Список материалов

ҠАЗАН БОЖЬЯ МАТЕРЬ СОБОРЫ, Стәрлетамаҡ ҡ. Сиркәү майҙанында урынлашҡан була. 1837 й. Ырымбур губ. архитекторы Я.И.Алфеев проекты б‑са мәхәлләгә йөрөгән кешеләр аҡсаһына һәм урындағы сауҙагәрҙәрҙең хәйриә аҡсаһына сиркәү итеп нигеҙ һалына. 1834 й. янған Ҡазан Божья Матерь иконаһы хөрмәтенә һалынған ағас...

ҠАМЛАУ (төркисә ҡам — шаман), башҡорттарҙа шаман (ҡара: Шаманлыҡ), баҡсы тарафынан әруахтар, тәбиғи булмаған, тәбиғәт көстәре һ.б. м‑н бәйләнеш урынлаштырыу өсөн башҡарыла торған ырым. Ауырыу сәбәптәрен асыҡлау һәм бөтөрөү, юғалған кешеләрҙе йәки әйберҙәрҙе эҙләү, яҙмышты, ваҡиғаларҙы күрәҙәләү, һауа...

ҠАРҒАЛЫ МӘҘРӘСӘЛӘРЕ, 1746— 1920 йй. Ҡарғалы биҫтәһендә (ҡара: Сәйет биҫтәһе) эшләгән мосолман мәктәптәре комплексы. Биҫтәләге тәүге мәҙрәсә 1746 й. 1‑се йәмиғ мәсете эргәһендә һалына. Биҫтәлә яңы мәсеттәр төҙөлөү м‑н (сауҙагәрҙәр һәм диндарҙар аҡсаһына) уларҙың эргәләрендә мәҙрәсәләр ҙә асыла. Биҫтәлә...

ҠӘҘИМСЕЛЕК (ғәр. ҡәҙим — иҫке), Урал-Волга буйы мосолмандарының консерватив идея-сәйәси һәм дини хәрәкәте. 19 б. аҙ. капиталистик мөнәсәбәттәр урынлашҡандан һуң төрки-мосолман йәмғиәтендә барған үҙгәрештәргә яуап рәүешендә барлыҡҡа килә; йәдитселеккә ҡаршы тора. Ҡ. исламдың формалашҡан әхлаҡи ҡиммәттәрен...

ҠОРБАН КИЛТЕРЕҮ, илаһтарға, изгеләргә, ата-бабаларға, төрлө әруахтарға һ.б. мәрхәмәт күрһәтеү һәм шөкөр ҡорбандары килтереүҙән торған дини йола. Бөтә диндәрҙәлә бар. Ҡанлы (кеше, хайуан), ҡанһыҙ (аҙыҡ‑түлек, әйбер һ.б.) ҡорбандар була, күмәкләп йәки айырым башҡарыла. Башҡорттарҙа Ҡ.к. исламға тиклемге...

  ҠӨРЬӘН (ғәр. яттан ҡысҡырып уҡыу, ятлау), мосолмандарҙың төп изге китабы — Алла тарафынан Ябраил фәрештә аша 610 й. һәм 632 й. араһында Мөхәммәт пәйғәмбәргә ебәрелгән хаҡ һүҙҙәре; пәйғәмбәр мәрхүм булғандан һуң яҙып алына (иҫән сағында телдән телгә тапшырыла килә). Ҡ. ҡануни тексының тулы редакцияһы...

ҠЫЙЫШҠЫ МӘҘРӘСӘҺЕ, юғары типтағы мосолман уҡыу йорто. 1863 й. Ырымбур губернаһы Өфө өйәҙе Иҫке Ҡыйышҡы а. (хәҙ. Ҡырмыҫҡалы р‑ны) мәсет эргәһендә асыла. Нигеҙ һалыусыһы — М.Камалетдинов. Ырымбур мосолман диниә назараты ҡарамағында була, хәйриә аҡсаһына тотола. Уҡытыу‑тәрбиә эшенә мәсеттең имам‑хатибы,...