Список материалов
ТЕХНИК ХЕҘМӘТЛӘНДЕРЕҮ
ТЕХНИК ХЕҘМӘТЛӘНДЕРЕҮ, магистраль үткәргес торбаларҙың объекттарын төҙөк һәм эшкә һәләтле хәлдә тотоу саралары комплексы. Күҙәтеүҙе, профилактиканы, ағымдағы ремонтты, тикшереү сараларын, ш. уҡ эксплуатациялауға йәки консервациялауға техник яҡтан әҙерләүҙе үҙ эсенә ала. Т.х. даими ҡабатланыуы һәм күләме...
ТЕХНИКА
ТЕХНИКА (гр. téchnē — сәнғәт, һөнәр, оҫталыҡ), кеше эшмәкәрлегенең етештереү процестарын тормошҡа ашырыу һәм йәмғиәттең етештереүгә ҡағылмаған талаптарын хеҙмәтләндереү өсөн эшләнгән саралар йыйылмаһы. Эшмәкәрлектең бөтә өлкәләрендә файҙаланыла (энергияны эшләп сығарыу, тапшырыу һәм үҙгәртеү; материалдарҙы...
ТЕХНИКУМДАР
ТЕХНИКУМДАР, халыҡ хужалығының төрлө тармаҡтары, һаулыҡ һаҡлау, мәҙәниәт һәм мәғариф өсөн белгестәр әҙерләгән урта махсус уҡыу йорттары (ҡара: Урта профессиональ белем). 1920 йй. барлыҡҡа килә. 1937 й. алып башлыса сәнәғәт, төҙөлөш, транспорт, элемтә, а.х., ш. уҡ статистика, финанс, сауҙа Т. киң таралған...
ТЕХНОГЕН ҺӘЛӘКӘТТӘР
ТЕХНОГЕН ҺӘЛӘКӘТТӘР, технологик процестың боҙолоуы йәки ҡулланған ваҡытта машиналарҙың, механизмдарҙың һәм техник ҡоролмаларҙың көтөлмәгәндә эштән сығыуы арҡаһында барлыҡҡа килгән ғәҙәттән тыш хәлдәр. Индустриаль (химик һәм радиацион ағыуланыуҙар, шартлауҙар, емерелеүҙәр һ.б.), транспорт (һауа, диңгеҙ,...
ТЕХНОГЕН ЯТҠЫЛЫҠТАР
ТЕХНОГЕН ЯТҠЫЛЫҠТАР, ер өҫтөндә йәки тау эше м‑н бәйле булған урындарҙа минераль матдәләрҙең тупланмаһы, ятҡылыҡтарҙы үҙләштергәндә массивтан айырылыу, тау, байыҡтырыу, металлургия һәм башҡа производство ҡалдыҡтары булып урынлашыу һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә. Т.я. — етештереүҙә ҡулланыу өсөн яраҡлы булған...
ТЕХНОЛОГИК ҮТКӘРГЕС ТОРБАЛАР
ТЕХНОЛОГИК ҮТКӘРГЕС ТОРБАЛАР, етештереү процестарында һәм сәнәғәт ҡорамалдарын эксплуатациялаған ваҡытта файҙаланыла торған үткәргес торбалар. Күсерелә торған матдәнең төрө б‑са һыу, газ, май, пар, нефть үткәргестәр, нефть продукттарын үткәргестәр һ.б.; торбаларҙың материалы б‑са — ҡорос, быяла, пластмасса...
ТЕХНОЛОГИЯ ҺӘМ ДИЗАЙН КОЛЛЕДЖЫ
ТЕХНОЛОГИЯ ҺӘМ ДИЗАЙН КОЛЛЕДЖЫ. 1957 й. 10‑сы эшсе йәштәр мәктәбе базаһында еңел сәнәғәт техникумы булараҡ асыла, 1993 й. алып кейем технологияһы һәм дизайны колледжы, 2005 й. – Өфө дәүләт технология һәм дизайн колледжы (2007 й. башлап федераль дәүләт белем биреү учреждениеһы). Уҡытыу көндөҙгө, ситтән...
ТЕХНОЛОГИЯ ҺӘМ ПРОИЗВОДСТВОНЫ ОЙОШТОРОУ ИНСТИТУТЫ
ТЕХНОЛОГИЯ ҺӘМ ПРОИЗВОДСТВОНЫ ОЙОШТОРОУ ИНСТИТУТЫ, ААЙ. 1958 й. Өфөлә Авиация технологияһы һәм производствоны ойоштороу ҒТИ‑ның (Мәскәү) Урал филиалы булараҡ асыла, 1981 й. алып Технология һәм двигателдәр производствоһын ойоштороу ҒТИ, 1994 й. — Урал технология һәм двигателдәр производствоһын ойоштороу...
ТЕШ КАРИЕСЫ
ТЕШ КАРИЕСЫ, тештәрҙең ҡаты туҡымаһы ауырыуы, был ваҡытта тештәр тарҡала (деминерализация һәм йомшарыу) һәм ҡыуышлыҡ барлыҡҡа килә. Эмаль, дентин, цемент, һүлпәнәйеп үтеүсе кариес, одонтоклазия һ.б. айырыла. Ауыҙ ҡыуышлығында бактериялар (стрептококтар, лактобациллалар һ.б.) эшмәкәрлеге продукты булған...
ТИБЕЛ, Балтас р‑нындағы ауыл
ТИБЕЛ, Балтас р‑нындағы ауыл, Шауъяҙы а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 20 км һәм Көйәҙе т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 58 км алыҫлыҡта Тибел й. (Тере Танып й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 613 кеше; 1920 — 592; 1939 — 576; 1959 — 470; 1989 — 243; 2002 — 231; 2010 — 189 кеше. Башҡорттар,...
ТИБЕН
ТИБЕН, т и б е н л е к, а.х. малдарын ҡар м‑н ҡапланған көтөүлектәрҙә көтөү. Ҡыуғын малсылыҡ райондарында ҡулланыла, унда а.х. малдарын йыл әйләнәһенә көтөүлектә аҫрау тормошҡа ашырыла. Т. боландар, аттар, һарыҡтар яҡшы яраҡлашҡан. Башҡортостанда Т. Урал аръяғы дала зонаһында һәм тау‑урман зонаһында...
ТИГЕҘ ҠАНАТЛЫ ТОМШОҠЛОЛАР
ТИГЕҘ ҠАНАТЛЫ ТОМШОҠЛОЛАР (Homoptera), бөжәктәр отряды. 30 меңдән ашыу төрө билдәле; Башҡортостанда 5 ярым отрядҡа ҡараған 80‑дән ашыу төрө бар: аҡ ҡанатлы көйәләр, үлән талпандары (һурнастар һәм ҡалҡансыҡтар), япраҡ бөрсәләре, кебләләр, цикада һымаҡтар. Ҡанаттары үтә күренмәле, ярылы, тамырсыҡтары...
ТИГЕҘЛЕКТӘР
ТИГЕҘЛЕКТӘР, бер аҙ йырғыланған һәм абс. билдәләре түбән булған ер өҫтө, диңгеҙ һәм океан төптәре участкалары. Ҡоро ерҙә бейеклеге б‑са уйпат (200 м тиклем), ҡалҡыу (500 м тиклем) һәм бейек (500 м юғарыраҡ); өҫкө формаһы б‑са — яҫы, тулҡынлы, арҡалы, убалы һ.б.; барлыҡҡа килеүе б‑са структуралы, денудацион...
ТИГЕРМӘН, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл
ТИГЕРМӘН, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл, Иҫке Аҡбүләк а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 25 км һәм Щучье Озеро т. юл ст. (Пермь крайы) К. табан 70 км алыҫлыҡта Байҡы й. (Ҡариҙел й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 991 кеше; 1920 — 1147; 1939 — 865; 1959 — 675; 1989 — 499; 2002 — 469; 2010 —...
ТИГЕРМӘН, Мишкә р‑нындағы ауыл
ТИГЕРМӘН, Мишкә р‑нындағы ауыл, Баймырҙа а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 36 км һәм Загородная т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 107 км алыҫлыҡта Ҡыңғыр й. (Бөрө й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 406 кеше; 1920 — 396; 1939 — 283; 1959 — 336; 1989 — 262; 2002 — 257; 2010 — 241 кеше. Мариҙар...
ТИҘӘЙТКЕС
ТИҘӘЙТКЕС, фольклор жанры, ауыр әйтелешле өндәрҙең, һүҙҙәрҙең, фразаларҙың ҡушылмаһынан, ҡабатланыуынан төҙөлгән һәм балалар телмәренең үҫешенә булышлыҡ иткән ритмға һалынған сәсмә йәки шиғри әҫәр. Т. көндәлек тормоштоң реаль ваҡиғалар картинаһын һүрәтләй, күп осраҡта юмористик йөкмәтке хас. Һәр текст...
ТИЛЕ КИШЕР ҺЫМАҠТАР
ТИЛЕ КИШЕР ҺЫМАҠТАР (Fumariaceae), ике өлөшлөләр ғаиләһе. 16 заты, яҡынса 400 төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙың уртаса бүлкәтендә, һирәгерәк Көнсығыш һәм Көнбайыш Африкала таралған. Үләндәр. Башҡортостанда 2 затҡа ҡараған 4 төрө үҫә. Бер, һирәк осраҡта күп һәм ике йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары һутлы, цилиндр...
ТИЛЕБӘРӘН
ТИЛЕБӘРӘН (Hyoscyamus), эт ҡарағаты һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 20 төрө билдәле, Евразияла, Африкала һәм Канар утрауҙарында таралған. Башҡортостанда ҡара Т. үҫә. Ике йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, тарбаҡлы, биҙле төктәр м‑н ҡапланған, бейеклеге 30—60 см. Тамыр яны розеткаһы япрағы һаплы,...
ТИЛЛЕЦИЯ
ТИЛЛЕЦИЯ (Tilletia), торон бәшмәктәре заты. Яҡынса 80 төрө билдәле, киңтаралған. Ҡыяҡлыларҙың облигат паразиты. Базидияһы бер күҙәнәкле, осонда копуляцион каналға тоташтырылған 4 ураҡ рәүешле базидиоспора бар. Спораһыэре, йомройәкиовал, яңғыҙар, ҡаратөҫтә, диам. 15 мкмашыу, шыма, селтәрлейәкитөклөтышсам‑нҡапланған;...
ТИЛСӘ УТЫ
ТИЛСӘ УТЫ (Melampyrum), һаҫығүлән һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 50 төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙың уртаса бүлкәтендә, башлыса Евразияла таралған. Башҡортостанда 4 төрө бар. Насар үҫешкән тамырҙары булған бер йыллыҡ ярым паразиттар (гаусториялар — башҡа үҫемлектәрҙең тамырҙарына беркетелер...
