Список материалов
АҘЫҠ ӨҪТӘМӘЛӘРЕ
АҘЫҠ ӨҪТӘМӘЛӘРЕ, аҙыҡ продукттарының етештереү технологияһын, структураһын, физик‑химик һәм органолептик үҙенсәлектәрен яҡшыртыу, һаҡлау ваҡыттарын оҙайтыу, биол. һәм аҙыҡ ҡиммәтен арттырыу өсөн аҙыҡ‑түлек составына индерелеүсе тәбиғи йәки синтетик матдәләр.
А.ө. консерванттар (бензой, ҡырмыҫҡа һ.б....
АҘЫҠ-ТӘМ СӘНӘҒӘТЕ
АҘЫҠ-ТӘМ СӘНӘҒӘТЕ, аҙыҡ-түлек сәнәғәте тармағы. БР‑ҙа кондитер сәнәғәте, ликёр-араҡы сәнәғәте, макарон сәнәғәте, май эшкәртеү сәнәғәте, парфюмерия-косметика сәнәғәте, һыра ҡайнатыу сәнәғәте, йәшелсә-емеш сәнәғәте, шәкәр сәнәғәте, икмәк бешереү сәнәғәте, алкоголһеҙ эсемлектәр производствоһынан һ.б. тора...
АҘЫҠ-ТҮЛЕК СӘНӘҒӘТЕ
АҘЫҠ-ТҮЛЕК СӘНӘҒӘТЕ, туҡланыу продукттары, ш. уҡ йыуыу саралары, парфюмерия-косметика һәм тәмәке изделиелары сығарыу б‑са сәнәғәт тармаҡтары йыйылмаһы. БР‑ҙа аҙыҡ‑тәм сәнәғәте, балыҡ сәнәғәте, ит сәнәғәте, май, сыр яһау һәм һөт сәнәғәтенән тора (ҡара: табл.). Өфөлә А.‑т.с. 19 б. 50‑се йй. аҙ. үҫешә...
АЖДАҺА
АЖДАҺА, башҡорт мифологияһында күп башлы ут бөркөп торған яуыз зат. “Әхмәт батыр менән Хоҙайбирҙе батыр”, “Меңйәшәр аждаһаны еңеүсе егет” һ.б. әкиәттәр персонажы. Иран мифологияһындағы Ажи-Дахака персонажына барып тоташа. Йылғаларҙа, күлдәрҙә, тарлауыҡтарҙа һәм мәмерйәләрҙә йәшәй. Башҡорттарҙың ышаныуҙары...
АЖНАКИН Александр Григорьевич
АЖНАКИН Александр Григорьевич (22.10.1924, Пенза губернаһы Марфин а. — 22.4.1999, Өфө ҡ.), төҙөүсе. РСФСР‑ҙың атҡаҙанған төҙөүсеһе (1974). 1941—45 йй. Өфө моторҙар эшләү заводында, 1949 й. алып 3‑сө төҙөлөш тресында эшләй, 1964—85 йй. 4‑се махсус төҙөлөш идаралығы начальнигы. СССР МС‑ы премияһы лауреаты...
АЗАМАТОВ Дамир Мостафа улы
АЗАМАТОВ Дамир Мостафа улы (5.5.1940, БАССР‑ҙың Саҡмағош районы Саҡмағош а. — 27.11.2020, Өфө ҡ.), философ. Философия фәндәре докторы (1986), профессор (1987). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1992), РФ юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2003). М.М.Азаматовтың ағаһы. БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1963)...
АЗАМАТОВ Марат Мостафа улы
АЗАМАТОВ Марат Мостафа улы (16.11.1941, БАССР‑ҙың Саҡмағош р‑ны Саҡмағош а. — 4.4.2002, Өфө), тренер. Шайбалы хоккей б‑са РСФСР‑ҙың атҡ. тренеры (1978). БАССР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1978), БР‑ҙың мәғариф отличнигы (1994). Д.М.Азаматовтың ҡустыһы. П.Ф.Лесгафт ис. Ленинград физик культура ин‑тын тамамлаған...
АЗАМАТОВТАР
АЗАМАТОВТАР, идара итеүҙең кантон системаһы осоро эшмәкәрҙәре. Силәбе өйәҙе Атъетәр а. (Ҡурған өлк. Сафакүл р‑ны) мишәрҙәренән.
Билдәлеһе: Ихсан А. (1772—?), 1‑се мишәр кантоны башлығы.
Уның улдары: Шаһишәриф А. (1797—?), зауряд‑яҫауыл (1819), 1835 й. алып 5‑се (1847 й. башлап 6‑сы) башҡ. кантоны...
АЗИЕВ Камил Ғәле улы
АЗИЕВ Камил Ғәле улы [16.7.1930, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Ҡарғалытамаҡ ҡсб (хәҙ. БР‑ҙың Благовар р‑ны) — 9.1.1999, Омск ҡ.], агроном. В.И.Ленин ис. Бөтә Союз а.х. ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1990), а.х. ф. д‑ры (1988), проф. (1992). Омск а.х. ин‑тын тамамлағандан һуң (1952) Омск өлк. “Травополье” с‑зының...
АЗОТ
АЗОТ (Nitrogenium), N, Д.И.Менделеев периодик системаһының V төркөм химик элементы. Тәбиғи А. ике тотороҡло изотоптан тора. Төҫһөҙ, еҫһеҙ, тәме булмаған газ, һауанан еңелерәк; tиреү —209,8°С, tҡайнау —195,8°С. Һыуҙа эреүсәнлеге насар. Ғәҙәти шарттарҙа А. химик активлығы түбән. Юғары баҫым аҫтында һәм...
АЗОТ КИСЛОТАҺЫ
АЗОТ КИСЛОТАҺЫ, нитрат кислотаһы, HNO3, төҫһөҙ, ҡырҡыу еҫле төтөнләнеп тороусы шыйыҡса; tиреү —41,1°С, tҡайнау 82,6°С, тығыҙлығы 1522 кг/м3. Ҡуйыртылған А.к. — көслө окисландырыусы, еңел тарҡала, барлыҡҡа килеүсе продукт һары төҫ бирә. Һыуҙа төрлө нисбәттәрҙә эрей.
Күп органик берләшмәләр (ҡара: Нитратлаштырыу),...
АЗОТЛЫ АШЛАМАЛАР
АЗОТЛЫ АШЛАМАЛАР, үҫемлектәрҙе туҡландырыу өсөн азот сығанағы булараҡ файҙаланылған минераль матдәләр. Азот кислотаһы һәм аммоний тоҙҙары А.а. етешт. өсөн төп сеймал булып тора.
А.а. аммиаклы (аммиаклы һыу, шыйыҡ аммиак, аммоний сульфаты һәм хлориды); нитратлы (натрий, кальций һәм калий селитралары);...
АЗОТФИКСАЦИЯ
АЗОТФИКСАЦИЯ, биологияла: атмосфераның молекуляр азотының бактериялар тарафынан бәйләнеүе һәм уның үҫемлектәр һ.б. организмдар еңел үҙләштерә алырлыҡ берләшмәләргә күсерелеүе. Тәбиғәттәге азот әйләнешенең иң мөһим быуындарының береһе һәм үҫемлектәрҙе азот м‑н тәьмин итеүҙең берҙән‑бер экологик яҡтан...
АЗУРИТ
АЗУРИТ (фр. azur — асыҡ зәңгәр), карбонаттар класы минералы, Cu3[СO3]2(OH)2. Пластинка һәм ҡыҫҡа призма рәүешендәге кристалдар барлыҡҡа килтерә. Агрегаттары ҡатлаулы, бөртөклө. Төҫө ҡуйы зәңгәр, сағыу, быяла кеүек ялтыр. Ҡатылығы 3,4—4,0; тығыҙлығы 3770—3890 кг/м3; йәбешкәклеге уртаса; мурт, кислотала...
АЗУРИТ
АЗУРИТ (фр. azur — асыҡ зәңгәр), карбонаттар класы минералы, Cu3[СO3]2(OH)2. Пластинка һәм ҡыҫҡа призма рәүешендәге кристалдар барлыҡҡа килтерә. Агрегаттары ҡатлаулы, бөртөклө. Төҫө ҡуйы зәңгәр, сағыу, быяла кеүек ялтыр. Ҡатылығы 3,4—4,0; тығыҙлығы 3770—3890 кг/м3; йәбешкәклеге уртаса; мурт, кислотала...
АЗУРИТ
АЗУРИТ (фр. azur — асыҡ зәңгәр), карбонаттар класы минералы, Cu3[СO3]2(OH)2. Пластинка һәм ҡыҫҡа призма рәүешендәге кристалдар барлыҡҡа килтерә. Агрегаттары ҡатлаулы, бөртөклө. Төҫө ҡуйы зәңгәр, сағыу, быяла кеүек ялтыр. Ҡатылығы 3,4—4,0; тығыҙлығы 3770—3890 кг/м3; йәбешкәклеге уртаса; мурт, кислотала...
АЗУРИТ
АЗУРИТ (фр. azur — асыҡ зәңгәр), карбонаттар класы минералы, Cu3[СO3]2(OH)2. Пластинка һәм ҡыҫҡа призма рәүешендәге кристалдар барлыҡҡа килтерә. Агрегаттары ҡатлаулы, бөртөклө. Төҫө ҡуйы зәңгәр, сағыу, быяла кеүек ялтыр. Ҡатылығы 3,4—4,0; тығыҙлығы 3770—3890 кг/м3; йәбешкәклеге уртаса; мурт, кислотала...
АЗУРИТ
АЗУРИТ (фр. azur — асыҡ зәңгәр), карбонаттар класы минералы, Cu3[СO3]2(OH)2. Пластинка һәм ҡыҫҡа призма рәүешендәге кристалдар барлыҡҡа килтерә. Агрегаттары ҡатлаулы, бөртөклө. Төҫө ҡуйы зәңгәр, сағыу, быяла кеүек ялтыр. Ҡатылығы 3,4—4,0; тығыҙлығы 3770—3890 кг/м3; йәбешкәклеге уртаса; мурт, кислотала...
АЗУРИТ
АЗУРИТ (фр. azur — асыҡ зәңгәр), карбонаттар класы минералы, Cu3[СO3]2(OH)2. Пластинка һәм ҡыҫҡа призма рәүешендәге кристалдар барлыҡҡа килтерә. Агрегаттары ҡатлаулы, бөртөклө. Төҫө ҡуйы зәңгәр, сағыу, быяла кеүек ялтыр. Ҡатылығы 3,4—4,0; тығыҙлығы 3770—3890 кг/м3; йәбешкәклеге уртаса; мурт, кислотала...
АЗУРИТ
АЗУРИТ (фр. azur — асыҡ зәңгәр), карбонаттар класы минералы, Cu3[СO3]2(OH)2. Пластинка һәм ҡыҫҡа призма рәүешендәге кристалдар барлыҡҡа килтерә. Агрегаттары ҡатлаулы, бөртөклө. Төҫө ҡуйы зәңгәр, сағыу, быяла кеүек ялтыр. Ҡатылығы 3,4—4,0; тығыҙлығы 3770—3890 кг/м3; йәбешкәклеге уртаса; мурт, кислотала...
