Список материалов
СЪЁМОВ Дмитрий Александрович
СЪЁМОВ Дмитрий Александрович (30.6.1978, Арзамас ҡ.), спортсы. Велосипед спорты б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2000). “Ағиҙел” олимпия әҙерлеге үҙәге тәрбиәләнеүсеһе (Өфө; тренеры Р.Н.Латипов). Рәсәй һәм Рәсәй Ҡораллы көстәре чемп. (икеһе лә – 2001), Рәсәй чемпионаттарының көмөш (1999,...
СЫБАҠАЙ, Иглин р‑нындағы ауыл
СЫБАҠАЙ, Иглин р‑нындағы ауыл, Балтика а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Иглин т. юл ст. К.‑Көнс. табан 6 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. – 304 кеше; 1959 – 278; 1989 – 222; 2002 – 229; 2010 – 250 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп (Балтика урта мәктәбе филиалы), фельдшер‑акушерлыҡ...
СЫБАР СӘСКӘ
СЫБАР СӘСКӘ (Fritillaria), ләлә һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 80 төрө билдәле, башлыса төньяҡ уртаса зонала таралған. Башҡортостанда рус С.с. һәм сатраш С.с. үҫә. Күп йыллыҡ һуғанбаш үҫемлектәр. Һабаҡтары төҙ, ябай, аҫҡы өлөшөндә япраҡһыҙ, бейеклеге 50–60 см тиклем. Япраšтары сиратлы,...
СЫБАРКҮЛ РАЙОНЫ
СЫБАРКҮЛ РАЙОНЫ, Силәбе өлкәһенең үҙәгендә урынлашҡан. 1935 й. 18 ғин. ойошторолған. Майҙаны – 2879 км2. Адм. үҙәге – Сыбаркүл ҡалаһы. Районда 9 ауыл советы, 56 ауыл торама пункты бар. Халҡы – 30,2 мең кеше (2010), ш. иҫ. 7,0% башҡорттар (ҡара: Урал аръяғы башҡорттары). Башҡорттар тупланып йәшәгән иң...
СЫБАРКҮЛ, күл
СЫБАРКҮЛ, Моғаҡ й. (Йәнгел й. ҡушылдығы) тамағындағы күл. Әбйәлил р‑ны Асҡар а. төньяҡ‑көнсығышҡа табан 8 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Күл өҫтө майҙаны 10,0 км2, оҙонлоғо 5,1 км, уртаса киңлеге 1,9 км, уртаса тәрәнлеге 2,0 м (макс. – 3,5 м), һыу күләме 20,4 млн м3; һыу йыйыу майҙаны 369,0 км2. Тектоник...
СЫБАРКҮЛ, Салауат р‑нындағы ауыл
CЫБАРКҮЛ, Салауат р‑нындағы ауыл, Лағыр а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 23 км һәм Мөрсәлим т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 34 км алыҫлыҡта Шәрәк й. (Әй й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. – 243 кеше; 1959 – 252; 1989 – 191; 2002 – 225; 2010 – 214 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ...
СЫБАРКҮЛ, һаҙлыҡ
СЫБАРКҮЛ, Йәнгел й. басс. һаҙлыҡ. Әбйәлил р‑ны Дәүләт а. төньяҡҡа табан 3,5 км алыҫлыҡта Сыбаркүлдең көньяҡ ярында урынлашҡан. Уйһыу һаҙлыҡ, дөйөм майҙаны 475,0 га, торфтың уртаса ҡалынлығы 1,2 м, иң ҡалыны – 2,0 м, эшкәртелмәгән торф запасы 810,0 мең м3. Туйыныуы ҡатнаш. Күрән, ҡамыш, тал үҫә. Аҡ ҡуян,...
СЫБАРЪЯҘ, Өфө р‑нындағы ауыл
СЫБАРЪЯҘ, Өфө р‑нындағы ауыл, Черкассы а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 39 км һәм Черниковск т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 25 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 381 кеше; 1920 – 535; 1939 – 532; 1959 – 265; 1989 – 173; 2002 – 212; 2010 – 216 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты...
СЫБЫҠ БӨЖӘК
СЫБЫҠ БӨЖӘК (Sceptrophasma bituberculatum), сыбыҡ бөжәктәр отрядының лонходидтар ғаиләһенә ҡараған бөжәк. Рәсәйҙең Европа өлөшөнөң көньяҡ‑көнсығышында, Кавказда, Ҡаҙағстанда, Урта Азияла таралған. Кәүҙә оҙонлоғо 5,2—6,5 см (инә бөжәктәр эрерәк), ҡуйы һоро төҫтә, оҙонса, нескә. Башы бәләкәй, ҡыҫҡа мыйыҡтары...
СЫБЫҠ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл
СЫБЫҠ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл, Урғыш а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 37 км һәм Щучье Озеро т. юл ст. (Пермь крайы) К. табан 122 км алыҫлыҡта Ҡариҙел й. буйында, Павловка һыуһаҡлағысы эргәһендә урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 110 кеше; 1920 – 249; 1939 – 331; 1959 – 514; 1989 – 159; 2002 – 111; 2010...
СЫБЫҠАРАН, Бәләбәй р‑нындағы ауыл
СЫБЫҠАРАН, Ү р г е С ы б ы ҡ а р а н, Бәләбәй р‑нындағы ауыл, Шаровка а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 37 км һәм Глуховская т. юл ст. К.‑Көнс. табан 14 км алыҫлыҡта Ыҫлаҡ й. (Ҡорһаҡ й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. – 152 кеше; 1959 – 168; 1989 – 167; 2002 – 161; 2010 – 104 кеше. Сыуаштар,...
СЫҒАНАҠТАР ӨЙРӘНЕҮ
СЫҒАНАҠТАР ӨЙРӘНЕҮ, яҙма тарихи сығанаҡтарҙы өйрәнеү һәм файҙаланыу м‑н шөғөлләнгән махсус тарих фәне. Теоретик (сығанаҡтарҙың барлыҡҡа килеү законлыҡтарын, структураһын, уларҙа тарихи ваҡиғаларҙың сағылышын тикшерә; сығанаҡтарҙы системалаштырыу һәм классификациялау ҡағиҙәләрен билдәләй, өйрәнеү ысулдарын...
СЫҒЫМ ҮЛСӘГЕС
СЫҒЫМ ҮЛСӘГЕС, ваҡыт берәмеге эсендә прибор аша аҡҡан мөхиттең күләмен йәки ауырлығын үлсәү приборы. Шыйыҡсаларҙы, парҙы йәки газды етештергәндә, ебәргәндә, ҡулланғанда һәм һаҡлағанда уларҙы иҫәпләү һәм контролдә тотоу, ш. уҡ автоматлаштырылған контроль һәм көйләү системаларындағы технологик һәм йылылыҡ‑энергетика...
СЫЗРАНКИН Фёдор Николаевич
СЫЗРАНКИН Фёдор Николаевич (15.5.1886, Ырымбур губ. Верхнеурал өйәҙе Белорет заводы ҡсб, хәҙ. Белорет ҡ., – 11.5.1978, Мәскәү), иҡтисадсы. Беренсе донъя һәм Граждандар һуғыштарында ҡатнашыусы. Профсоюздар хәрәкәте юғары мәктәбен тамамлаған (Мәскәү, 1929). 1912 й. алып Белорет металлургия з‑дында форма...
СЫЙ
СЫЙ (Achnatherum), ҡыяҡлылар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 20 төрө билдәле; Евразия, Төньяҡ Африка һәм Американың уртаса һәм субтропик бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда ялтыр С. үҫә. Эре кәҫлектәр барлыҡҡа килтергән күп йыллыҡ үлән. Һабағы күп һанлы, төҙ, шыма, бейеклеге 50–250 см. Япрағы...
СЫЙРЫШБАШ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл
СЫЙРЫШБАШ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл, Туҙлыҡыуыш а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 10 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 84 км алыҫлыҡта Сарыш й. (Сәрмәсән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 1295 кеше; 1920 – 1603; 1939 – 1251; 1959 – 1324; 1989 – 578; 2002 – 601; 2010 – 559 кеше....
СЫЙЫРСЫҠТАР
СЫЙЫРСЫҠТАР (Sturnidae), турғай һымаҡтар отрядына ҡараған ҡоштар ғаиләһе. 36 заты, 100‑ҙән ашыу төрө билдәле; Евразия, Африка, Австралияла таралған. Башҡортостанда ябай С. һәм ал С. осрай. Кәүҙә оҙонлоғо 20—25 см, ауырлығы 60—90 г. Ҡауырһын ҡапламы ҡуйы, тығыҙ, ялтыр. Ата ҡош сағыуыраҡ, ябай С. ҡара...
СЫЛБЫРЛЫ РЕАКЦИЯЛАР
СЫЛБЫРЛЫ РЕАКЦИЯЛАР, башланғыс матдәләрҙең продукттарға әүерелеүенең элементар акттары (сылбыр) күп тапҡыр сиратлашыуы аша актив киҫәксәләр ҡатнашлығында (химик процестарҙа – иркен радикал, атом, ҡуҙғытылған молекула, ядро процестарында – нейтрон) башҡарылған химик һәм ядро процестары. С.р. механизмы...
СЫЛБЫРЛЫ ТӘГӘРМӘСЛЕ МАШИНАЛАР
СЫЛБЫРЛЫ ТӘГӘРМӘСЛЕ МАШИНАЛАР, үтеүе ҡыйын урында йөк ташыу һәм тартыу функцияларын башҡарған техника төрө. Функциональ тәғәйенләнеше б‑са махсус С.т.м. (хәрби десант машиналары, хәрби пехота машиналары, бронетранспортёрҙар, танкылар), транспортёр‑тартҡыстарға һәм төрлө маҡсат м‑н файҙаланылған транспортёрҙарға...
СЫМЛЫ ЭЛЕМТӘ
СЫМЛЫ ЭЛЕМТӘ, мәғлүмәт сымдар буйлап электромагнит тирбәлеүҙәр ярҙамында тапшырылған электр элемтәһе төрө. Элемтә кабелдәренең баҡыр сымдары (атмосфера тәьҫиренә әҙерәк бирешә), һирәгерәк баҡыр йәки биметалл сымдар (үткәреүсәнлеге насар) аша булдырыла. Алыҫ аралығы (ҡала‑ара; кабелдәр ер аҫтында 0,9–1,2...
