Список материалов

ВАЛЯВИН Геннадий Георгиевич (25.12.1938, БАССР‑ҙың Йылайыр р‑ны Йылайыр а. — 16.10.2017, Өфө), инженер-технолог. Техник ф. д‑ры (1987). БР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (1996), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1979). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1966) Нефтехимия эшкәртеү проблемалары ин‑тында: 1976 й. алып лаб. мөдире, 1978—87 йй....

ВАРФОЛОМЕЕВ Дмитрий Фёдорович (24.9.1918, Рязань губ. Заболотье а. – 7.5.1992, Өфө), химик-технолог. Техник ф. д‑ры (1975), проф. (1981). РСФСР‑ҙың (1981) һәм БАССР‑ҙың (1967) атҡ. фән һәм техника эшмәкәре, СССР‑ҙың нефть эшкәртеү һәм нефтехимия сәнәғәте отличнигы (1967), СССР‑ҙың почётлы нефтехимигы...

ВӘЛИТОВ Нәжип Хәтмулла улы [15.2.1936, БАССР‑ҙың Топорнин районы Ҡарасайылға а. (БР‑ҙың Кушнаренко районы) — 3.10.2008, Өфө ҡ.], химик-технолог. Химия фәндәре докторы (1978), профессор (1985). СССР‑ҙың нефть эшкәртеү һәм нефтехимия сәнәғәте отличнигы (1981), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). ӨНИ‑не тамамлағандан...

ВӘЛИТОВ Раил Бәкер улы (18.1. 1940, Бохара ҡ.), химик‑технолог. БР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1992), техник ф. д‑ры (1973), проф. (1975). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1984), БАССР‑ҙың атҡ. уйлап табыусыһы (1981). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1963) Стәрлетамаҡ синтетик каучук з‑дында эшләй, 1968 й. алып Стәрлетамаҡ...

ВӘХИТОВ Рауил Сәми улы (26.10. 1929, Үзбәк ССР‑ы Пешку а. — 6.11. 2000, Өфө), физик‑химик. Химия ф. д‑ры (1977), проф. (1978). БАССР- ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1979). Урта Азия ун‑тын тамамлағандан һуң (Ташкент, 1952) Запорожье ҡ. эшләй: Днепровск электрод з‑дында, 1953—55 йй. а.х. машиналары эшләү ин‑тында....

ВИНИЛХЛОРИД, х л о р л ы в и н и л, х л о р э т и л е н, СН2=СНСl, хлорлы иң ябай этилен углеводороды. Татлы еҫле, төҫһөҙ газ, tиреү —153,8°С, tҡайнау —13,8°С; һауала шартлау концентрацияһы сиктәре күләме б-са 4— 22%. Хлороформда, дихлорэтанда, эфирҙа, һыуҙа (0,25%‑ҡа тиклем) эрей. Галогендар һәм галоген-водородтар...

ВИНИПЛАСТ, поливинилхлорид нигеҙендә эшләнгән термопластик конструкция материалы. Составында тулыландырыусылар (полимер массаһынан 200% һәм унан да күберәк), йылытыу һәм яҡтылыҡҡа ҡаршы стабилизаторҙар (10%), пигменттар һәм буяуҙар (10%), пластификациялаусы өҫтәмәләр (10%-тан артыҡ түгел), майлағыстар...

ВИСБРЕКИНГ (ингл. viscosity — ҡуйырыусанлыҡ, йәбешкәклек, һуҙылыусанлыҡ һәм breaking — ватылыу, емерелеү), вакуумда тура ҡыуылған нефть ҡалдыҡтары ҡуйылығын кәметеүсе термик крекинг төрө. Процесс 430—500°С т-рала һәм 1—3,5 МПа баҫым аҫтында үткәрелә. Мейес варианты (480—500°С т‑рала торба рәүешле мейестә;...

ВИТАМИНДАР (лат. vita — йәшәү), кеше һәм хайуандарҙың йәшәйеше өсөн кәрәкле булған түбән молекуляр органик берләшмәләр. Майҙа (А, D, E, K) һәм һыуҙа (С, Н, В төркөмө һ.б.) эреүсәндәргә бүленәләр. Шулай уҡ витамерҙар — биол. активлығы б‑са оҡшаш бер нисә берләшмә төркөмдәренән торған төрлө В. (мәҫ.,...

ВОДОРОД (Hydrogenium), Н, Д.И. Менделеев периодик системаһының беренсе элементы. 2 тотороҡло (протий һәм дейтерий), 2 радиоактив изотобы бар. Ирекле хәлдә бик һирәк осрай. Төҫһөҙ, еҫһеҙ, тәме булмаған иң еңел газ; t иреү ‑259,1°С, t ҡайнау ‑252,6°С. Ғәҙәти шарттарҙа активлығы түбән, юғары т‑рала химик...

ВОЛОШИН Александр Иосифович (18.5.1959, Өфө), физик‑химик. Химия ф. д‑ры (1997). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1981) Органик химия ин‑тында эшләй (1998 й. алып төп ғилми хеҙм‑р). 2003 й. башлап “ЮКОС тикшеренеүҙәр һәм уйлап табыуҙар үҙәге” ЯСЙ‑нда (Мәскәү), 2005 й. — “Юганск нефтегаз — Өфө ғилми-тикшеренеү...

ВОЛОШИН Николай Дмитриевич (15.5.1935, БАССР‑ҙың Хәйбулла р‑ны Әлебай а.), инженер‑технолог. Техник ф. д‑ры (1984). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1962) шунда уҡ эшләй (1975—77 йй. киске ф‑т деканы). 1984 й. алып БДУ‑ла дөйөм химик технология һәм аналитик химия каф. мөдире, 1986 й. башлап Днепродзержинск...

ВОЛЬФ Михаил Борисович (27.7.1903, Санкт‑Петербург ҡ. — 21.9.1987, Өфө ҡ.), химик‑технолог. Химия фәндәре кандидаты (1937). БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1973). Ленинград политехник институтын тамамлағандан һуң (1927) Баҡы ҡ. эшләй: В.Стуруа исемендәге крекинг заводында, 1929 й. алып...

ВОРОНКОВ Михаил Григорьевич (6.12.1921, Орёл ҡ. — 10.2.2014, Өфө ҡ.), химик‑органик. РФА академигы (1991), химия фәндәре докторы (1957), профессор (1962). Фәнни эшмәкәрлеге кремнийорганик һәм көкөрторганик берләшмәләрҙе өйрәнеүгә арналған. В. тәү башлап силоксандарҙы тарҡатыусы гетеролитик реакциялар...

ВОСТРИКОВ Николай Сергеевич  (30.11.1951, Махачкала), химик‑органик.  Химия ф. канд. (1980). Ҡаҙаҡ  химия‑технология ин‑тын тамамлаған  (Чимкент ҡ., 1973). 1975 й. алып Органик  химия ин‑тында эшләй (1982 й.  башлап өлкән ғилми хеҙм‑р). Фәнни  хеҙмәттәре эйкозаноидтар синтезы өлкәһендәге  тикшеренеүҙәргә...

ВУЛКАНИЗАЦИЯ, каучукты резинаға әүерелдереү. В. ваҡытында каучук макромолекулалары арҡыры химик бәйләнештәр ярҙамында 3‑үлсәмле вулканизацион селтәргә “ҡорола”; һөҙөмтәлә уның ныҡлығы, йылыға һәм һыуыҡҡа сыҙамлығы, һығылмалылығы һ.б. арта. Каучук һәм төрлө ингредиенттар (В. активаторҙары һәм тиҙләткестәре,...