Список материалов
БАЛАН
БАЛАН (Viburnum), айыу баланы һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 200 төрө билдәле, Евразия һәм Төньяҡ Американың уртаса һәм субтропик бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда ябай Б. үҫә. Япрағы ҡойолоусан, тармаҡлы ҡыуаҡ йәки бәләкәй ағас, бейеклеге 2—5 м. Ҡайырыһы буй ярыҡтары булған һоро‑ҡуңыр...
БАЛАНБАШ, археологик ҡомартҡыһы
БАЛАНБАШ, Абаш мәҙәниәте археологик ҡомартҡыһы. Б.э.т. 2‑се мең йыллыҡтың 1‑се ярт. ҡарай. Торама Стәрлетамаҡ ҡ. янында Ағиҙел й. бейек һул ярында урынлашҡан. 1934 й. Матди мәҙәниәт тарихы дәүләт акад. экспедицияһы (етәкс. П.А.Дмитриев, К.В.Сальников) тарафынан асыла һәм өйрәнелә, 1975 й. Воронеж ун‑ты...
БАЛАНДИН Василий Петрович
БАЛАНДИН Василий Петрович (28.12.1904, Мәскәү губ. Лосиноостровск ст. — 28.3.1973, Мәскәү), дәүләт һәм хужалыҡ эшмәкәре. Соц. Хеҙмәт Геройы (1945). Инженер-авиация хеҙмәте ген.‑майоры (1944). Мәскәү т. юл транспорты инженерҙары ин‑тын тамамлағандан һуң (1930) 26‑сы Рыбинск мотор з‑дында (1937 й. алып...
БАЛАНОВ, ауыл, Өфө эсендә
БАЛАНОВ, ауыл, 1992 й. алып Өфө эсендә (Дим р‑ны).
Өфө өйәҙендә, фаразланыуынса, Гилёвтарҙың алпауыт крәҫтиәндәре нигеҙ һала, 1795 й. билдәле. 1865 й. Б. (Гилёв, Рыжкин, Воеводский, Троицкий) 2 йортта 18 кеше йәшәгән. Игенселек м‑н шөғөлләнгәндәр. 1906 й. һыу тирмәне, бакалея кибете теркәлгән. 50‑се йй....
БАЛАНС
БАЛАНС (фр. balance, һүҙмә-һүҙ — үлсәү), халыҡ хужалығында үҫеш темптарын һәм пропорцияларҙы билдәләү һәм тотоу өсөн ҡулланылған натураль, ҡиммәт, натураль-ҡиммәт күрһәткестәре системаһы. Планлы иҡтисад йылдарында бөтә киңәйтелгән яңыртып етештереү процесын үҙ эсенә алыусы Б. булып халыҡ хужалығы Б....
БАЛАПАН, Йылайыр р‑нындағы ауыл
БАЛАПАН, Йылайыр р‑нындағы ауыл, Матрай а/ с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 62 км һәм Сибай т. юл ст. К.‑Көнб. табан 108 км алыҫлыҡта Быҙаулыҡ й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 250 кеше; 1920 — 251; 1939 — 17; 1989 — 100; 2002 — 118; 2010 — 119 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002).
Ауылға Нуғай даруғаһы...
БАЛАПАНОВ Малик Хәмит улы
БАЛАПАНОВ Малик Хәмит улы (19.11.1958, Баймаҡ ҡ.), физик. Физика‑матем. ф. д‑ры (2007), проф. (2009). БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2004). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1981) “Кабель” КБ‑нда эшләй. 1988 й. алып БДУ‑ла: өлкән ғилми хеҙм‑р, 2006—08 йй. физика ф‑ты деканы урынбаҫары, 2010 й. башлап Физик-техник...
БАЛАҪ ҺУҒЫУ
БАЛАҪ ҺУҒЫУ, ҡул м‑н туҡыу (ҡара: Туҡыусылыҡ) техникаһын ҡулланып художестволы әйберҙәр әҙерләү. Башҡорттарҙа традицион шөғөл, ваҡыт үтеү м‑н кустарь кәсепкә әүерелгән; биҙәү-ҡулланма сәнғәте төрҙәренең береһе. Һарыҡ йөнөнән һәм кәзә дебетенән иләнгән еп файҙаланғандар, ҡайһы ваҡыт кизе-мамыҡ еп ҡушҡандар....
БАЛАТАУ
БАЛАТАУ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Ишембай р‑ны буйлап меридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо 5 км, киңлеге 2,5—3 км тиклем, абс. бейеклеге 639 м. Юғалыусы һыу ағымдары (Үрек й. ҡушылдыҡтары) аҡҡан һай карстлы уйһыулыҡтар м‑н бүленгән 5 айырым тау массивынан тора. Б. көньяҡ һәм төньяҡ...
БАЛАУЫҘҘАР
БАЛАУЫҘҘАР, майға оҡшаш, үҙле органик матдәләр. Тәбиғи (йәнлек Б. — бал ҡорто балауыҙы, ланолин, шеллак, спермацет һ.б.; үҫемлек — кандель, карнауб һ.б.; ҡаҙылма — тау Б., йәки озокерит; һоро күмер Б., йәки монтан-Б.; торф Б.), яһалма йәки өлөшләтә синтетик (монтан‑Б. окисландырыу юлы м‑н, ш. уҡ нефть...
БАЛАХОНЦЕВ Сергей Петрович
БАЛАХОНЦЕВ Сергей Петрович (1857, Ырымбур губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Илек Һаҡлауы ҡәлғәһе, хәҙ. Соль‑Илецк ҡ., — 16.5.1914, Ырымбур ҡ., Өфөлә ерләнгән), Өфө губернаһынан 1‑се Дәүләт думаһы (1906) депутаты. Дворяндарҙан. 1906 й. алып Халыҡ азатлығы партияһы ағзаһы. С.‑Петербург ун‑тының физика‑матем. ф‑тын...
БАЛАШОВТАР
БАЛАШОВТАР, Балашевтар, завод хужалары. Дворяндарҙан. Билдәлеләре: Александр Дмитриевич Б. (13.7.1770, Мәскәү — 8.5.1837, Кронштадт ҡ.), ген.‑адъютант (1809), инфантериянан ген. (1823). Дәүләт советы ағзаһы (1810 й. алып). Паж корпусын тамамлаған (С.‑Петербург, 1791). 1791—1834 йй. рус армияһында. Лейб‑гвардия...
БАЛҒАЖЫ, Әлшәй р‑нындағы ауыл
БАЛҒАЖЫ, Әлшәй р‑нындағы ауыл, Никифар а/ с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 57 км һәм Аксёнов т. юл ст. К.‑Көнс. табан 24 км алыҫлыҡта Дим й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 584 кеше; 1920 — 430; 1939 — 426; 1959 — 251; 1989 — 96; 2002 — 129; 2010 — 95 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп (Никифар...
БАЛҒЫУАҠ
БАЛҒЫУАҠ, талүлән (Genista), ҡуҙаҡлылар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 75 төрө билдәле, Европала, Көнбайыш Азияла, Урта диңгеҙҙә таралған. Башҡортостанда 2 төрө үҫә. Ҡыуаҡ һәм ярым ҡыуаҡ. Һабағы күтәрелеүсән йәки төҙ, ҡуйы төклө йәки төкһөҙ, бейеклеге 60—150 см тиклем. Буяу Б. япраҡтары ланцет...
БАЛДАҠЛЫ СЕЛӘҮСЕНДӘР
БАЛДАҠЛЫ СЕЛӘҮСЕНДӘР, аннелидтар (Annelides), умыртҡаһыҙҙар тибы. 6 класы, яҡынса 8 мең төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. БР‑ҙа аҙ төклө селәүсендәр (олигохеттар) класына ҡараған 34 төрө һәм һөлөктөң 13 төрө асыҡланған. Күп күҙәнәкле, башлыса ирекле йәшәгән хайуандар. Б.с. ҙурлығы бер нисә мм...
БАЛЕЗИН Степан Афанасьевич
БАЛЕЗИН Степан Афанасьевич (4.1.1904, Өфө губ. Бөрө өйәҙе Володинский утары — 23.1.1982, Мәскәү), химик. Химия ф. д‑ры (1943), проф. (1943). РСФСР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1964), СССР‑ҙың мәғариф (1970) һәм РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1957). Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. А.И.Герцен ис. Ленинград...
БАЛЕТ
БАЛЕТ (фр. ballet), йөкмәткеһе муз.-хореографик образдарҙа асылыусы сәхнә сәнғәте төрө. Хореографик сәнғәттең юғары формаһы булараҡ, Б. үҙендә бейеү, музыка, драматургия, сценографияны берләштерә.
Башҡ. Б. 20 б. 40‑сы йй. барлыҡҡа килә. Урыҫ классик балетының акад. мәктәбенә таянып, ул башҡ. халыҡ...
БАЛЕТ ҒИЛЕМЕ
БАЛЕТ ҒИЛЕМЕ, балет т‑дағы фән, үҙ эсенә хореография теорияһын, тарихын һәм балет тәнҡитен ала.
Башҡортостанда балет ғилеме проф. муз.-театр сәнғәте м‑н бер осорҙа барлыҡҡа килә һәм, нигеҙҙә, балет тәнҡите булараҡ үҫешә. Опера һәм балет театрында сәхнәләштерелгән спектаклдәргә яҙыусылар Б.Бикбай, Ә.Һ.Бикчәнтәев,...
БАЛЕТ МУЗЫКАҺЫ
БАЛЕТ МУЗЫКАҺЫ, хореографик кәүҙәләнеште иҫәпкә алып, сценарий планы нигеҙендә ижад ителеүсе, балет спектаклен оҙатып барған һәм уның художестволы идеяһын һәм образлы драматик йөкмәткеһен асып биргән музыка. Б.м. үҙ эсенә масштабы һәм драматургия функциялары б‑са төрлө булған традицион классик формаларҙы —...
БАЛКАШИН Николай Васильевич
БАЛКАШИН Николай Васильевич (1805 —2.7.1859, Санкт‑Петербург ҡ.), дәүләт эшмәкәре. Действительный статский советник (1846), генерал‑лейтенант (1856). Дворяндарҙан. 1821—45 йй. һәм 1851 й. алып рус армияһында. 1829 й. башлап Ырымбур айырым корпусының штаб начальнигы адъютанты, 1832 й. — өлкән адъютанты,...
