Список материалов
ЯҠТЫКҮЛ, Мауыҙҙы, Урал й. басс. күл
ЯҠТЫКҮЛ, Мауыҙҙы, Урал й. басс. күл, Башҡортостанда иң тәрән күл, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965). Әбйәлил р‑ны Асҡар а. төньяҡ‑көнсығышҡа табан 28 км алыҫлыҡта Башҡортостандың Урал аръяғының урта өлөшөндәге Ҡотоҡай (664 м), Ҡараңғылыҡ (620 м) түбәләре һәм Яманҡая һыртының армыттары араһында урынлашҡан....
ЯҠУП ибн НОҒМАН
ЯҠУП ибн НОҒМАН әл ‑Болғари, тарихсы, ҡазый. Имам әл‑Харамайн әл‑Джувайниҙың уҡыусыһы. Биографияһы т‑да документаль мәғлүмәттәр юҡ, Р.Ф.Фәхретдиновтың мәғлүмәттәре б‑са, 1165 й. вафат була. “Ислам энциклопедияһы”нда (“Энциклопедия Ислама”; Истанбул, 1942) Я.и.Н. билдәле башҡорт ғалимдарының береһе...
ЯҠУП ТЕЛӘҮЕМБӘТОВ
ЯҠУП ТЕЛӘҮЕМБӘТОВ, Крәҫтиәндәр һуғышында(1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Себерд аруғаһының Мырҙалар улусы Ахун а. (БР‑ҙың Салауат р‑ны) башҡорто. 1773 й. дек. аҙ. башҡорт командаһы башында Салауат Юлаев отрядына ҡушыла, 1774 й. ғин.—нояб. Пермь провинцияһы һәм Өфө провинцияһының...
ЯҠУП ТОҘЛО ҺЫУ СЫҒАНАҒЫ
ЯҠУП ТОҘЛО ҺЫУ СЫҒАНАҒЫ, Яҡут тоҙло һыу сығанағы, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965). Көйөргәҙе р‑ны Яҡут а. төньяҡҡа табан 2,5 км алыҫлыҡта Ҡаҙлайыр й. (Һаҡмар й. басс.) һул ярында урынлашҡан. Күл (диам. 20 м, тәрәнлеге 1 м) барлыҡҡа килтереүсе бер нисә сығышы (90 м һуҙымында) булған минераль һыусығанағы....
ЯҠУП, Бүздәк р‑нындағы ауыл
ЯҠУП, Бүздәк р‑нындағы ауыл, Килем а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 30 км алыҫлыҡта Иҙәш й. (Сәрмәсән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 451 кеше; 1920 — 556; 1939 — 605; 1959 — 495; 1989 — 392; 2002 — 354; 2010 — 312 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ...
ЯҠУП, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл
ЯҠУП, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл, Яҡшембәт а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Ермолаевка т. юл ст. К.‑Көнб. табан 22 км алыҫлыҡта Шайтан й. (Оло Юшатыр й. басс.) тамағында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 674 кеше; 1920 — 569; 1939 — 537; 1959 — 317; 1989 — 400; 2002 — 386; 2010 — 322 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....
ЯҠУП, Кушнаренко р‑нындағы ауыл
ЯҠУП, Кушнаренко р‑нындағы ауыл, Матвеев а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнб. 13 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 71 км алыҫлыҡта Алдауыш й. (Ағиҙел й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 402 кеше; 1920 — 245; 1939 — 276; 1959 — 277; 1989 — 164; 2002 — 151; 2010 — 130 кеше. Татарҙар, башҡорттар...
ЯҠУП, У р т а у ы л, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл
ЯҠУП, У р т а у ы л, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл, Иҫке Аҡбүләк а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 21 км һәм Щучье Озеро т. юл ст. (Пермь крайы) К. табан 79 км алыҫлыҡта Байҡы й. (Өфө й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 579 кеше; 1920 — 650; 1939 — 470; 1959 — 398; 1989 — 299; 2002 — 273; 2010...
ЯҠУПОВ Вил Сәйҙел улы
ЯҠУПОВ Вил Сәйҙел улы (24.9.1927, Өфө — 26.3.2011, Яҡутск), геофизик. Геол.‑минералогия ф. д‑ры (1968), проф. (1977). РФ‑тың атҡ. фән эшмәкәре (1992). ЛДУ‑ны тамамлаған (1951). 1952 й. алып СССР Металлургия сәнәғәте министрлығындағы Дальстройҙың Үрге Индигир район геол.‑разведка идаралығында геофизика...
ЯҠУПОВ Ғилман Ғирфан улы
ЯҠУПОВ Ғилман Ғирфан улы [20.3. 1925, БАССР‑ҙың Йылайыр кантоны Иҫке Сибай а. (БР‑ҙың Баймаҡ р‑ны) — 11.2.2012, Өфө ҡ., тыуған яғында ерләнгән], совет партия‑дәүләт эшмәкәре. Соц. Хеҙмәт Геройы (1971). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. КПСС ҮК эргәһендәге Юғары партия мәктәбен тамамлаған (Мәскәү, 1956). 1942—43...
ЯҠУПОВ Мансур Ҡалтай улы
ЯҠУПОВ Мансур Ҡалтай улы (17.9. 1939, Сталинград өлк. Яңы Урусовка а. – 27.9.1973, Өфө), рәссам. Рәссамдарсоюзы ағзаһы (1968). Абрамцево художество‑сәнәғәт уч‑щеһын тамамлағандан һуң (Хотьково ҡ., 1962) Пенза ҡ. эшләй. 1965 й. алып РСФСР Художество фондының Башҡ‑н бүлексәһе (Өфө) рәссамы.
Башҡортостандың...
ЯҠУПОВ Назим Мөхәмәтйән улы
ЯҠУПОВ Назим Мөхәмәтйән улы [7.7.1928, БАССР‑ҙың Бөрө кантоны Ҡарасайылға а. (БР‑ҙың Кушнаренко р‑ны) — 20.2.2009, Одесса ҡ.], капитан (1956), тарихсы. Советтар Союзы Геройы (1957). Тарих ф. д‑ры (1970), проф. (1972). Украина ССР‑ының атҡ. фән эшмәкәре (1987). Венгрияла хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашыусы...
ЯҠУПОВ Радик Ғиззәт улы
ЯҠУПОВ Радик Ғиззәт улы [31.12. 1935, БАССР‑ҙың Йомағужа р‑ны Ибрай а. (БР‑ҙың Күгәрсен р‑ны) – 22.2.2011, Өфө], инженер‑механик. Техник ф. д‑ры (1986), проф. (1987). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1997). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1958) 100‑сө почта йәшнигенең Тәж.‑конструкторлыҡ бюроһында (1961 й. алып...
ЯҠУПОВ Риф Исмәғил улы
ЯҠУПОВ Риф Исмәғил улы (6.8. 1959, Стәрлетамаҡ ҡ.), этнограф. Тарих ф. д‑ры (2002), проф. (2003). БДПИ‑ны тамамлағандан һуң (1985) Өфөлә 103‑сө урта мәктәп уҡытыусыһы. 1986—89 йй., 1990—2003 йй. БДПУ‑ла, 1989 й. алып Этнологик тикшеренеүҙәр үҙәгендә эшләй: 1992—96 йй. бүлек мөдире, 2001 й. башлап фәнни...
ЯҠУПОВ Фәрүәт Абдулла улы
ЯҠУПОВ Фәрүәт Абдулла улы (20.3.1958, БАССР‑ҙың Ғафури р‑ны Бурлы а. — 1.12.2008, Видное ҡ., тыуған яғында ерләнгән), Рәсәй Федерацияһы Геройы (1995). Милиция подполковнигы (2004). Афғанстандағы (1983—85) һәм Төньяҡ Кавказдағы (1994—96) хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашыусы. РФ ЭЭМ‑ының Мәскәү юридик ун‑тын...
ЯҠУПОВА Гөлнур Миҙхәт ҡыҙы
ЯҠУПОВА Гөлнур Миҙхәт ҡыҙы (24.6.1948, БАССР‑ҙың Ғафури районы Сәйетбаба а.), яҙыусы. БР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1992). БДУ‑ны тамамлаған (1976). 1967 й. алып (өҙөклөк менән) “Звезда” гәзите (1976 й. башлап бүлек мөдире, 1980 й. — мөхәррир урынбаҫары), 1984...
ЯҠУПОВА Гөлнур Миҙхәт ҡыҙы
ЯҠУПОВА Гөлнур Миҙхәт ҡыҙы (24.6.1948, БАССР‑ҙың Ғафури районы Сәйетбаба а.), яҙыусы. БР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1998). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1992). БДУ‑ны тамамлаған (1976). 1967 й. алып (өҙөклөк менән) “Звезда” гәзите (1976 й. башлап бүлек мөдире, 1980 й. — мөхәррир урынбаҫары), 1984...
ЯҠУПОВА Нәүфилә Нурислам ҡыҙы
ЯҠУПОВА Нәүфилә Нурислам ҡыҙы (13.6.1975, БАССР‑ҙың Бөрйән районы Иҫке Монасип а.), актриса. БР‑ҙың атҡаҙанған (2008) һәм халыҡ (2022) артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (2003 й. алып). ӨДСИ‑не тамамлаған (1996; Г.А.Мөбәрәкова курсы). 1995 й. алып Салауат башҡ. драма театрында эшләй. Киң ижади диапазонлы...
ЯҠУТ ТЕЛЕ
ЯҠУТ ТЕЛЕ, саха теле, төрки телдәрҙең береһе (уйғыр төркөмө). Яҡуттарҙың милли теле; күпселек эвендарҙың, эвенктарҙың, юкагирҙарҙың һәм төньяҡ‑көнсығыш Себерҙәге башҡа халыҡтарҙың төбәк милләт‑ара аралашыу теле. Саха Респ. (Яҡутия) дәүләт теле. Шулай уҡ Красноярск крайының Таймыр (Долган‑Ненец) р‑нында,...
ЯҠУТ, ғәрәп сәйәхәтсеһе
ЯҠУТ (Йаҡут әр‑Руми ибн Абдаллаһ әл‑Хәмәүи Әбү Абдаллаһ Шиһаб әд‑Дин; яҡынса 1179, Хама ҡ., Сүриә — 20.8.1229, Халеб ҡ., шунда уҡ), ғәрәп сәйәхәтсеһе, географ, тарихсы, филолог. Бағдад ҡ. сауҙагәрҙә приказчик һәм сауҙа агенты булып эшләгән ваҡытта Яҡын һәм Урта Көнсығыш илдәре буйлап сәйәхәттә була....
