Список материалов

ХАЙБРАХМАНОВ Әсләм Хайбрахман улы [6.8.1925, БАССР-ҙың Бәләбәй кантоны Нөрәй а. (БР-ҙың Шаран р-ны) — 26.10.2012, Өфө], иҡтисадсы. Иҡт. ф. канд. (1965). БАССР-ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1980), СССР-ҙың юғары белем биреү отличнигы (1985). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Бөтә Союз юридик ситтән тороп уҡыу ин-тын...

ХАҠ ЯҺАЛЫШЫ, тауар һәм хеҙмәт күрһәтеүгә хаҡтар формалашыуы процесы. Үҙәк, йәки дәүләт (тауар етештереү йәки хеҙмәт күрһәтеү сығымдарын иҫәпкә алып хаҡтар дәүләт органдары тарафынан билдәләнә), һәм баҙар (һорау һәм тәҡдимдең үҙ-ара тәьҫир итешеүе процесында формалаша; тауар һәм хеҙмәт күрһәтеүҙең сикләнгән...

ХАЛЫҠ ИҪӘБЕН АЛЫУ, махсус ойошторолған статистик күҙәтеүҙәр. Билдәле ваҡытҡа ҡарата иҫәп алыу объекттарының иҫәбе (һаны, майҙаны һ.б.) һәм составы т-дағы мәғлүмәттәрҙе йыйыу, дөйөмләштереү, баһалау, анализлау һәм баҫтырып сығарыуҙы үҙ эсенә ала; дәүләт, соц., иҡт. һәм демография сәйәсәте йүнәлештәрен...

ХАЛЫҠТЫҢ АҠСА КИЛЕМЕ, халыҡтың алған һәм йыйған аҡсаһы. Халыҡтың бөтә категорияларының эш хаҡы; эшҡыуарлыҡ, шәхси ярҙамсы хужалыҡ продукттарын һатыу һәм шәхси хеҙмәт эшмәкәрлегенән, милектән (дивидендтар, күсемһеҙ милекте һатыу һ.б.) килгән килемдәр; соц. тәьминәт һәм халыҡты соц. яҡлау б-са аҡсалата...

ХАЛЫҠТЫҢ АҠСА СЫҒЫМЫ, халыҡтың үҙ ихтыяждарын ҡәнәғәтләндереүгә тотонған аҡсаһы. Ҡулланыу сығымдары (тауар һатып алыу һәм торлаҡ‑коммуналь хужалыҡ, мәғариф, элемтә, медицина системалары, пассажирҙар транспорты һ.б. хеҙмәттәр өсөн түләү) һәм ҡулланыу м-н бәйләнмәгән (һалым, йөкләмә һ.б. мотлаҡ түләүҙәр,...

ХАЛЫҠТЫҢ ЙӘШӘҮ КИМӘЛЕ, билдәле бер илдә йәки төбәктә социаль төркөмдәрҙең, халыҡтың физик, рухи, матди ихтыяждары ҡәнәғәтләндерелеү дәрәжәһен билдәләгән комплекслы күрһәткес. Йән башына тура килгән килем (ҡара: Халыҡтың аҡса килеме), ҡулланылған матди байлыҡ һәм хеҙмәттәрҙең дөйөм күләме (ш. иҫ. торлаҡ...

ХАЛЫҠТЫҢ МӘШҒҮЛЛЕГЕ, граждандарҙың үҙ (шәхси) һәм йәмәғәт ихтыяждарын ҡәнәғәтләндергән һәм, ҡағиҙә булараҡ, килем килтергән эшмәкәрлеге. Беренсел һәм икенсел (бер нисә урында эшләү), тулы һәм өлөшләтә мәшғүллек айырыла. Иҡтисадта мәшғүл кешеләр иҫәбенә түләнгән эше булған, ш. уҡ ғаилә пр-тиеларында...

ХАЛЫҠТЫҢ РЕАЛЬ КИЛЕМЕ, халыҡтың натуралата һәм реаль ҡулланырлыҡ аҡсалата килеме, ш. уҡ халыҡҡа бушлай йәки льготалы шарттарҙа хеҙмәт күрһәткән төрлө ойошмаларҙың матди сығымдары суммаһы. Х.р.к. — милли килемдең халыҡ ҡулланыу йәки аҡса йыйыу өсөн файҙаланған бер өлөшө; ваҡлап һатыу хаҡтарының һәм һалым...

ХАЛЫҠТЫҢ РЕАЛЬ ҠУЛЛАНЫРЛЫҠ АҠСАЛАТА КИЛЕМЕ, ҡулланыу хаҡтары индексына яраҡлаштырылған (төп тауарҙар һәм хеҙмәттәрҙең ошо ваҡытта фактик билдәләнгән йыйылмаһы хаҡының базис ваҡытындағы хаҡына ҡарата үҙгәрешен билдәләй) ошо ваҡыттағы һалымдар һәм йөкләмәләрҙән, мотлаҡ түләүҙәрҙән (страховкалау, кредит...

ХӘКИМОВ Әбүбәкер Һаҙый улы [13.8.1926, Урал өлк. Араҡай а. (Свердловск өлк.) — 3.10.2003, Өфө], иҡтисадсы. Иҡт. ф. канд. (1965). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1980). КПСС‑тың Свердловск өлкә ком‑ты эргәһендәге 3 йыллыҡ өлкә партия мәктәбен (1955), КПСС ҮК эргәһендәге Юғары партия мәктәбен (Мәскәү, 1959)...

ХӘМЗИН Зиннур Рәхмәтулла улы (13.8.1948, БАССР‑ҙың Ғафури р‑ны Баҙыҡ а.), аппаратсы. 1965—67 йй. Стәрлетамаҡ ағас эшкәртеү комб‑тының балта оҫтаһы‑станоксыһы, 1969 й. алып “Авангард” з‑ды аппаратсыһы, 1971—2004 йй. “Каустик” ЯАЙ (икеһе лә — Стәрлетамаҡ ҡ.) аппаратсыһы, машинисы. Х. ҡатнашлығында янмай...

ХӘТМУЛЛИН Флүр Хәким улы (11.3.1941, БАССР‑ҙың Илеш р‑ны Ябалаҡ а.), хужалыҡ эшмәкәре. РФ‑тың атҡ. нефть һәм газ сәнәғәте хеҙм‑ре (1998). РФ Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының атҡ. хеҙм‑ре (1994), БАССР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (1977), СССР‑ҙың почётлы нефтсеһе (1982). ӨНИ‑не тамамлаған (1964). 1965—2005...

ХЕҘМӘТ БАҘАРЫ, эшсе көсө баҙары. Х.б. ситуация хеҙмәткә һорау һәм тәҡдимдең нисбәте м-н билдәләнә, уның һөҙөмтәһендә баҙарҙа эшсе көсөнә тиң хаҡ урынлаша һәм иҡтисадта мәшғүллек (эшһеҙлек) кимәле асыҡлана. Хеҙмәткә һорау – түләй алыу һәләтен һәм производство ихтыяждарын иҫәпкә алып эш биреүселәргә талап...

ХЕҘМӘТ ДАНЫ ОРДЕНЫНЫҢ ТУЛЫ КАВАЛЕРҘАРЫ. Хеҙмәт Даны ордены СССР ЮС Президиумының 1974 й. 18 ғин. указы м-н бер пр-тиела, ойошмала, колхозда йәки совхозда күп йылдарға һуҙылған юғары етештереүсәнле хеҙмәте өсөн материаль производствоның бөтә тармаҡтары эшселәрен һәм мастерҙарын, ш. уҡ производствоға...

ХЕҘМӘТ ЕТЕШТЕРЕҮСӘНЛЕГЕ, етештереү процесында хеҙмәттең һөҙөмтәлелеге. Тауарҙың конкуренцияға һәләтлелеген арттырыуҙың нигеҙе булып тора. Етештерелгән продукция күләме (башҡарылған эш күләме) һәм сарыф ителгән эш ваҡыты (сәғәт, смена, ай, квартал, йыл) йәки продукция берәмеген етештереүгә киткән ваҡыт...

ХЕҘМӘТ РЕСУРСТАРЫ, хеҙмәткә яраҡлы йәштәге халыҡ (эшләмәгән инвалидтарҙан һәм льготалы шарттарҙа пенсия алған шәхестәрҙән тыш), пенсия йәшендәге эшләп йөрөгән граждандар һәм үҫмерҙәр, эшләп йөрөгән сит ил мигранттары. РФ-та хеҙмәткә яраҡлылыҡ ир-егет өсөн 16—59 йәш, ҡатын-ҡыҙ өсөн 16—54 йәш (ҡара: Халыҡтың...

ХИМИЯ СӘНӘҒӘТЕ, эшкәртеү сәнәғәтенең минераль һ.б. сеймалды эшкәртеү м-н шөғөлләнгән тармаҡтары йыйылмаһы. Лак‑буяу сәнәғәтен, пластмасса изделиелар, быяла сүс материалдар, быяла пластиктар һәм уларҙан эшләнгән изделиелар сәнәғәтен, төп химия сәнәғәтен, көнкүреш химияһы производствоһын, синтетик ыҫмалалар...

ХИМИЯ ҺӘМ НЕФТЬ МАШИНАЛАРЫ ЭШЛӘҮ, химия, нефтехимия, нефть һәм газ сәнәғәттәре өсөн технологик ҡорамалдар һәм аппаратура етештереү б-са машиналар эшләү тармағы. Башҡортостанда 1941 й. Благовещен ҡ. Туапсе механика з-ды (ҡара: Благовещен арматура заводы), Ишембай ҡ. – И.В.Сталин ис. механика з-ды (ҡара:...

ХЛЁСКИН Николай Артемьевич (1891, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Богоявленск а., хәҙ. БР‑ҙың Ғафури р‑ны Красноусол а. — 9.8.1960, Өфө), химик. 1911—19 йй. Мәскәү юғары техник уч‑щеһында уҡыған. 1915—17 йй. Рәсәй Ҡыҙыл Тәре йәмғиәтендә (Мәскәү) противогаздар етештереү оҫтаханалары һәм складтары мөдире,...

ХОЛДИНГ, ике йәки унан да күберәк юридик шәхестең берләшмәһе, унда баш компания хоҡуғы нигеҙендә бер ҡатнашыусы башҡа ҡатнашыусылар эшмәкәрлегенә идара итә. Бүлендек ойошмаларҙы контролдә тотоу уларҙың устав капиталында өҫтөнлөклө ҡатнашыу һәм ҡануниәткә ярашлы хужалыҡ эшмәкәрлеген билдәләү ярҙамында...