Список материалов
ТӨЙЛӨГӘН РАЙОНЫ
ТӨЙЛӨГӘН РАЙОНЫ, Ырымбур өлкәһенең үҙәк өлөшөндә урынлашҡан. 1965 й. 12 ғин. ойошторолған. Майҙаны — 1900 км2. Адм. үҙәге — ҡала тибындағы Төйлөгән ҡасабаһы. Районда 14 ауыл советы, 42 ауыл торама пункты бар. Халҡы — 19,7 мең кеше (2010), ш. иҫ. 8,6% башҡорттар (ҡара: Ырымбур башҡорттары). Башҡорттар...
ТӨЙМӘБАШ
ТӨЙМӘБАШ (Cephalaria), ҡарут һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 60 төрө билдәле, Европала, Көнбайыш һәм Үҙәк Азияла, Төньяҡ һәм Көньяҡ Африкала, Австралияла таралған. Башҡортостанда урал Т. үҫә. Күп йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, өҫкө өлөшөндә ҡырлы, аҙ тарбаҡлы, һирәк төклө, аҫҡы өлөшөндә...
ТӨКӘН 2‑се, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл
ТӨКӘН 2‑се, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл, Свобода а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Ермолаевка т. юл ст. Көнб. табан 30 км алыҫлыҡта Оло Көйөргәҙе й. (Оло Юшатыр й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 266 кеше; 1959 — 399; 1989 — 369; 2002 — 382; 2010 — 439 кеше. Башҡорттар, урыҫтар, татарҙар йәшәй...
ТӨЛГӨҘБАШ, Асҡын р‑нындағы ауыл
ТӨЛГӨҘБАШ, Асҡын р‑нындағы ауыл, Асҡын а/c ҡарай. Район үҙәгенән Т. 18 км һәм Чернушка т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 79 км алыҫлыҡта Асҡын й. (Төй й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 345 кеше; 1939 — 462; 1959 — 427; 1989 — 262; 2002 — 267; 2010 — 265 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй...
ТӨЛДӨ, Ҡалтасы р‑нындағы ауыл
ТӨЛДӨ, Ҡалтасы р‑нындағы ауыл, Төлдө а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.-Көнс. 11 км һәм Яңауыл т. юл ст. К. табан 65 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 825 кеше; 1920 — 718; 1939 — 667; 1959 — 620; 1989 — 419; 2002 — 328; 2010 — 273 кеше. Мариҙар йәшәй (2002). Балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты,...
ТӨЛКӨҒОЙРОҠ
ТӨЛКӨҒОЙРОҠ (Alopecurus), ҡыяҡлылар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 50 төрө билдәле, уртаса, субарктик һәм субантарктик бүлкәттәрҙә, тропик тауҙарында таралған. Башҡортостанда 4 төрө үҫә. Күп һәм бер йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары төҙ йәки күтәрелеүсән, бейеклеге 20—100 см тиклем. Япраҡтары тура,...
ТӨЛКӨЛӘР
ТӨЛКӨЛӘР (Vulpes), эттәр ғаиләһенә ҡараған имеҙеүселәр заты. 9 төрө билдәле. Евразияла, Африкала, Төньяҡ Америкала таралған. БР‑ҙа йәшәгән ябай Т. кәүҙәһе 50—90 см, ҡарһаҡтыҡы 50—60 см оҙонлоҡта. Т. ауырлығы 2,2— 10 кг, ата Т. эрерәк. Йөнө ҡуйы, ҡарһаҡтыҡы аҡҡһыл, ерәнһыу көрән төҫтә, ҡорһағы бысраҡ...
ТӨЛКӨСУРА АЛДАҒОЛОВ
ТӨЛКӨСУРА АЛДАҒОЛОВ (? — 1739 й. сент.), Өфө провинцияһының Минзәлә ҡаласығы, хәҙ. Минзәлә ҡ.), башҡорт ихтилалдары (1735—40) етәкселәренең береһе. Себер даруғаһы Көҙәй улусы башҡорто. Батыр. Шул уҡ улустың старшинаһы. 1736 й. башында Өфө тирәһендә һуғышҡан. 14 февр. Себер даруғаһының Тәкәй а. янында...
ТӨЛКӨТАМАҠ, Иглин р‑нындағы ауыл
ТӨЛКӨТАМАҠ, Иглин р‑нындағы ауыл, Красный Восход а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 94 км һәм Ҡаҙаяҡ т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 8 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 153 кеше; 1939 — 193; 1959 — 222; 1989 — 112; 2002 — 128; 2010 — 101 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002).
Ауылға 20 б. башында...
ТӨЛМӘЙ, йылға
ТӨЛМӘЙ, йылға, Инйәр й. уң ҡушылдығы. Силәбе өлк. Кварц тауынан көнсығышҡа табан 2 км алыҫлыҡта башлана. Силәбе өлк. һәм БР‑ҙың Белорет р‑ны буйлап төньяҡ‑көнсығыштан көньяҡ‑көнбайышҡа ҡарай аға. Инйәр й. (тамағынан 126 км алыҫлыҡта) ҡоя. Оҙонлоғо 62 км, басс. майҙаны 585 км2. Башлыса ҡар һыуы м‑н туйына....
ТӨМӘН ӨЛКӘҺЕ
ТӨМӘН ӨЛКӘҺЕ, РФ субъекты. Көнбайыш Себер тигеҙлегендә урынлашҡан. Коми Респ., Красноярск крайы, Ҡаҙағстан, Ҡурған өлкәһе, Омск өлкәһе, Свердловск өлкәһе, Томск һәм Архангельск өлк. м‑н сиктәш. Үҙәге — Төмән ҡалаһы. 1944 й. 14 авг. ойошторолған. Ханты-Манси авт. округы — Юграны һәм Ямал-Ненец авт. округын...
ТӨМӘНӘК, Туймазы р‑нындағы ауыл
ТӨМӘНӘК, Туймазы р‑нындағы ауыл, Төмәнәк а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Туймазы т. юл ст. Т. табан 11 км алыҫлыҡта Әгер й. (Өҫән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1931 кеше; 1920 — 2426; 1939 — 1477; 1959 — 1051; 1989 — 902; 2002 — 936; 2010 — 1070 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002)....
ТӨН КҮБӘЛӘКТӘРЕ
ТӨН КҮБӘЛӘКТӘРЕ (Myotis), ярғанаттар ярым отрядының шымаморондар ғаиләһенә ҡараған имеҙеүселәр заты. Яҡынса 100 төрө билдәле, киң таралған. БР‑ҙа 5 төрө бар. Кәүҙә оҙонлоғо 3,4—7 см, ауырлығы 4,5—25 г, ҡанат ҡоласы 19—35 см; инә заттар эрерәк. Йөнө ҡуйы, оҙон, төптәре ҡара, арҡаһы ҡарағусҡыл һоронан,...
ТӨН КҮГӘРСЕНЕ
ТӨН КҮГӘРСЕНЕ, т ы р ы л д а ҡ ҡ у р а й с ы (Caprimulgus europaeus), төн күгәрсене һымаҡтар отрядының ысын төн күгәрсендәре ғаиләһенә ҡараған ҡош. Төньяҡ Африкала, Евразияла (Көнбайыш Европанан алып Байкал аръяғына һәм Үҙәк Ҡытайға тиклем) таралған. Күсәр ҡош. Кәүҙә оҙонлоғо 26—28 см, ауырлығы 60—110 г....
ТӨН МИЛӘҮШӘҺЕ
ТӨН МИЛӘҮШӘҺЕ (Platanthera), әшәлсә һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 50‑нән ашыу (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 200‑гә тиклем) төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙың уртаса бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда ике япраҡлы Т.м. үҫә. 2 оҙон бүлбе тамырлы күп йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, бейеклеге 20—55 см. Һабағы...
ТӨНЬЯҠ АМАНГИЛДЕ ЙӨҘЛӘҮ ТАШЫ ЯТҠЫЛЫҒЫ
ТӨНЬЯҠ АМАНГИЛДЕ ЙӨҘЛӘҮ ТАШЫ ЯТҠЫЛЫҒЫ, Әбйәлил р‑ны Рысҡужа а. төньяҡҡа табан 3 км алыҫлыҡта урынлашҡан. В.В.Голота (1991), Л.Г.Ғүмәров, В.Ф.Королёв (2002) тарафынан өйрәнелә. Йөҙләү таштары аҫҡы девондың һорғолт аҡ, һарғылт аҡ, аҡһыл һоро, аҡ һәм ҡараһыу һоро мәрмәрләнгән эзбизташтарынан тора; юғары...
ТӨНЬЯҠ БОҪҠОН ЙӨҘЛӘҮ ТАШЫ ЯТҠЫЛЫҒЫ
ТӨНЬЯҠ БОҪҠОН ЙӨҘЛӘҮ ТАШЫ ЯТҠЫЛЫҒЫ, Баймаҡ р‑ны Күсей а. көнсығышҡа табан 7 км алыҫлыҡта урынлашҡан. В.В.Какауллин, Ю.А.Болотин (1977), Д.Н.Сәлихов, С.Ш.Йосопов (1977), Р.К.Хәлимов (2004) тарафынан өйрәнелә. Төйәләҫ интрузив комплексы долериты һәм габброһының ваҡ, ҡатмарлы формалы есемдәренән тора....
ТӨНЬЯҠ ЗАВОДЫ
ТӨНЬЯҠ ЗАВОДЫ, 1735 й. Себер даруғаһының Терһәк, Һалйот һәм Һеңрән улустары башҡорттарының ерҙәрендә Төньяҡ й. (Кама й. басс.) буйында ҡаҙна тарафынан тимер етештереү заводы булараҡ нигеҙ һалына. Хужалары: ҡаҙна, 1759 й. алып А.Ф.Турчанинов, 1787 й. һәм 1864 й. — Турчаниновтар (1832—61 йй. П.Д.Соломирский,...
ТӨНЬЯҠ ИҠТИСАДИ ТӨБӘК
ТӨНЬЯҠ ИҠТИСАДИ ТӨБӘК, Башҡортостан Республикаһының Асҡын, Ҡариҙел, Нуриман административ райондарын берләштерә. Иҡтисади төбәктең майҙаны — 8840 км2 (БР майҙанының 6,2%‑ы). 2007 й. халыҡ һаны — 73 мең кеше (респ. халҡы һанының 1,8%‑ы), 1990—2002 йй. 1,7%-ҡа кәмегән (БР б‑са 3,6%‑ҡа артҡан). Төбәктә...
ТӨНЬЯҠ КАВКАЗ ИТ‑ЙӨН ТОҠОМО
ТӨНЬЯҠ КАВКАЗ ИТ‑ЙӨН ТОҠОМО, һарыҡтарҙың ярым нәҙек йөнлө, ит‑йөн йүнәлешле тоҡомо. 1944—60 йй. Ставрополь крайында ставрополь тоҡомо һарыҡтарын линкольн һәм ромни‑марш тоҡомо тәкәләренән ҡасырыу, һуңынан ҡатнаш тоҡомло малдарҙың 1‑се быуынын һайлап алыу һәм уларҙы “үҙ эсендә” үрсетеү юлы м‑н сығарыла....
