Список материалов
МОТАЛОВ Ғәйнетдин Хәйретдин улы
МОТАЛОВ Ғәйнетдин Хәйретдин улы (18.12.1929, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны 1‑се Йәнтеш а., хәҙ. БР‑ҙың Хәйбулла р‑ны Йәнтеш а., — 21.6.2011, Өфө), дирижёр. БАССР‑ҙың халыҡ артисы (1969), РСФСР‑ҙың (1980) һәм БАССР‑ҙың (1963) атҡ. сәнғәт эшмәкәре. Мәскәү хәрби дирижёрҙар ин‑тын тамамлағандан һуң (1952; Г.А.Столяров...
МОТАЛОВ Миңлеәхмәт Ғилметдин улы
МОТАЛОВ Миңлеәхмәт Ғилметдин улы (19.3.1928, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны 1‑се Йәнтеш а., хәҙ. БР‑ҙың Хәйбулла р‑ны Йәнтеш а., — 5.4.2012, Өфө), тау инженеры‑геолог. Геол.‑минералогия ф. канд. (1961), проф. (1994). Журналистар союзы ағзаһы (1963). Мәскәү төҫлө металдар һәм алтын ин‑тын тамамлаған (1953)....
МОТАЛОВА Эльвира Ғәзиз ҡыҙы
МОТАЛОВА Эльвира Ғәзиз ҡыҙы (27.12.1960, Өфө), терапевт. Мед. ф. д‑ры (1998), проф. (2000). РФ‑тың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2013). Л.Н.Минһажетдинованың ҡыҙы. БДМИ‑ны тамамлаған (1983). 1984— 85 йй. Респ. кардиология диспансерында, 1988 й. алып Ғ.Ғ.Ҡыуатов ис. Респ. клиник дауаханаһында, 1989 й. — БДМУ‑ла...
МОТОКРОСС
МОТОКРОСС, мотоспорт төрө, тигеҙ булмаған урындарҙа 50—500 см3 һәм коляскалы 750 см3 класлы махсус мотоциклдарҙа ярыштар. Башҡортостанда М. 20 б. 30‑сы йй. аҙ. үҫешә (ҡара: “Башавтомотоклуб”). 1974—91 йй. Өфө р‑нында М. өсөн “Вавилово” трассаһы эшләй, унда РСФСР (1978, 1980) һәм СССР (1982) чемпионатының...
МОФАЗАЛОВ Фәһим Фәнис улы
МОФАЗАЛОВ Фәһим Фәнис улы (29.8.1962, БАССР‑ҙың Өфө р‑ны Дмитриевка а.), онколог, радиолог. Мед. ф. д‑ры (2000), проф. (2002). БР‑ҙың атҡ. табибы (2011). БДМИ‑ны тамамлаған (1985). 1991 й. алып Респ. клиник онкология диспансерында (1997 й. — нур диагностикаһы һәм нур терапияһы б‑са баш табип урынбаҫары),...
МОФАЗАЛОВА Наталья Альберт ҡыҙы
МОФАЗАЛОВА Наталья Альберт ҡыҙы (15.10.1962, Өфө), фармаколог, терапевт. Мед. ф. д‑ры (2002), проф. (2008). РФ-тың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2015). БДМИ‑ны тамамлаған (1985), 1991 й. алып шунда уҡ эшләй. Фәнни эшмәкәрлеге мед. токсикологияһы проблемаларына, фагоциттарҙың, антиоксидант һәм гепатобилиар...
МОХТАР Хәсән Баһауетдин улы
МОХТАР (Мохтаров) Хәсән Баһауетдин улы (28.10.1901, Өфө губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Ҡамышлы а., хәҙ. БР‑ҙың Кушнаренко р‑ны Иҫке Ҡамышлы а., — 13.10.1963, Өфө), яҙыусы, тәржемәсе. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1938). Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. 1913 й. алып “Тормош” (Өфө), “Азад Себер” (Омск ҡ.), “Октябрский...
МОЧАЛОВ Александр Николаевич
МОЧАЛОВ Александр Николаевич (24.10.1921, Иваново-Вознесенск губ. Игнатцево а. — 16.7.2003, Өфө), инженер-механик. БАССР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1979). ӨАИ‑ны тамамлаған (1957). 1941— 63 йй. һәм 1966—92 йй. ӨМЭПБ‑ла эшләй: конструктор, 1948 й. алып төркөм нач., 1954 й. — цех нач. урынбаҫары,...
МОЧАЛОВ Сергей Михайлович
МОЧАЛОВ Сергей Михайлович (5.9. 1939, Өфө), физиолог, философ. Филос. ф. д‑ры (2007). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1963) шунда уҡ эшләй. 1993 й. алып БДУ‑ла. Фәнни эшмәкәрлеге ҡан әйләнешенең, һиҙеү ағзаларының, кешенең үҙ-үҙен тотошоноң системалы механизмдары физиологияһын өйрәнеүгә арналған. М. тарафынан...
МОЧЕВИНА
МОЧЕВИНА, б ә ү е л с ә, карбамид, күмер к‑таһының диамиды (NH2)2CO, төҫһөҙ кристалл, һыуҙа, спиртта, шыйыҡ аммиакта, көкөртлө ангидридта эрей, хлороформда эремәй; тығыҙлығы 1330 кг/м3, tиреү 132,7°C. Төрлө матдәләр, водород перекисы, ғәҙәти туйындырылған углеводородтар м‑н берләшмәләр барлыҡҡа килтерә....
МОЧИЛКА, Бәләбәй р‑нындағы ауыл,
МОЧИЛКА, Бәләбәй р‑нындағы ауыл, Знаменка а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 32 км һәм Глуховская т. юл ст. Т. табан 9 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 107 кеше; 1939 — 207; 1959 — 212; 1989 — 114; 2002 — 132; 2010 — 113 кеше. Татарҙар, урыҫтар йәшәй (2002). Фельдшер-акушерлыҡ пункты, клуб...
МӨБӘРӘКОВ А. МУЗЕЙЫ
МӨБӘРӘКОВ А. МУЗЕЙЫ, Белорет р‑ны Асы а. урынлашҡан. 1994 й. Милли музей филиалы булараҡ ойошторола, 2006 й. алып Милли әҙәби музей филиалы. Музей фондында 300-ҙән ашыу һаҡлау берәмеге, ш. иҫ. А.Ҡ. Мөбәрәковтың шәхси әйберҙәре, наградалары, фотографиялары, Д.Юлтыйҙың “Ҡарағол”, У. Шекспирҙың “Отелло”...
МӨБӘРӘКОВ Арыҫлан Ҡотләхмәт улы
МӨБӘРӘКОВ Арыҫлан Ҡотләхмәт улы [Ҡотләхмәтов Арыҫлан Мөбәрәк улы, 15.12.1908, Ырымбур губ. Верхнеурал өйәҙе Асы а. (БР‑ҙың Белорет р‑ны) — 5.5.1977, Өфө], актёр, режиссёр. СССР‑ҙың халыҡ (1955), РСФСР‑ҙың (1944) һәм БАССР‑ҙың (1940) атҡ. артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1948). Башҡ. сәнғәт техникумын...
МӨБӘРӘКОВА Гөлли Арыҫлан ҡыҙы
МӨБӘРӘКОВА Гөлли Арыҫлан ҡыҙы (9.9.1936, Өфө ҡ. — 20.2.2019, шунда уҡ), актриса. СССР‑ҙың (1990) һәм РСФСР‑ҙың (1981) халыҡ, РСФСР‑ҙың (1975) һәм БАССР‑ҙың (1969) атҡаҙанған артисы. Профессор (1993). Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1961). А.Ҡ.Мөбәрәковтың ҡыҙы. ГИТИС‑ты тамамлағандан һуң (1959; Б.В.Бибиков,...
МӨГӨҘБАШ
МӨГӨҘБАШ (Ceratocephala), лютик һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 10 төрө бил‑ дәле, Европаның, Көнбайыш Азияның, Төньяҡ Африканың һәм Яңы Зеландияның уртаса йылы өлөштәрендә таралған. Башҡортостанда тура мөгөҙлө М. үҫә. Нескә аҡ тамырлы бер йыллыҡ төклө үлән. Һабағы ябай, уҡ формаһында,...
МӨГӨҘЛӨ ҠУҢЫҘ
МӨГӨҘЛӨ ҠУҢЫҘ (Oryctes nasicornis), ҡаты ҡанатлылар отрядының ысын суҡ мыйыҡлылар ғаиләһенә ҡараған бөжәк. Европала таралған. Кәүҙә оҙонлоғо 25—40 мм, төҫө һорғолт көрән. Мыйығы суҡ рәүешендә, осона табан ҡалынайған. Аяғы көслө; алғылары ҡаҙыу өсөн, артҡылары терәк тешле һәм сәнскеле. Енси диморфизм...
МӨГӨҘЬЯПРАҠ
МӨГӨҘЬЯПРАҠ (Ceratophyllum), мөгөҙьяпраҡ һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 10 төрө билдәле, ике ярымшарҙың да уртаса бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда сумған М. һәм яртылаш сумған М. үҫә. Тамырһабағы булмаған күп йыллыҡ үләндәр, һыу ятҡылыҡтарының төбөнә аҫҡы япраҡтары ярҙамында берегә....
МӨҒӘЛЛИМОВ Фәнзил Мәүләүи улы
МӨҒӘЛЛИМОВ Фәнзил Мәүләүи улы [13.8.1950, БАССР‑ҙың Байҡыбаш р‑ны Яҡуп а. (БР‑ҙың Ҡариҙел р‑ны)], инженер‑электромеханик. Техник ф. д‑ры (2003). БР‑ҙың атҡ. уйлап табыусыһы (2000). ӨНИ‑не тамамлаған (1972). 1985 й. алып ИПТЭР‑ҙа өлкән ғилми хеҙм‑р, 1993 й. башлап ӨДНТУ‑ла эшләй: 1994—96 йй. Үткәргес...
МӨҒТӘБАРОВ Ләбиб Фәтих улы
МӨҒТӘБАРОВ Ләбиб Фәтих улы (10.1.1928, БАССР‑ҙың Бөрө кантоны Яңауыл а., хәҙ. Яңауыл ҡ., — 26.3.2008, Өфө), рәссам. БР‑ҙың атҡ. рәссамы (2001), БАССР мәктәбенең атҡ. уҡытыусыһы (1983). Рәссамдар союзы ағзаһы (1968). И.Е.Репин ис. Һынлы сәнғәт, скульптура һәм архитектура ин‑тын тамамлағандан һуң (Ленинград,...
МӨҘӘРИС
МӨҘӘРИС (ғәр.), мәҙрәсә уҡытыусыһы һәм етәксеһе. М. күпселеге Урта Азияла, Шәреҡ илдәрендә уҡый һәм дини белем ала. Ырымбур мосолман диниә назараты тарафынан тәғәйенләнә. М. эшмәкәрлеге дәүләт тарафынан билдәләнә һәм контролдә тотола. Хәлфә (урынбаҫары) һәм мөғәллимдәр ярҙамсылары була. М. йыш ҡына...
