәм тоташтырғыс туҡыманың ныҡлығы кәмеүендә сағыла. З. йыш ҡына витаминдар етешмәүҙең башҡа төрө м‑н бергә килә. Төп симптомдары: дөйөм хәлһеҙлек, гингивит,...
ЗӘРҠУМ
ЗӘРҠУМ (фарс. — ике йөҙлө, алдаҡсы), башҡ. мифологияһында яуыз йән эйәһе, ифрат ҙур йылан. “Урал батыр” эпосы персонажы, йыландар батшаһы Ҡәһҡәһәнең улы. Мифик заттарға хас көскә эйә түгел, әммә хәйләкәр һәм мәкерле. З. нисек кенә булһа ла ҡоштар батшаһы Самрауҙың ҡыҙы Һомайҙы яулап алырға тырыша. 12...
ЗВЕРЕВ Геннадий Никифорович
ЗВЕРЕВ Геннадий Никифорович (26.8.1953, Һарытау крайы Родничёк ст.), инженер‑геофизик. Техник ф. д‑ры (1982), проф. (1986). БАССР-ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1982). Грозный нефть ин‑тын тамамлағандан һуң (1958) Бөтә Союз геофизика ҒТИ‑ның Волга‑Урал филиалында эшләй (Октябрьский ҡ.; 1966 й. алып...
