Список материалов
ИНФРАСТРУКТУРА
ИНФРАСТРУКТУРА (лат. infra – түбәнге, аҫҡы; structura – төҙөлөү, урынлашыу), йәмғиәттең нормаль йәшәйешенә булышлыҡ итеүсе иҡтисадтың етештереүсе һәм етештереүгә бәйле булмаған тармаҡтары берлеге. Матди етештереү өлкәһен хеҙмәтләндереүсе пр‑тиелар етештереү И. барлыҡҡа килтерә (һыу менән тәьмин итеү,...
ИНФУЗОРИЯЛАР
ИНФУЗОРИЯЛАР (Ciliophora), иң ябайҙар тибы. 6 класы, 8 меңдән ашыу төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. БР‑ҙа 50‑нән ашыу төрө бар. Бер күҙәнәкле колониаль организмдар, оҙонлоғо 10 мкм алып 3 мм тиклем. Хәрәкәтсән (йөҙә йәки шыуыша алған), хәрәкәтһеҙ, яңғыҙ, һабаҡлы йәки һабаҡһыҙ, ҡаты ҡабыҡлы организмдар....
ИНЯКИН Николай Яковлевич
ИНЯКИН Николай Яковлевич (3.1.1932, БАССР‑ҙың Өфө р‑ны Лопатино а., хәҙ. Өфө эсендә, — 10.11.1974, Өфө), композитор, педагог. Композиторҙар союзы ағзаһы (1964). Ҡазан консерваторияһында уҡыған (1950—52; А.С.Леман класы), Рига консерваторияһын тамамлаған (1955; А.П. Скулте класы). 1957—65 йй. Өфө сәнғәт...
ИҢ ЯБАЙҘАР
ИҢ ЯБАЙҘАР, бер күҙәнәклеләр (Protozoa), хайуандарҙың ярым батшалығы. 39 меңдән ашыу төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. Башҡортостанда бер нисә йөҙ төрө бар. 7 типҡа бүленә: апикомплекстар, асцетоспоралылар, лабиринтулдар, микроспоридиялар, миксоспоридиялар, инфузориялар, саркомастигофорҙар. И.я....
ИҢКЕШТӘР
ИҢКЕШТӘР (Bombus), ысын бал ҡорттары ғаиләһенә ҡараған яры ҡанатлылар заты. Яҡынса 300 төрө билдәле; Африканан башҡа, бөтә континенттарҙа ла киң таралған. БР‑ҙа 40‑тан ашыу төрө бар: баҡса И., баҫыу И., ер И., ҡала И., өң И. һ.б. Тәне 3,5 см тиклем оҙонлоҡта, ҡуйы төклө, ҡара, аҡ, сағыу ерән һәм һары...
ИОАНН (Гордеев В.Ф.)
ИОАНН [донъяуи исеме Гордеев Василий Фёдорович; 1801, Ырымбур губ. Троицк өйәҙе Ярославка а. (БР-ҙың Дыуан р‑ны) — 21.7.1866, Златоуст Воскресение диндәш ирҙәр монастыры], дин әһеле. Монахлыҡ ҡабул иткән (1832 й. Власий, 1840 й. Иоанн исеме м‑н). Беглопоповсылар яҡлы була. 1834 й. Троицк өйәҙе Дыуан...
ИОАНН (Корионов И.Н.)
ИОАНН [донъяуи исеме Корионов Иван Несторович; 1823, Ырымбур губ. Троицк өйәҙе Ярославка а. (БР‑ҙың Дыуан р‑ны) — 29.1.1915, Златоуст Воскресение диндәш ирҙәр монастыры], дин әһеле. Архимандрит (1901). Монахлыҡ ҡабул иткән (1851). 1838 й. алып Иоанн (Гордеев) нигеҙ һалған Йүрүҙән скиты послушнигы. 1852 й....
ИОАНН I
ИОАНН I (донъяуи исеме Поярков Виктор Алексеевич; 10.11.1883, Пермь губ. Көңгөр ҡ. — 30.1.1933, Өфө), дин әһеле, Өфө һәм Дәүләкән епискобы (1928—33). Дини тәғлимәт канд. (1911). Схиархиепископ (1933), архиепископ (1931). Монахлыҡ ҡабул иткән (1922). Ҡазан дини акад. тамамлағандан һуң (1909) Волынск...
ИОАНН II
ИОАНН II (донъяуи исеме Братолюбов Сергей Васильевич; 16.6.1882, Ҡазан — 27.2.1968, Ульяновск ҡ.), дин әһеле, Өфө һәм Башҡортостан архиепискобы (1945—48). Дини тәғлимәт канд. (1906). Архиепископ (1943), архимандрит (1912). Монахлыҡ ҡабул иткән (1907). Ҡазан дини акад. тамамлағандан һуң (1906) Сембер,...
ИОАННИКИЙ
ИОАННИКИЙ (донъяуи исеме Образцов Иван Яковлевич; 1793, Тверь наместниклығы Титовка а. — 18.4.1880, Чернигов губ. Нежин ҡ.), дин әһеле, Ырымбур һәм Өфө епискобы (1835—49). Дини тәғлимәт канд. (1817). Архимандрит (1825). Монахлыҡ ҡабул иткән (1819). С.‑Петербург дини акад. тамамлағандан һуң (1817) Чернигов...
ИОВ
ИОВ (донъяуи исеме Кресович Владимир Адрианович; 15.9.1898, Волынск губ. Мокрец а. — 4.12.1977, Львов ҡ.), дин әһеле, Өфө һәм Стәрлетамаҡ архиепискобы (1967—73). Архиепископ (1954). Монахлыҡ ҡабул иткән (1942). Кременец дини семинарияһын тамамлағандан һуң (1922) Мәскәү патриархияһы епархияларында священник,...
ИОН АЛМАШТЫРЫУСЫ ЫҪМАЛАЛАР
ИОН АЛМАШТЫРЫУСЫ ЫҪМАЛАЛАР, иониттар, ион алмаштырғыстар, ион алмаштырыусы сорбенттар, электролиттар эретмәләрендә хәрәкәтсән иондарын алмаштырыуға һәләтле һыуҙа һәм органик эреткестәрҙә эремәүсән юғары молекуляр полиэлектролиттар. Катион (составында башлыса карбоксил, сульфо, фосфин төркөмдәре, мышаяҡ,...
ИОН СУПЕРҮТКӘРГЕСЕ
ИОН СУПЕРҮТКӘРГЕСЕ (ҡаты хәлдәге электролиттар), кристаллик хәлдә шыйыҡ электролит кимәлендәге юғары ионлы үткәреүсәнлеккә эйә матдәләр. И.с. иондарҙың хәрәкәтсәнлеге кристаллик рәшәткә эсендә күп буш позициялар булыу м‑н аңлатыла. Катионлы һәм анионлы И.с. (ток йөрөтөүсе булып ярашлы рәүештә анион...
ИОНЛАШЫУ
ИОНЛАШЫУ (гр. ión — барыусы), электрик яҡтан нейтраль өлөшсәләрҙең (атомдар, молекулалар һ.б. атомлы‑молекуляр системаларҙың) бер йәки бер нисә электроны айырылып китеү йәки ҡушылыу һөҙөмтәһендә иондарға әүерелеүе. “И.” термины элементар актҡа ла (атом, молекуланың И.), шундай акттарҙың йыйылмаһына...
ИОНЛЫ ИМПЛАНТАЦИЯ
ИОНЛЫ ИМПЛАНТАЦИЯ, ионлы легирлау, вакуум ҡулайламаларында өҫкө йөҙөн иондар м‑н һуҡтырып, ҡаты есемдең эсенә сит атомдарҙы индереү; вакуумлы ионлы-плазмалы технологияның бер төрө. Башҡортостанда И.и. өлкәһендә фәнни тикшеренеүҙәр 20 б. 90‑сы йй. ӨДАТУ‑ла башлана (С.М.Боровский, В.С.Мухин, А.М.Смыслов)....
ИОНОВ Виктор Иванович
ИОНОВ Виктор Иванович (14.8.1943, Ҡазан), физик. Физика‑матем. ф. канд. (1971). СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1981). Ҡазан ун‑тын тамамлаған (1965). 1969—97 йй. ӨДНТУ‑ла эшләй. 1998 й. алып Нефтехимия эшкәртеү ин‑тында: производство һәм коммерция б‑са дир. урынбаҫары, 2001 й. башлап дир. 1‑се урынбаҫары,...
ИОСИЛЕВИЧ Геннадий Борисович
ИОСИЛЕВИЧ Геннадий Борисович (28.10.1938, Өфө – 6.2.1989, Мәскәү), инженер-механик. Техник ф. д‑ры (1973), проф. (1974). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1961) 20‑се почта йәшниге пр‑тиеһында (Өфө) эшләй. 1965—76 йй. ӨАИ‑ла: 1971 й. алып материалдар ҡаршылығы каф., 1972 й. — ғәмәли механика каф., 1973—74 йй....
ИОСИФ
ИОСИФ (донъяуи исеме Богословский Иван Иванович; 18.8.1800, Рязань губ. Кобыльское а. — 19.2.1892, Воронеж ҡ.), дин әһеле, Ырымбур һәм Өфө епискобы (1849—53). Дини тәғлимәт канд. (1828). Архиепископ (1860), архимандрит (1833). Монахлыҡ ҡабул иткән (1828). Мәскәү дини акад. тамамлаған (1828). 1829 й....
ИОФИНОВ Август Павлович
ИОФИНОВ Август Павлович (12.8.1932, Ленинград — 22.3.2005, Өфө), инженер‑механик. Техник ф. д‑ры (1985), проф. (1989). БАССР‑ҙың атҡ. а.х. инженеры (1980), РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (1997), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1971). Лениград а.х. ин‑тын тамамлағандан һуң (Пушкин ҡ., 1955)...
ИПОТЕКА
ИПОТЕКА (гр. hypotheke — залог, заклад) кредит алыу маҡсатында күсемһеҙ мөлкәтте залогҡа һалыу; ҡағиҙә булараҡ, был мөлкәткә залогҡа алыусы кредитор хужа булмай. И. кредиттары күсемһеҙ милек объекты, бурысҡа алыусылар төрө, бурысты ҡаплау ысулы б‑са айырыла. И. Рәсәйҙә 18 б. уртаһында ергә хо- суси...
