Список материалов
ТҮЛӘК, Мәләүез р‑нындағы ауыл
ТҮЛӘК, Мәләүез р‑нындағы ауыл, Первомайский а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Мәләүез т. юл ст. Көнс. табан 4 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 229 кеше; 1920 — 285; 1939 — 154; 1959 — 147; 1989 — 154; 2002 — 142; 2010 — 241 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002).
Ауылға 18 б. уртаһында...
ТҮЛӘМӘ
ТҮЛӘМӘ, кеше һәм хайуандарҙың киҫкен инфекцион ауырыуы, ағыуланыу, биҙгәк, септицемия, карбункулдар барлыҡҡа килеүе, эсәклектең, үпкәнең, баҙам биҙҙәренең зарарланыуы хас. Тыуҙырыусыһы — Bacillus anthracis, аэроб, бацилляр һәм споралы формаларҙа була. Споралары тупраҡта бер нисә тиҫтә йыл һаҡланыуы...
ТҮЛЕБАЕВ Мөхәмәт Усман улы
ТҮЛЕБАЕВ Мөхәмәт Усман улы (25.1.1945, БАССР‑ҙың Белорет р‑ны Түб. Сермән а., хәҙ. БР‑ҙың ш. уҡ р‑ны Сермән а.), ҡурайсы. БАССР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1986). БДУ‑ны тамамлаған (1970). 1963—65 йй. һәм 1970 й. алып (1970—2007 йй. ҡурай түңәрәге етәксеһе) Белорет р‑ны Шығай урта мәктәбе уҡытыусыһы....
ТҮЛҺЕҘЛЕК
ТҮЛҺЕҘЛЕК, өлгөргән организмдың тоҡом ҡалдырыуға һәләтһеҙ булыуы.
Кеше Т. Ҡатын‑ҡыҙ, ир‑ат Т. һәм башҡа ауырыуҙар м‑н бергә килгән Т.; тулы (уны тыуҙырған сәбәптәр бөтөрөлә алмай) һәм шартлы (сәбәптәр бөтөрөлә ала) Т. айырыла. Ҡатын‑ҡыҙ Т. беренсел (енси тормош башлағандан алып ауырға ҡалмау) һәм...
ТҮҢГӘҮЕР
ТҮҢГӘҮЕР, башҡорт ҡәбиләһе. Тамғаһы – . Этник яҡтан Алтай һәм Урта Азияның монгол ҡәбиләләренә барып тоташа. Т. формалашыуына уларҙың Арал, Ҡара диңгеҙ буйында, Көнсығыш Европала йәшәгән иран, уғыр һәм төрки‑бәшнәк, артабан болғар ҡәбиләләре мөхитендә йәшәүе йоғонто яһаған. Азов буйындағы Бөйөк Болғар...
ТҮРӘ ХАН
ТҮРӘ ХАН, Т у р а х а н, Т о р а б е й, хан. Сыңғыҙхан нәҫеленән (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, ҡуңғрат ырыуынан). Башҡорт ырыуҙары берләшмәһенә етәкселек иткән. 15 б. аҙ. — 16 б. башында төньяҡ һәм үҙәк, һуңыраҡ көньяҡ Башҡортостанға етәкселек иткән. Н.А.Мәжитов фекере б‑са, бер үк ваҡытта Нуғай Урҙаһы мырҙаһы...
ТҮРБЕЙЕК, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл
ТҮРБЕЙЕК, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл, Иҫке Яндыҙ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 30 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 160 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 126 кеше; 1920 — 143; 1939 — 186; 1959 — 204; 1989 — 152; 2002 — 184; 2010 — 187 кеше. Мариҙар йәшәй (2002).
Ауылға Бөрө...
ТҮРЕШ, Бүздәк р‑нындағы ауыл
ТҮРЕШ, Бүздәк р‑нындағы ауыл, Түреш а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 45 км алыҫлыҡта Түреш й. (Сәрмәсән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 2438 кеше; 1920 — 2896; 1939 — 2043; 1959 — 1210; 1989 — 944; 2002 — 861; 2010 — 722 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй (2002)....
ТҮРЕШЛЕ, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл
ТҮРЕШЛЕ, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл, Түрешле а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Стәрлетамаҡ т. юл ст. К.‑Көнб. табан 38 км алыҫлыҡта Түрешле й. (Ашҡаҙар й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 693 кеше; 1920 — 1085; 1939 — 1593; 1959 — 727; 1989 — 866; 2002 — 967; 2010 — 917 кеше. Урыҫтар йәшәй...
ТҮРЙӘНОВ Альфрет Хәбиб улы
ТҮРЙӘНОВ Альфрет Хәбиб улы [1.2.1940, БАССР‑ҙың Боҙаяҙ районы Подлуб а. (БР‑ҙың Ҡырмыҫҡалы районы) — 28.9.2016, Өфө ҡ.], терапевт, һаулыҡ һаҡлауҙы ойоштороусы. Медицина фәндәре докторы (1998), профессор (1993). РСФСР‑ҙың атҡаҙанған табибы (1990). Байдарка һәм каноэла ишеү буйынса СССР‑ҙың спорт мастеры...
ТҮРЙӘНОВ Мэлс Хәбиб улы
ТҮРЙӘНОВ Мэлс Хәбиб улы [1.2. 1940, БАССР‑ҙың Боҙаяҙ р‑ны Подлуб а. (БР‑ҙың Ҡырмыҫҡалы р‑ны) — 11.11.2004, Мәскәү], инфекционист. Мед. ф. д‑ры (1984), проф. (1985). РФ‑тың атҡ. табибы (1995). Байдарка һәм каноэла ишеү б‑са СССР‑ҙың спорт мастеры (1967). А.Х.Түрйәновтың игеҙәге. БДМИ‑ны тамамлағандан...
ТҮРҺӘГӘҘЕ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл
ТҮРҺӘГӘҘЕ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл, Таштамаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 14 км һәм Аҡкүл т. юл ст. Көнб. табан 43 км алыҫлыҡта Түрһәгәҙе й. (Ауырғазы й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 414 кеше; 1920 — 363; 1939 — 242; 1959 — 164; 1989 — 179; 2002 — 174; 2010 — 917 кеше. Башҡорттар...
ТҮШ БИҘӘҮЕСТӘРЕ
ТҮШ БИҘӘҮЕСТӘРЕ, ҡатын‑ҡыҙҙар байрам, йола ваҡытында йәки көндәлек кейгән кейеменә таҡҡан (ҡара: Башҡорт кейеме). Башҡорттарҙың Т.б. (түшелдерек, хәситә, муйынсаҡ, төйрәүес һ.б.) традицион биҙәүестәр йыйылмаһына ингән, төбәк үҙенсәлектәре м‑н айырылған. Түшелдерек м‑н хәситәне күлдәк йәки камзул өҫтөнән...
ТХЭКВОНДО
ТХЭКВОНДО, спорт төрө, ҡул һәм аяҡ м‑н һуғыу ҡулланылған ҡара-ҡаршы көрәш. Бөтә донъя тхэквондо федерацияһы талаптарына ярашлы кёруги (яңғыҙ көрәш) һәм пхумсэ (техник комплекс) б‑са ярыштар үткәрелә. Башҡортостанда Т. үҫеше 1990 й. Өфөлә БДУ эргәһендә, “Юлдаш” физик культура йортонда, Өфө авиация техникумында...
ТЫҒЫҘ КОНАРДИЯ
ТЫҒЫҘ КОНАРДИЯ (Conardia compacta), мүк һымаҡтар төрө. Ике өйлө күп йыллыҡ япраҡ һабаҡлы мүк. Йәшел йәки һарғылт йәшел төҫтәге, йыш эзбиз һеңдерелгән ваҡ кәүшәк кәҫлектәр барлыҡҡа килтерә. Һабағы йәйелеүсән, үрмәле йәки төҙ, оҙонлоғо 0,3—1 см. Япрағы ҡайтарылма, йомортҡа-ланцет формала, ситтәре яҫы,...
ТЫҒЫН, һаҙлыҡ
ТЫҒЫН, Оло Әүнәр й. басс. һаҙлыҡ. Белорет р‑ны Николаевка а. 16 км алыҫлыҡта Оло Ирәмәл тауы һәм Әүәләк һырты араһындағы уйпатлыҡта урынлашҡан. Уйһыу һаҙлыҡ, дөйөм майҙаны 50 га; һаҙлыҡ аша Тығын й. (Оло Әүнәр й. ҡушылдығы) аға. Һаҙлыҡ өҫтө сиратлашып торған ҡалҡыулыҡтарҙан, өйөмдәрҙән һәм бураҙналарҙан...
ТЫЛМАС
ТЫЛМАС, т ә р ж е м ә с е, 16 б. алып Илселек приказы ҡарамағындағы һәм урындағы адм. учреждениеларҙағы вазифа. 17—19 бб. Т. һәм тәржемәсе вазифалары булған. Т. телдән, һирәкләп яҙма тәржемә яһаған, тәржемәсе ҡатмарлы документтарҙы тәржемә иткән. Т. һәм тәржемәселәр адм., полиция, һалым, суд‑тәфтиш...
ТЫЛСЫМ
ТЫЛСЫМ, а м у л е т (лат. amuletum), хөрәфәттәр б‑са, эйәһенә уңыш, бәхет килтереүсе, яуыз көстәрҙән һаҡлаусы әйбер (ҡара: Һаҡлағыс). Т. сепрәккә төрөп йәки күн м‑н көпләп, кейемгә ҡуша теккәндәр, тәнгә яҡын йөрөткәндәр, сәскә ҡушып үргәндәр һ.б. Тәүтормош дини инаныуҙарына (ҡара: Магия, Фетишизм) барып...
ТЫМБАЙ, Мишкә р‑нындағы ауыл
ТЫМБАЙ, Мишкә р‑нындағы ауыл, Тымбай а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.-Көнб. 43 км һәм Загородная т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 112 км алыҫлыҡта Һикәяҙ й. (Бөрө й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1200 кеше; 1920 — 1171; 1939 — 780; 1959 — 598; 1989 — 538; 2002 — 517; 2010 — 397 кеше. Мариҙар йәшәй...
ТЫНЫСЛЫҠ ФОНДЫ
ТЫНЫСЛЫҠ ФОНДЫ, тыныслыҡты һаҡлар һәм халыҡ‑ара бәйләнештәрҙе нығытыр өсөн төҙөлгән Башҡ. респ. йәмәғәт ойошмаһы. Өфөлә 1972—98 йй. эшләгән. Рәсәй Т.ф. бүлексәһе булған, Тыныслыҡты һаҡлау комитеты һ.б. йәмәғәт берекмәләре м‑н хеҙмәттәшлек иткән. Респ. Т.ф. 68 ҡала һәм район бүлексәһе эшләгән (1987)....
