Список материалов
ӘСКЕЛТЕМ ҮЛӘН
ӘСКЕЛТЕМ ҮЛӘН (Oxalis), әскелтем үлән һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 30 төрө билдәле, башлыса Көньяҡ Африкала, Көньяҡ Америкала һәм Мексикала, бер нисә төрө Евразияла таралған. Башҡортостанда ябай Ә.ү. үҫә. Оҙон үрмә тамырһабаҡлы күп йыллыҡ һабаҡһыҙ үлән, бейеклеге 5—25 см. Япрағы...
ӘСЛӘМОВ Әхәт Әсләм улы
ӘСЛӘМОВ Әхәт Әсләм улы (28.5. 1923, БАССР‑ҙың Бөрө кантоны Упҡанкүл а., хәҙ. БР‑ҙың Асҡын р‑ны, — 25.10.2014, Өфө), режиссёр. БАССР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1972). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1952). Башҡорт театр‑художество уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1950; Ғ.С.Саттаров...
ӘСФӘНДИӘРОВ Әнүәр Закир улы
ӘСФӘНДИӘРОВ Әнүәр Закир улы (15.5.1934, БАССР‑ҙың Баймаҡ районы Сыңғыҙ а. — 4.2.2014, Өфө ҡ.), тарихсы. Тарих фәндәре кандидаты (1970). БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1985), СССР юғары мәктәбе отличнигы (1984), БР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (2004). МДУ‑ны тамамлағандан һуң (1958) 1‑се Башҡ....
ӘСФӘНДИӘРОВ Закир Лотфрахман улы
ӘСФӘНДИӘРОВ Закир Лотфрахман улы [20.12.1918, Өфө губернаһының Стәрлетамаҡ өйәҙе Үтәк а. (БР‑ҙың Ғафури районы) — 4.1.1977, Ҡаҙаҡ ССР‑ының Көнсығыш Коунрадский ҡсб], Советтар Союзы Геройы (1944). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1939 й. алып Совет армияһында. 1941 й. сентябренән Брянск, Воронеж һәм 1‑се Украина...
ӘСФӘНДИӘРОВ Закир Лотфрахман улы
ӘСФӘНДИӘРОВ Закир Лотфрахман улы [20.12.1918, Өфө губернаһының Стәрлетамаҡ өйәҙе Үтәк а. (БР‑ҙың Ғафури районы) — 4.1.1977, Ҡаҙаҡ ССР‑ының Көнсығыш Коунрадский ҡсб], Советтар Союзы Геройы (1944). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1939 й. алып Совет армияһында. 1941 й. сентябренән Брянск, Воронеж һәм 1‑се Украина...
ӘСФӘТУЛЛИН Салауат Ғәзим улы
ӘСФӘТУЛЛИН Салауат Ғәзим улы (21.6.1952, БАССР‑ҙың Ауырғазы р‑ны Талбазы а.), яҙыусы, журналист. Калуга өлк. атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (2012).РФ Журналистар союзы(1998), Яҙыусылар союзы (2007) ағзаһы. ӨНИ‑не (1975), Бөтә Рәсәй ситтән тороп уҡыу финанс‑иҡт. ин‑тын (Калуга ҡ., 1996) тамамлаған. 1976—97 йй....
ӘСХӘДУЛЛИН Фидус Фәйез улы
ӘСХӘДУЛЛИН Фидус Фәйез улы (12.12.1941, БАССР‑ҙың Яңауыл р‑ны Сулпан а.), Соц. Хеҙмәт Геройы (1977). Почётлы полярник (1977). 1964—2004 йй. Мурманск диңгеҙ пароходсылығында эшләй: “Ленин” атом боҙватҡысында трюм машинисы уҡыусыһы, машинисы, пар етештергән атом ҡоролмаларын хеҙмәтләндереү б‑са мастер,...
ӘТӘС, Фёдоровка р‑нындағы ауыл
ӘТӘС, Фёдоровка р‑нындағы ауыл, Балыҡлы а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 20 км һәм Мәләүез т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 59 км алыҫлыҡта Балталы й. (Ашҡаҙар й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 754 кеше; 1920 — 800; 1939 — 552; 1959 — 626; 1989 — 247; 2002 — 317; 2010 — 290 кеше. Татарҙар йәшәй...
ӘТЕК ЗАВОДЫ
ӘТЕК ЗАВОДЫ, 1790 й. Себер даруғаһы Терһәк һәм Өпәй улустары башҡорттарынан һатып алынған ерҙәрҙә Әтек й. (Өфө й. басс.) буйында М.П.Губин тарафынан тимер етештереү заводы булараҡ нигеҙ һалына. Хужалары: Губиндар, 1861 й. алып ҡаҙна, 1881 й. башлап Һирге‑Өпәле тау заводтары ширҡәте; 1917 й. национализациялана....
ӘТЕК, Бөрйән р‑нындағы ауыл
ӘТЕК, Бөрйән р‑нындағы ауыл, Әтек а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 22 км һәм Сибай т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 174 км алыҫлыҡта Ҡана й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 484 кеше; 1920 — 669; 1939 — 395; 1959 — 263; 1989 — 395; 2002 — 463; 2010 — 455 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп (Иҫке...
ӘТНӘШ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл
ӘТНӘШ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл, Яңы Бәрҙәш а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 62 км һәм Щучье Озеро т.юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс.табан 170 км алыҫлыҡта Йүрүҙән й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 293 кеше; 1959 — 1094; 1989 — 833; 2002 — 666; 2010 — 584 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002)....
ӘҮӘЗОВ Мөхтәр Омархан улы
ӘҮӘЗОВ Мөхтәр Омархан улы (16.9. 1897, Семипалатинск өлк. Сыңғыҙтау төбәге – 27.6.1961, Мәскәү), яҙыусы, әҙәбиәт белгесе, фольклорсы. Ҡаҙаҡ ССР‑ы ФА акад. (1946). Ә. әҫәрҙәре геройҙарҙың тәрән эске ҡаршылыҡтарын, уларҙың тормош позицияһын асып бирә. Ҡаҙаҡ мәғрифәтсе шағиры Абай Ҡонанбаевтың тормошо...
ӘҮӘЛӘК
ӘҮӘЛӘК, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт, Учалы һәм Белорет райондарында урынлашҡан. Тығын й. (Ағиҙел й. бассейны) тамағынан алып Әй й. башына тиклем субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо — 30 км. Асыҡ күренеп торған 3 өлөштән ғибәрәт. Төньяҡ өлөшөнөң оҙонлоғо — яҡынса 8 км, киңлеге — 3 км,...
ӘҮЕРНӘ ҺЫМАҠТАР
ӘҮЕРНӘ ҺЫМАҠТАР, к ә б е ҫ т ә һ ы м а ҡ т а р (Cruciferae, йәки Brassicaceae), ике өлөшлөләр ғаиләһе. Яҡынса 375 заты, 3200‑ҙән ашыу төрө билдәле, күбеһенсә Төньяҡ ярымшарҙа таралған. Үләндәр, һирәк осраҡта ярым ҡыуаҡлыҡтар һәм ҡыуаҡлыҡтар. Башҡортостанда 41 затҡа (көтөүсе муҡсаһы, ҡыршалҡан, һары...
ӘҮЕШКҮЛ
ӘҮЕШКҮЛ, Уй й. басс. күл. Учалы р‑ны Иҫке Байрамғол а. көньяҡҡа табан 0,5 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Күл өҫтө майҙаны — 2,24 км2, оҙонлоғо—2,05 км, киңлеге — 1,4 км, уртаса тәрәнлеге — 1,85 м, һыу күләме — 4,14 млн м3; һыу йыйыу майҙаны — 7,54 км2. Тектоник күл, силур һәм девон тоҡомдарында (серпентиниттар,...
ӘҮЖӘН СВИТАҺЫ
ӘҮЖӘН СВИТАҺЫ, урта рифейҙың урындағы стратиграфик бүлексәһе. К.А.Львов тарафынан айырып күрһәтелә (1933). Ултырмалар М.И.Гарань (1937, 1963, 1969), О.П.Горяинова, Э.А.Фалькова (1940), В.И.Козлов (1978,1982,1988), Н.Н.Ларионов (1985, 1994), А.В.Маслов (1990, 2000, 2001) тарафынан тасуирлана. 6 ярым...
ӘҮЖӘН УРМАН СӘНӘҒӘТЕ ХУЖАЛЫҒЫ
ӘҮЖӘН УРМАН СӘНӘҒӘТЕ ХУЖАЛЫҒЫ, ағас әҙерләү һәм эшкәртеү пр‑тиеһы. 1941 й. Белорет р‑нының Үрге Әүжән а. күп тармаҡлы “Заря пятилетки” артеле (1928) базаһында ойошторола, 1994 й. алып ААЙ, 2008 й. ябыла. Составына 3 ағас әҙерләү участкаһы, мебель етештереү,таҡта бысыу, эшкәртеү (бөтәһе лә — 1928 й....
ӘҮЖӘН‑ПЕТРОВСК ЗАВОДТАРЫ
ӘҮЖӘН‑ПЕТРОВСК ЗАВОДТАРЫ, 1753 й. Нуғай даруғаһы Тамъян һәм Түңгәүер улустары башҡорттарынан ҡуртымға алынған ерҙәрҙә Әүжән й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында граф П.И.Шувалов (ҡара: Шуваловтар) һәм К.Матвеев тарафынан нигеҙ һалына. Үрге Әүжән‑Петровск суйын иретеү һәм тимер етештереү заводы Әүжән й....
ӘҮЛИӘ
ӘҮЛИӘ (ғәр. — изгеләр), хаҡ тормошо өсөн Алла тарафынан ҡурсалау һәм мөғжизәле көс (кәрәмәт) бирелгән фиҙаҡәр. Ә. күрәҙәселек, уйҙар уҡыу, ауырыуҙарҙан һауыҡтырыу, тәбиғи ҡазалар килтереү һәм булдырмау һәләтенә эйә була, тип иҫәпләнә. Ә. культы суфыйсылыҡта ныҡлы урын биләй. Халыҡҡа яҡын булыуы, дин...
ӘҮЛИӘ ЧӘЛӘБИ
ӘҮЛИӘ ЧӘЛӘБИ (Дәрүиш бин Мәхмүт Зилли; 25.3.1611, Истанбул — 1682/ 1683, шунда уҡ; башҡа мәғлүмәттәр б‑са, Ҡаһирә ҡ., Ғосман империяһы), төрөк сәйәхәтсеһе, географ. Хәмит әфәнде мәҙрәсәһен тамамлағандан һуң Айя Суфия мәсетендә (икеһе лә – Истанбул), 1636 й. алып төрөк солтаны Морат IV һарайында хеҙмәт...
