Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

ИКЕНСЕ КЛАСЛЫ УҠЫТЫУСЫЛАР МӘКТӘПТӘРЕ

ИКЕНСЕ КЛАСЛЫ УҠЫТЫУСЫЛАР МӘКТӘПТӘРЕ, православие идаралығына ҡараған грамота мәктәптәренә уҡытыусылар әҙерләү өсөн Рәсәйҙәге урта пед. уҡыу йорттары. 1895 й. ойошторолалар. Икенсе класлы уҡытыусылар мәктәптәре т‑дағы положениеға (1902) ярашлы эшләйҙәр. Изге Синод ҡарамағында булалар һәм уның аҡсаһы...

ИКЕНСЕЛ ПОЛИМЕР СЕЙМАЛ

ИКЕНСЕЛ ПОЛИМЕР СЕЙМАЛ, махсус технологик эшкәртеү үткән һәм полимер материалдарҙы, составында резина булған изделиеларҙы, ҡайһы бер төҙөлөш материалдарын (бетон, битумдарҙы һ.б.), киң ҡулланыу тауарҙарын һ.б. етештереүҙә сеймал сифатында файҙаланылған сәнәғәт һәм көнкүреш ҡалдыҡтары; икенсел ресурстарҙың...

ИКЕНСЕЛ РЕСУРСТАР

ИКЕНСЕЛ РЕСУРСТАР, тәүге файҙаланыуҙан һуң башланғыс сеймал булараҡ производствола ҡабаттан ҡулланып була торған сеймал, материал һәм изделиелар. И.р. төп төрҙәре: ҡара һәм төҫлө металл һыныҡтары, икенсел полимер сеймал, ағас һәм туҡыма ҡалдыҡтары, файҙаланылған нефть продукттары, макулатура, файҙалы...

ИКЕНСЕЛ ЯҒЫУЛЫҠ-ЭНЕРГЕТИКА РЕСУРСТАРЫ

ИКЕНСЕЛ ЯҒЫУЛЫҠ-ЭНЕРГЕТИКА РЕСУРСТАРЫ, производство ҡалдыҡтарының, өҫтәмә йәки аралыҡ продукттарының энергетик потенциалы; икенсел ресурстар төрө. Йылылыҡ И.я.‑э.р. технологик агрегат газдарынан, һыуытыу системалары шыйыҡлыҡтарынан һәм газдарынан, файҙаланылған һыу быуынан, вентиляция һ.б. ташландыҡтарынан...

ИКМӘК

ИКМӘК, әпәй, башҡорт аш-һыуының традицион аҙығы. Һыуға, һирәгерәк һөт, ҡатыҡ, ҡаймаҡҡа май һәм йомортҡа ҡушып баҫылған ҡамырҙан әҙерләнә. И. бешереү өсөн бойҙай, тары, арыш, арпа, талҡан, ҡыяҡлылар ҡатышмаһы онон файҙаланалар. Башҡорттарҙың йәйләү урындарында балсыҡтан эшләнгән ябыҡ мейестә (ялан мейес,...

ИКМӘК БЕШЕРЕҮ СӘНӘҒӘТЕ

ИКМӘК БЕШЕРЕҮ СӘНӘҒӘТЕ, икмәк, икмәк‑ҡалас һәм керәндилдең, дауалау һәм диетик икмәк изделиеларының төрлө сорттарын, шөкәрә етештереү б‑са аҙыҡ‑тәм сәнәғәте тармағы. Башҡортостанда 20 б. башында И.б.с. икмәкхана һәм икмәк заводтарынан торған. 1930 й. Бәләбәй, Белорет, Өфө ҡҡ. пр‑тиелары “Башпромхлебопечение”...

ИКОНА

ИКОНА (гр. eikon — һын, образ), православиела һәм католицизмда Иисус Христостың, Богоматерҙың һәм изгеләрҙең һыны; һынлы сәнғәт әҫәре. Дини табыныу предметы булып тора, ҡорамда һәм христиан йортонда мотлаҡ булырға тейеш тип иҫәпләнә. Ҡайһы бер И. айырым үҙенсәлектәре бар тип һанала: сырхауҙарҙы һауыҡтыра,...

ИҠСАНОВ Фәтих Хәйрулла улы

ИҠСАНОВ Фәтих Хәйрулла улы (1.9.1935, БАССР‑ҙың Архангел р‑ны Тирәкле а. — 19.10.1992, Өфө, тыуған яғында ерләнгән), режиссёр. БАССР-ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (1986). Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1969). Өфө сәнғәт уч‑щеһын (1964; Ғ.Ғ.Ғиләжев курсы), ГИТИС‑ты (1973; И.Г.Шароев курсы) тамамлаған. 1964—68 йй....

ИҠСАНОВА Нәфирә Нәжметдин ҡыҙы

ИҠСАНОВА Нәфирә Нәжметдин ҡыҙы (14.3.1951, БАССР‑ҙың Мишкә р‑ны Ҡыйғаҙытамаҡ а.), хор дирижёры, режиссёр. БР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (2004), БР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1992). Өфө сәнғәт уч‑щеһын (1978; З.Х.Ғөбәйҙуллина класы), ӨДСИ‑не (1983, Э.Х.Ғәйфуллина класы; 1999, А.И.Корякин курсы) тамамлаған....

ИҠТИСАД

ИҠТИСАД, 1) етештереү, алмашыу, продукцияны бүлеү һәм ҡулланыу өлкәләрендәге ижт. мөнәсәбәттәр бергәлеге; баҙар иҡтисады, адм.-команда И., ғәҙәти И., ҡатнаш И. бүләләр; 2) илдең, төбәктең иҡт. эшмәкәрлеге һәм халыҡ хужалығы тармаҡтары төрҙәре; 3) етештереү мөнәсәбәттәрен, ижт. ойошма һәм хеҙмәт законлыҡтарын,...

ИҠТИСАД БЕЛЕМЕ БИРЕҮ

ИҠТИСАД БЕЛЕМЕ БИРЕҮ, иҡтисад өлкәһендә урта һәм юғары квалификациялы белгестәр әҙерләү системаһы; һөнәри һәм өҫтәмә белем биреүҙе үҙ эсенә ала. И.б.б. махсус (анализ һәм аудит, бухгалтерия иҫәбе, маркетинг, ойошма менеджменты, донъя иҡт., милли иҡтисад, статистика, финанс һәм кредит һ.б.) һәм дисциплина‑ара...

ИҠТИСАД ЛИЦЕЙ-ИНТЕРНАТЫ

ИҠТИСАД ЛИЦЕЙ-ИНТЕРНАТЫ, 1996 й. Өфөлә 28‑се һөнәрселек училищеһы базаһында Респ. иҡтисад-лицей интернаты булараҡ асыла. 6‑сы класты тамамлаған уҡыусылар ҡабул ителә. Малайҙар һәм ҡыҙҙар айырым уҡытыла. Профилле уҡытыу физика-матем., соц.‑иҡтисад йүнәлештәрендә алып барыла. 3 компьютер класы, 2 китапханаһы,...

ИҠТИСАД ҺӘМ СЕРВИС УНИВЕРСИТЕТЫ

ИҠТИСАД ҺӘМ СЕРВИС УНИВЕРСИТЕТЫ, 1971 й. Мәскәү технология ин‑тының (1993 й. алып Дәүләт көнкүреш һәм хеҙмәттәр өлкәһе акад.) Өфө филиалы булараҡ асыла, 1994 й. башлап Дәүләт көнкүреш һәм хеҙмәттәр өлкәһе академияһының (1999 й. алып Мәскәү сервис ун‑ты) Өфө сервис технология ин‑ты (филиалы), 2002 й. —...

ИҠТИСАД, Миәкә р‑нындағы ауыл

ИҠТИСАД, Миәкә р‑нындағы ауыл, Мәнәүезтамаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 33 км һәм Аксёнов т. юл ст. К.‑Көнб. табан 25 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 129 кеше; 1959 — 111; 1989 — 100; 2002 — 117; 2010 — 102 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты бар. Ауылға...

ИҠТИСАДИ ӘҮҘЕМ ХАЛЫҠ

ИҠТИСАДИ ӘҮҘЕМ ХАЛЫҠ, халыҡтың килем килтерә торған ижт.‑файҙалы эшмәкәрлек м‑н шөғөлләнгән өлөшө. Производствоға эшкә яраҡлы халыҡты йәлеп итеү кимәленең күрһәткесе булып тора, халыҡтың енес‑йәш буйынса структураһы м‑н бәйле. Мәшғүл (ҡара: Халыҡтың мәшғүллеге) һәм эшһеҙ (ҡара: Эшһеҙлек) халыҡты үҙ...

ИҠТИСАДИ ИНТЕГРАЦИЯ

ИҠТИСАДИ ИНТЕГРАЦИЯ, милли иҡтисадта төбәк эсендәге, төбәкара һәм халыҡ‑ара тотороҡло бәйләнештәрҙең эҙмә‑эҙлекле үҫеше процесы. И.и. макроиҡтисад кимәлендә түбәндәге формаларға бүләләр: өҫтөнлөклө (льготалы), ирекле сауҙа зоналары; дөйөм баҙар; иҡт., таможня, иҡт. һәм валюта союздары; микроиҡтисади —...

ИҠТИСАДИ КРӘҪТИӘНДӘР

ИҠТИСАДИ КРӘҪТИӘНДӘР, Рәсәйҙә 18 б. 2‑се ярт. крәҫтиәндәр категорияһы, 1794 й. сиркәү ерҙәрен дәүләт мөлкәтенә әйләндереү арҡаһында Экономия коллегияһы ҡарамағына бирелгән элекке монастырь крәҫтиәндәренән формалаша. И.к. дәүләт ерендә йәшәгән һәм бүлеп бирелгән ерҙән файҙаланған, монастырь ерҙәренең...

ИҠТИСАДИ РАЙОНДЫ КОМПЛЕКСЛЫ ҮҪТЕРЕҮ

ИҠТИСАДИ РАЙОНДЫ КОМПЛЕКСЛЫ ҮҪТЕРЕҮ, урындағы етештереү факторҙарын һәм инфраструктураны оптималь файҙаланыу нигеҙендә төбәк иҡтисадының үҙ-ара бәйләнешле һәм пропорциональ үҫеше; район‑ара һәм халыҡ‑ара хеҙмәт бүленешендә иҡт. райондың урынын билдәләй. Иҡт. район структураһы: район иҡтисады структураһының...

ИҠТИСАДИ РАЙОНЛАШТЫРЫУ

ИҠТИСАДИ РАЙОНЛАШТЫРЫУ, ил терр‑яһында йәмғиәттәге хеҙмәт бүленешенә ярашлы барлыҡҡа килгән йәки төҙөлгән иҡт. райондар селтәре. Терр. халыҡ хужалығын планлаштырыуҙың инструменты, терр. производство ойоштороуын камиллаштырыуҙың, етештереү көстәрен урынлаштырыуҙың һәм иҡтисад м‑н идара итеүҙең төп шарты...

ИҠТИСАДИ РЕФОРМАЛАР

ИҠТИСАДИ РЕФОРМАЛАР, иҡтисад Башҡортостанда тәүге И.р. 1950 й. Х.Я.Тахаев тарафынан терр‑яларҙа халыҡтың тығыҙлығы һәм урынлашыу кимәле, транспорт шарттары һәм производство бәйләнештәре б‑са үткәрелә, иҡт.‑геогр. райондар бүленә: Үҙәк Ағиҙел буйы Башҡортостаны (төбәктәр: Өфө һәм Стәрлетамаҡ), Көнбайыш...