Список материалов
ДӘҮЛӘТШИН Фәррәх Дәүләтша улы
ДӘҮЛӘТШИН Фәррәх Дәүләтша улы [31.1. (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 12.2.) 1887, Өфө губ. Бөрө өйәҙе Уртай а., хәҙ. БР‑ҙың Дүртөйлө р‑ны Иҫке Уртай а. — 12.1.1956, БАССР‑ҙың Бөрө р‑ны Яңы Байыш а.], шағир-импровизатор. БАССР‑ҙың халыҡ сәсәне (1944). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1939). 1912—16 йй. “Аҡ шишмә” ҡағыҙ...
ДӘҮЛӘТШИН Хәмзә Ғәббәс улы
ДӘҮЛӘТШИН Хәмзә Ғәббәс улы (9.9.1912, Һамар губ. Ташбулат-Күстән а. — 16.7.1999, Ҡаҙағстан, Алматы ҡ.), инженер-механик. Техник ф. д-ры (1964), проф. (1965). Ғ.Й. Дәүләтшиндың улы. И.М.Губкин ис. Мәскәү нефть ин-тын тамамлағандан һуң (1937) Үзбәк ССР-ында һәм Мәскәүҙә эшләй. 1949 й. алып ӨНИ‑лә: 1954 й....
ДӘҮЛӘТШИНА Һәҙиә Лотфулла ҡыҙы
ДӘҮЛӘТШИНА Һәҙиә Лотфулла ҡыҙы [21.2.1905, Һамар губ. Николаевск өйәҙе Хәсән а. (Һамар өлк. Оло Чернигов р‑ны) — 5.12.1954, Бөрө ҡ.], яҙыусы. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1935). Редакция-нәшриәт ин‑тында (Мәскәү, 1932), К.А.Тимирязев ис. Башҡ. пед. ин‑тында (1935—37) уҡыған. 1920 й. Һамар губ. Диңгеҙбай а....
ДӘҮЛӘТШИНА Шәүрә Сәхәүетдин ҡыҙы
ДӘҮЛӘТШИНА Шәүрә Сәхәүетдин ҡыҙы (5.4.1946, Өфө — 23.1.2006, Мәскәү), рәссам. Мәскәү туҡыу ин‑тын тамамлаған (1971). Рус рәссамдары ассоциацияһы (1989, Париж), РФ Рәссамдар союзы (1995) ағзаһы. Станокта башҡарылған рәсем һәм биҙәү-ҡулланма сәнғәте өлкәләрендә эшләй. Рәссамдың, нигеҙҙә, абстракт композицияларҙан...
ДӘШТИ ҠЫПСАҠ
ДӘШТИ ҠЫПСАҠ, Дәшти, Ҡыпсаҡ далаһы, ҡыпсаҡ ҡәбиләләре берләшмәһенә ингән төрки ҡәбиләләр йәшәгән тарихи-географик өлкәнең 11—15 бб. сығанаҡтарында атап йөрөтөлгән исеме. “Дәшти Ҡыпсаҡ” терминын тәүгеләрҙән булып 11 б. фарсы авторы Насир Хөсрәү Арал буйынан алып Карпатҡа тиклем аралағы далаларға ҡарата...
ДВОРЖЕЦКИЙ Станислав Антонович
ДВОРЖЕЦКИЙ Станислав Антонович (25.3.1859, Вильна губ. Вилейка ҡ. — 16.2.1939, Тәтеш ҡ.), педагог, халыҡ мәғарифын ойоштороусы. Статский советник (1902). Вильна уҡытыусылар ин‑тын тамамлағандан һуң (1880) Ырымбур уҡытыусылар ин‑ты ҡарамағындағы 2 класлы халыҡ уч‑щеһы уҡытыусыһы, 1886 й. алып 2 класлы...
ДВОРКИН Владимир Исаакович
ДВОРКИН Владимир Исаакович (28.10.1954, Октябрьский ҡ.), геофизик. Техник фәндәр докторы (2003). РФ Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының почётлы нефтсеһе (1997), РФ яғыулыҡ-энергетика комплексының почётлы хеҙмәткәре (2005). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1977) Бөтә Союз геологик разведка скважиналарын геофизик...
ДВОРНИК Александр Александрович
ДВОРНИК Александр Александрович (22.9.1950, Өфө ҡ. — 4.9.2020, шунда уҡ), рәссам. БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990). Рәссамдар союзы ағзаһы (1991). Түбәнге Тагил педагогия институтын тамамлаған (1979). 1974—99 йй. 3‑сө балалар художество мәктәбе (Өфө ҡ.) директоры. 1998—2000 йй. БР Рәссамдар...
ДВОРЯНДАР ЙЫЙЫЛЫШТАРЫ
ДВОРЯНДАР ЙЫЙЫЛЫШТАРЫ, 18 б. 2‑се ярт. — 20 б. башында Рәсәй губерна һәм өйәҙҙәрендәге ҡатлам үҙидара (ҡара: Урындағы үҙидара) органдары. 1775 й. 7 нояб. “Бөтә Рәсәй империяһы губерналары менән идара итеү өсөн учреждениеға ярашлы, 1766 й. указ м‑н өйәҙҙәрҙә һәм 1785 й. 21 апр. “Затлы Рәсәй дворянлығының...
ДВОРЯНДАР ЙЫЙЫЛЫШЫ БИНАҺЫ
ДВОРЯНДАР ЙЫЙЫЛЫШЫ БИНАҺЫ, 19 б. тарих һәм архитектура ҡомартҡыһы. Өфөлә урынлашҡан (Ленин урамы, 14). 1856 й. архитектор А.А.Гопиус (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, Хабаров) проекты б‑са дворяндар йәмғиәте өсөн төҙөлгән. Архитектураһы классик традицияларға биҙәктәр өҫтәү м‑н айырылған П рәүешендәге ике ҡатлы...
ДВОРЯНЛЫҠ
ДВОРЯНЛЫҠ, закон м‑н нығытылған һәм быуындан быуынға тапшырылған өҫтөнлөктәргә эйә донъяуи ер биләүселәр, юғары һәм урта дәүләт хеҙм‑рҙәре ҡатламы. Рәсәйҙә 12—13 бб. хәрби‑хеҙмәтлеләр ҡатламының түбәнге өлөшө булараҡ барлыҡҡа килә. Ҡатлам 1785 й. “Затлы дворянлыҡтың хоҡуҡ, азатлыҡ һәм өҫтөнлөктәргә...
ДЕ..., ДЕЗ...
ДЕ..., ДЕЗ... (лат. de...; фр. de..., des...), берәй нәмәнең булмауы, юҡҡа сығыуы, юҡ ителеүе (мәҫ., денитрификация, дефолианттар) йәки аҫҡа ҡарай хәрәкәт, төшөү мәғәнәләрен аңлатҡан приставка.
Тәрж. Р.Ә.Сиражитдинов
ДЕБУ Иосиф Львович
ДЕБУ Иосиф Львович (19.12.1774, Ливорно ҡ., Тоскана — 10.4.1842, Мәскәү), дәүләт эшмәкәре. Тайный советник (1832), ген.‑майор (1816). 1806—07 йй. рус‑прус‑француз һуғышында, 1806—12 йй. рус‑төрөк һуғышында ҡатнаша. 1781 й. Рәсәй подданныйлығын ҡабул итә. 1793—1826 йй. рус армияһында. 1807 й. алып Азов...
ДЕВЛИКАМОВ Владимир Владимирович
ДЕВЛИКАМОВ Владимир Владимирович [28.7.1923, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Воскресенск а. (БР‑ҙың Мәләүез р‑ны) – 8.3.1987, Өфө], тау инженеры. Техник ф. д‑ры (1971), проф. (1972). РСФСР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1983), БАССР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (1973), СССР‑ҙың почётлы нефтсеһе (1973), СССР‑ҙың...
ДЕВОН
ДЕВОН, девон системаһы (осоро), палеозойҙың дүртенсе хроностратиграфик бүлексәһе. Осорҙоң башы — 416,0±2,8 млн йыл, тамамланыуы — 359,2±2,5 млн йыл (ҡара: Геохронология). Англияла Р.Мурчисон һәм А.Седжвик тарафынан 1839 й. айырып күрһәтелә, Девоншир графлығы исеме буйынса атала. Д. аҫҡы, урта, өҫкө...
ДЕГӘНӘК
ДЕГӘНӘК, әрекмән (Arctium), астра һымаҡтарғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 10 төрө билдәле, Евразияның урта бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда 4 төрө үҫә. 50—200 см бейеклектәге ике йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, осонда тармаҡлы. Япрағы аҫ яҡтан үрмәксе ауы һымаҡ төклө, һаплы: тамыр яны япраҡтары —...
ДЕГТЯРЁВ Александр Николаевич
ДЕГТЯРЁВ Александр Николаевич (8.4.1952, БАССР‑ҙың Бөрө районы Иҫке Петров а.), иҡтисадсы. БР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (2012), иҡтисад фәндәре докторы (2002), профессор (1997). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (2002), БР‑ҙың атҡаҙанған иҡтисадсыһы (2021), РФ‑тың почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре...
ДЕГТЯРЁВ Анатолий Николаевич
ДЕГТЯРЁВ Анатолий Николаевич [19.10.1930, Красноусол р-ны Табын а. (БР-ҙың Ғафури р-ны)], конструктор. Техник ф. канд. (1991). Почётлы авиатөҙөүсе (1990). Томск политехник ин‑тын тамамлаған (1958). 1950—54 йй. Өфөнөң 210‑сы заводында эшләй. 1958 й. алып (өҙөклөк м‑н) Өфөнөң “Молния” ҒПП‑нда: инженер,...
ДЕГТЯРЁВА Ирина Викторовна
ДЕГТЯРЁВА Ирина Викторовна (19.9.1957, Аҡтүбә ҡ.), иҡтисадсы. Иҡт. ф. д‑ры (2000), проф. (2000). БР-ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2007). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1981) шунда уҡ эшләй: 2000 й. алып иҡт. теорияһы каф. мөдире, бер үк ваҡытта 2014 й. башлап Иҡтисад һәм идара итеү ин‑ты директоры. Фәнни эшмәкәрлеге...
ДЕГТЯРЬ Николай Иванович
ДЕГТЯРЬ Николай Иванович (27.12.1916, Полтава губернаһы Шевченко а. — 3.8.1986, Октябрьский ҡ., Украина ССР‑ы Котельва ҡсб ерләнгән), лётчик, гвардия полковнигы. Советтар Союзы Геройы (1945). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Чугуев хәрби авиация училищеһын (1938), офицерҙар составын камиллаштырыу курстарын...
