Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

ЙОҠ ЗАВОДТАРЫ

ЙОҠ ЗАВОДТАРЫ, Уҫы даруғаһы Ғәйнә улусы башҡорттары ерҙәрендә Йоҡ й. (Сылва й. басс.) буйында ҡаҙна тарафынан Түб. һәм Үрге баҡыр иретеү заводтары булараҡ нигеҙ һалына. Түб. Й.з. 1734 й. Йоҡ й. буйында, Үргеһе — 1740 й. Түб. Й.з. көнбайышҡа табан 2 саҡрым алыҫлыҡта төҙөлә. Хужалары: ҡаҙна, 1757 й. алып...

ЙОҠ-КАМА ЗАВОДЫ

ЙОҠ-КАМА ЗАВОДЫ, 1746 й. Уҫы даруғаһы Ғәйнә улусы башҡорттары ерҙәрендә Кама Йоғо й. (Кама й. ҡушылдығы) буйында А.Г.Строганов (ҡара: Строгановтар) тарафынан баҡыр иретеү һәм тимер етештереү заводы булараҡ нигеҙ һала. Хужалары: Строгановтар, 1823 й. алып В.П.Бутеро-Родали, 1864 й. — Шуваловтар; 1918 й....

ЙОҠА ҠАТЛАМЛЫ ТУПРАҠ

ЙОҠА ҠАТЛАМЛЫ ТУПРАҠ, йырғыланған рельефлы райондарҙа барлыҡҡа килгән тупраҡ төркөмө. Тупраҡ профиленең ҡыҫҡартылғанлығы һәм горизонттар йыйылмаһының тулы булмауы, серетмә запасының түбән, ҡырсынташлы, ташлы булыуы м‑н билдәләнә. Антропоген йөкләнешкә тотороҡһоҙ, деградацияға тиҙ бирелә (ҡара: Тупраҡтың...

ЙОЛА

ЙОЛА, ғөрөф-ғәҙәт, элек-электән килгән соц. тәртип ҡағиҙәләре. Й. ижт. мөнәсәбәттәрҙе көйләүҙең төп ысулдарының береһе, кешеләрҙе теге йәки был соц. һәм мәҙәни тәжрибәгә өйрәтеү, уны быуындан-быуынға тапшырыу, этник (ҡара: Этнос) һәм соц. төркөмдәрҙе берләштереү сараһы булып иҫәпләнә. Й. үтәлеү дәрәжәһе...

ЙОЛА ПОЭЗИЯҺЫ

ЙОЛА ПОЭЗИЯҺЫ, йолаларҙың вербаль‑шиғри өлөшө. Й.п. өсөн традициялылыҡ, тотороҡлолоҡ, күсәгилешлелек, функциональ мәғәнә, импровизацияның һәм ҡанундарҙың органик берләшеүе хас. 2 төркөмгә бүленә: 1) ваҡыт‑миҙгел йола поэзияһы, 2) ғаилә‑көнкүреш йола поэзияһы. Р.Ә.Солтангәрәева Тәрж. Р.Ә.Сиражитдинов...

ЙОЛА ХОҠУҒЫ

ЙОЛА ХОҠУҒЫ, ҡат-ҡат ҡулланыу һөҙөмтәһендә йәмғиәттә хасил булған тәртип ҡағиҙәләре (йолалар) йыйылмаһы. Тарихи яҡтан хоҡуҡтың иң иртә формаһы. Й.х. нормалары яҙма рәүештә лә, телдән-телгә күсеп тә йәшәргә мөмкин. Дәүләттәр барлыҡҡа килеү һәм үҫеү м‑н Й.х. ҡануниәт формалашыу өсөн нигеҙ була, йәки Й.х. уның...

ЙОЛАЛАР

ЙОЛАЛАР, ғөрөф-ғәҙәткә (ҡара: Йола), йәмғиәт ҡанундарына бәйле эш-ҡылыҡ тәртибе йыйылмаһы. Унда дини ҡараштар, көнкүреш традициялары, соц. идеялар һәм ҡиммәттәр сағыла. Й. тормоштоң объектив ағышын ыңғай йүнәлешкә бороу һәм соц. мөнәсәбәттәрҙе көйләү өсөн хеҙмәт итә. Дәүләт барлыҡҡа килгәндән һуң традицион...

ЙОМАҒОЛОВ Илшат Хәлил улы

ЙОМАҒОЛОВ Илшат Хәлил улы [26.2.1932, БАССР‑ҙың Мәләүез р‑ны Тимербай а. (БР‑ҙың Көйөргәҙе р‑ны) – 3.11.2007, Өфө] актёр, драматург. РСФСР‑ҙың (1979) һәм БАССР‑ҙың (1976) атҡ. артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы (1953), Яҙыусылар союзы (1989) ағзаһы. Башҡорт театр‑художество уч‑щеһын (1952; Х.Бохарский...

ЙОМАҒОЛОВ Марат Ғаяз улы

ЙОМАҒОЛОВ Марат Ғаяз улы (30.1.1955, Тажик ССР‑ы Гиссар ҡсб), математик. Физика‑матем. ф. д‑ры (1993), проф. (2001). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2011).Тажик ун‑тын тамамлағандан һуң (1977) 1980 й. тиклем һәм 1984 й. алып Тажикстан Респ. ФА‑ның Математика ин‑тында (икеһе лә — Дүшәнбе) эшләй. 1995 й. башлап...

ЙОМАҒОЛОВ Харис Йомағол улы

ЙОМАҒОЛОВ Харис Йомағол улы [3.1.1891, Һамар губ. Николаевск өйәҙе Хәсән а. (Һамар өлк. Оло Чернигов р‑ны) — 2.11.1937, Мәскәү], Башҡорт милли хәрәкәте эшмәкәре.1917—21 йй., 1931—35 йй. РКП(б) ағзаһы. Мәскәү прапорщиктар әҙерләү мәктәбен (1917), К.А.Тимирязев ис. Мәскәү а.х. акад. тамамлаған. 1917 й....

ЙОМАҒОЛОВА Венера Әхмәт ҡыҙы

ЙОМАҒОЛОВА Венера Әхмәт ҡыҙы (17.9.1955, БАССР‑ҙың Ғафури р‑ны Яңы Әлдәшле а.), кинорежиссёр, тележурналист. БР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (2006). Журналистар союзы ағзаһы (2002). Ҡазан мәҙәниәт ин‑тын (1982; Ш.М.Сарымсаҡов курсы), ТВ һәм радио хеҙм‑рҙәренең квалификацияһын күтәреү ин‑тын (Мәскәү, 1995;...

ЙОМАҒУЖА ГЭС-ы

ЙОМАҒУЖА ГЭС-ы, электр энергияһы етештерә. Йомағужа һыуһаҡлағысында урынлашҡан. Продукцияһын ҡулланыусылар — БР һәм РФ‑тың башҡа төбәктәре халҡы һәм пр‑тиелары. 1998 й. “Башкирэнерго” ААЙ филиалы булараҡ ойошторола, 2004 й. дөйөм ҡеүәте 45 МВт булған 1‑се һәм 2‑се, 2005 й. — 3‑сө гидроагрегат ҡуйыла,...

ЙОМАҒУЖА РАЙОНЫ

ЙОМАҒУЖА РАЙОНЫ, БАССР‑ҙың көньяғында урынлашҡан, төньяҡта — Мәләүез, төньяҡ‑көнсығышта — Бөрйән, көньяҡ‑көнсығышта — Күгәрсен р‑ндары, көньяҡ‑көнбайышта — Ырымбур өлк., көнбайышта Көйөргәҙе р‑ны м‑н сиктәш булған. 1935 й. 3 февр. БАССР‑ҙың Мәләүез һәм Мораҡ р‑ндарын бүлеү һөҙөмтәһендә ойошторолған...

ЙОМАҒУЖА УРТА МӘКТӘБЕ №1

ЙОМАҒУЖА УРТА МӘКТӘБЕ №1, Күгәрсен р‑ны. Яҡынса 1915 й. урыҫ башланғыс мәктәбе булараҡ асыла, 1918 й. алып 1‑се баҫҡыс берҙәм хеҙмәт мәктәбе, 1929 й. — колхоз йәштәре мәктәбе, 1934 й. — тулы булмаған урта мәктәп, 1937 й. хәҙ. статусын ала (1938 й. башҡ. һәм урыҫ урта мәктәптәренә бүленә, 1955 й. берләштереләләр),...

ЙОМАҒУЖА ҺЫУҺАҠЛАҒЫСЫ

ЙОМАҒУЖА ҺЫУҺАҠЛАҒЫСЫ, Ағиҙел йылғаһында. Плотина Күгәрсен р‑ны Үрге Бикҡужа а. эргәһендә йылға тамағынан 957 км алыҫлыҡта төҙөлгән. Һыуһаҡлағыс Мәләүез, Күгәрсен, Бөрйән р‑ндары һәм Башҡортостан милли паркы терр‑яһында урынлашҡан. Гидроузел ағыҙғысында йылғаның һыу йыйыу бассейны 10100 км2 (йылға басс....

ЙОМАҒУЖА, Йылайыр р‑нындағы ауыл

ЙОМАҒУЖА, Ҡыпсаҡ, Урман Ҡыпсағы, Йылайыр р‑нындағы ауыл, Ҡәнзәфәр а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 25 км һәм Сибай т. юл ст. К.‑Көнб табан 95 км алыҫлыҡта Һаҡмартиле й. (Һаҡмар й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 587; 1920 — 761; 1939 — 371; 1959 — 389; 1989 — 413; 2002 — 455; 2010 —...

ЙОМАҒУЖА, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл

ЙОМАҒУЖА, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл, Илкәнәй а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 26 км һәм Ҡарағай т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 10 км алыҫлыҡта Мәләүез й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й — 247 кеше; 1920 — 373; 1939 — 323; 1959 — 205; 1989 — 121; 2002 — 135; 2010 — 155 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс...

ЙОМАҒУЖА, Күгәрсен р‑нындағы ауыл

ЙОМАҒУЖА, Күгәрсен р‑нындағы ауыл, Йомағужа а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 30 км һәм Мәләүез т. юл ст. К.‑Көнс. табан 65 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 325 кеше; 1920 — 1320; 1939 — 2079; 1959 — 2355; 1989 — 5198; 2002 — 5343; 2010 — 4564 кеше. Башҡорттар, урыҫтар йәшәй...

ЙОМАҒУЖА, Стәрлебаш р‑нындағы ауыл

ЙОМАҒУЖА, Стәрлебаш р‑нындағы ауыл, Ҡуғанаҡбаш а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 20 км һәм Стәрлетамаҡ т. юл ст. Көнб. табан 60 км алыҫлыҡта Ҡуғанаҡ й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 291 кеше; 1920 — 245; 1939 — 337; 1959 — 275; 1989 — 167; 2002 — 187; 2010 — 164 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002)....

ЙОМАҒУЖИН Валерий Әфтәх улы

ЙОМАҒУЖИН Валерий Әфтәх улы [18.7.1950, БАССР‑ҙың Оло Теләк р‑ны  Түб. Ләмәҙ а. (БР‑ҙың Иглин р‑ны)], математик. Физика-матем. ф. д‑ры (2010). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1972) 1973 й. тиклем һәм 1976 й. алып шунда уҡ эшләй. 1985 й. башлап (өҙөклөк м‑н) РФА‑ның А.К.Айламазян ис. Программа системалары...