Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

ҺАМАР ӨЛКӘҺЕ

ҺАМАР ӨЛКӘҺЕ, РФ субъекты. Татарстан һәм Ҡаҙағстан респ., Ульяновск, Һарытау өлкәләре, Ырымбур өлкәһе м‑н сиктәш. Үҙәге — Һамар ҡалаһы. 1928 й. 14 майында Урта Вол­га өлк. булараҡ ойошторола (ҡара: Һамар губернаһы), 1929 й. алып Урта Волга крайы, 1935 й. — Куйбышев крайы, 1936 й. — Куйбышев өлк., 1990...

ҺАМАР УРТА МӘКТӘБЕ

ҺАМАР УРТА МӘКТӘБЕ, Хәйбулла р‑нында урынлашҡан. 1894 й. 2 йыллыҡ сиркәү‑мәхәллә мәктәбе булараҡ асыла, 1918 й. алып 2‑се баҫҡыс мәктәп, 1930 й. — колхозсы йәштәр мәктәбе, 1935 й. — тулы булмаған урта мәктәп, 1940 й. хәҙ. статусын ала. Компьютер класы, уҡыу оҫтаханаһы, тамаша һәм спорт залдары, китапханаһы,...

ҺАМАР‑ИВАНОВКА, Мәләүез р‑нындағы ауыл

ҺАМАР‑ИВАНОВКА, Мәләүез р‑нындағы ауыл, Первомайский а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Мәләүез т. юл ст. Көнс. табан 8 км алыҫлыҡта Ужа й. (Ағиҙел й. басс.) буйында урынлаш­ҡан. Халҡы: 1906 й. — 255 кеше; 1920 — 447; 1939 — 370; 1959 — 156; 1989 — 324; 2002 — 365; 2010 — 320 кеше. Урыҫтар, башҡорттар йәшәй...

ҺАМАР, Әбйәлил р‑нындағы ауыл

ҺАМАР, Я ң ы Һ а м а р, Әбйәлил р‑нындағы ауыл, Таштимер а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 29 км һәм Магнитогорск т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнб. табан 27 км алыҫлыҡта Суртанды күле буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 191 кеше; 1939 — 259; 1959 — 184; 1989 — 180; 2002 — 232; 2010 — 197 кеше. Башҡорттар,...

ҺАМАР, Хәйбулла р‑нындағы ауыл

ҺАМАР, Хәйбулла р‑нындағы ауыл, Һамар а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 18 км һәм Һары т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.‑Көнс. табан 76 км алыҫлыҡта Таналыҡ й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 1120 кеше; 1920 — 1565; 1939 — 1698; 1959 — 1191; 1989 — 843; 2002 — 906; 2010 — 877 кеше. Урыҫтар, башҡорттар...

ҺАН

ҺАН, предметтарҙың йәки заттарҙың һан яғынан характеристикаһын белдергән грамматик категория. Һ. исемдәргә һәм зат алмаштарына хас, һүҙҙәрҙең башҡа лексик‑грамматик төркөмдәре Һ. синтаксик категорияһына эйә (Һ. формаһы исем һәм зат алмаштары формалары м‑н яраша). Башҡа төрки телдәрҙәге кеүек үк, башҡорт...

ҺАН МЕНӘН ПРОГРАММАЛАНҒАН ИДАРА ИТЕҮ СТАНОГЫ

ҺАН МЕНӘН ПРОГРАММАЛАНҒАН ИДАРА ИТЕҮ СТАНОГЫ, металл ҡырҡыу станогының бер төрө, индивидуаль, аҙ сериялы һәм сериялы етештереү шарттарында деталдәрҙе юғары етештереүсәнле механик эшкәртеү өсөн ҡулланыла. Һ.м.п.и.и.с. төп технологик төркөмөнә ҡырыу, тишеү һәм киңәйтеү, фрезерлау, шымартыу станоктары,...

ҺАН, һүҙ төркөмө

ҺАН, предметтың иҫәбен һәм уның һан яғынан билдәһен аңлатҡан һүҙ төркөмө. Һ. лексиканың иң боронғо ҡатламдарының береһе булып тора. Башҡа күп телдәрҙәге кеүек, башҡорт теле нигеҙендә кешеләр һанарға өйрәнгән 10 бармаҡҡа нигеҙләнгән унаулы система ята. Һ. яҙма рәүештә биреү өсөн интернациональ идеограммалар...

ҺАНДУҒАС, Яңауыл р‑нындағы ауыл

ҺАНДУҒАС, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Һандуғас а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Яңауыл т. юл ст. Көнс. табан 18 км алыҫлыҡта Һандуғас й. (Беүә й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 482 кеше; 1920 — 494; 1939 — 529; 1959 — 484; 1989 — 415; 2002 — 437; 2010 — 431 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта...

ҺАНДУҒАСТАР

ҺАНДУҒАСТАР, былбылдар (Luscinia), барҡылдаҡтар ғаиләһенә ҡараған ҡоштар заты. 6 төрө билдәле: көйәҙ Һ., көньяҡ, йәки көнбайыш Һ., ябай, йәки көнсығыш Һ. Евразияла, күк Һ., һыҙғырыусы Һ. — күбеһенсә Алыҫ Көнсығыштың көньяғында һәм Себерҙә, ҡыҙыл Һ. Себерҙә таралған. Башҡортостанда 3 төрө осрай. Күсәр...

ҺАҢҒЫРАУ БӘШМӘК

ҺАҢҒЫРАУ БӘШМӘК (Lycoperdon), базидиомицеттар класының һаңғырау бәшмәк һымаҡтар тәртибенә ҡараған бәшмәк заты. Яҡынса 50 төрө билдәле, Көньяҡ Американан башҡа бөтә Ер шары буйлап таралған. БР‑ҙа 10‑ға яҡын төрө осрай. Емешлек тәненең бейеклеге 1—7 см, киңлеге 2 см тиклем; груша, суҡмар, һирәгерәк шар...

ҺАҢҒЫРАУ КЕСЕРТКӘН

ҺАҢҒЫРАУ КЕСЕРТКӘН (Lamium), ирен сәскә һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. 40‑тан ашыу төрө билдәле, Европала, тропик булмаған Азияла һәм Төньяҡ Африкала таралған. Башҡортостанда аҡ Һ.к., димгелле Һ.к., пурпур Һ.к., һабаҡҡосҡан Һ.к. үҫә. Бер, ике йәки күп йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары тарбаҡлы,...

ҺАҢҒЫРАУ‑ТЕЛҺЕҘҘӘР УЧИЛИЩЕҺЫ

ҺАҢҒЫРАУ‑ТЕЛҺЕҘҘӘР УЧИЛИЩЕҺЫ, һаңғырау‑телһеҙ балалар өсөн башланғыс проф. уҡыу‑тәрбиә йорто. 1902 й. 17 февр. Өфө һаңғырау‑телһеҙҙәр уч‑щеһы булараҡ асыла. Нигеҙ һалыусыһы — Н.А.Котельников. Епархия Преосвященныйының Баш идаралығы ҡарамағында тора. Императрица Мария Фёдоровнаның Өфө һаңғырау‑телһеҙҙәр...

ҺАҢҒЫРАУҘАР ЙӘМҒИӘТЕ

ҺАҢҒЫРАУҘАР ЙӘМҒИӘТЕ, дөйөм Рәсәй инвалидтар йәмәғәт ойошмаһы. Һ.й. БР буйынса төбәк бүлексәһе 1926 й. Бөтә Рәсәй һаңғырау‑телһеҙҙәр берекмәһенең Өфө ҡала бүлеге булараҡ ойошторола, 1928 й. алып Башҡортостан өлкә бүлеге; 1950 й. башлап Һ.й. Башҡортостан бүлеге, 1996 й. — Башҡортостан республика ойошмаһы,...

ҺАРАЙ, Әлшәй р‑нындағы ауыл

ҺАРАЙ, Әлшәй р‑нындағы ауыл, Торонтайыш а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Раевка т. юл ст. Көнб. табан 35 км алыҫлыҡта Ҡорһаҡ й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1288 кеше; 1920 — 1608; 1939 — 1378; 1959 — 1049; 1989 — 552; 2002 — 462; 2010 — 342 кеше. Татарҙар йәшәй (2002). Балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ...

ҺАРАЙҒЫР БҮЛЕКСӘҺЕ АУЫЛЫ

ҺАРАЙҒЫР БҮЛЕКСӘҺЕ АУЫЛЫ, Бүздәк р‑нындағы ауыл, Уртакүл а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Бүздәк т. юл ст. К. табан 15 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 126 кеше; 1959 — 259; 1989 — 174; 2002 — 224; 2010 — 213 кеше. Башҡорттар, урыҫтар йәшәй (2002). Бинаһында балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ...

ҺАРАЙЛЫ, Благовар р‑нындағы ауыл

ҺАРАЙЛЫ, Благовар р‑нындағы ауыл, Балышлы а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 26 км һәм Благовар т. юл ст. К.‑Көнс. табан 11 км алыҫлыҡта Балышлы й. (Дим й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1147 кеше; 1920 — 974; 1939 — 796; 1959 — 615; 1989 — 335; 2002 — 280; 2010 — 264 кеше. Башҡорттар йәшәй...

ҺАРАЙҪА, Стәрлебаш р‑нындағы ауыл

ҺАРАЙҪА, Стәрлебаш р‑нындағы ауыл, Һарайҫа а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 34 км һәм Стәрлетамаҡ т. юл ст. К.‑Көнб. табан 41 км алыҫлыҡта Күндерәк й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 222 кеше; 1920 — 256; 1939 — 467; 1959 — 363; 1989 — 250; 2002 — 321; 2010 — 283 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....

ҺАРАУЫС

ҺАРАУЫС, башҡорт ҡатын‑ҡыҙының традицион маңлай биҙәүесе (ҡара: Башҡорт кейеме). Киндер туҡыманан (оҙонлоғо 25—40 см, киңлеге 8—16 см) эшләнә, өҫкө һәм аҫҡы ситтәренә ҡыҙыл, һирәгерәк көрән төҫтәге кизе‑мамыҡ йәки киндер ҡайма тегелә. Һ. алғы өлөшө төрлө төҫтәге ебәк йәки йөн ептәрҙән сигеү м‑н биҙәлә....

ҺАРҒАЙЫ, һырт

ҺАРҒАЙЫ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Белорет р‑ны буйлап Яманғыр һыртынан алып Үҙән й. тиклем субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Ҡыраҡа тау массивына ҡарай. Оҙонлоғо яҡынса 11 км, киңлеге 6—8 км, абс. бейеклеге 943 м. Формаһы яйла һымаҡ, бейеклеге 702—943 м булған 6‑ға яҡын түбәһе бар. Рельефы...