Список материалов
ИДАРА ИТЕҮҘЕҢ КАНТОН СИСТЕМАҺЫ
ИДАРА ИТЕҮҘЕҢ КАНТОН СИСТЕМАҺЫ, 1798—1865 йй. Башҡортостанда идара итеүҙең хәрби формаһы. Кантон системаһын индереүҙең төп маҡсаты: башҡ. ихтилалдарын булдырмау [ҡара: Башҡорт ихтилалдары (17—18 бб.)], төбәкте колониялаштырыу, Урта Азияға баҫып инеү өсөн плацдарм булдырыу. Башҡорттарҙы хәрби‑хеҙмәтле...
ИДРИЦА УҠСЫЛАР ДИВИЗИЯҺЫ
ИДРИЦА УҠСЫЛАР ДИВИЗИЯҺЫ, 1942 й. ғин. БАССР‑ҙың Ғафури р‑ны Красноусол ҡасабаһында 219‑сы уҡсылар див. булараҡ ойошторола (2‑се тапҡыр). Див. составында 375‑се, 710‑сы һәм 727‑се уҡсылар һәм 675‑се артиллерия полктары, айырым 45‑се танкыға ҡаршы артиллерия һәм 136‑сы миномёт дивизиондары, 382‑се сапёр...
ИҘӘК, йылға
ИҘӘК, Эҙәк, Оло Иҙәк, йылға, Ҡариҙел й. уң ҡушылдығы. Благовещен р‑ны Александровка а. төньяҡ-көнбайышҡа табан 4 км алыҫлыҡта башлана. Шул уҡ район буйлап төньяҡтан көньяҡ-көнсығышҡа табан аға һәм Ҡариҙел й. (тамағынан 71 км алыҫлыҡта) ҡоя. Оҙонлоғо 72 км, басс. майҙаны 706 км2. Ҡатнаш, башлыса ер аҫты...
ИҘӘШ ҠУСҠАРЫ, Әбйәлил р‑нындағы ауыл
ИҘӘШ ҠУСҠАРЫ, Иҙәштамаҡ, Иҙәш, Әбйәлил р‑нындағы ауыл, Гусев а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 12 км һәм Магнитогорск т. юл ст. (Силәбе өлк.) К.‑Көнб. табан 59 км алыҫлыҡта Иҙәш й. (Оло Ҡыҙыл й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 340 кеше; 1920 — 126; 1939 — 115; 1959 — 119; 1989 — 160; 2002 —...
ИҘӘШ, Ейәнсура р‑нындағы ауыл
ИҘӘШ, Ейәнсура р‑нындағы ауыл, Үтәғол а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 71 км һәм Ҡыуандыҡ т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.‑Көнб. табан 48 км алыҫлыҡта Иҙәш й. (Ҡаҫмарт й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 581 кеше; 1920 — 605; 1939 — 412; 1959 — 474; 1989 — 549; 2002 — 665; 2010 — 613 кеше....
ИҘӘШБАШ, Бүздәк р‑нындағы ауыл
ИҘӘШБАШ, Яңы Сабай, Бүздәк р‑нындағы ауыл, Сабай а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Бүздәк т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 46 км алыҫлыҡта Шығай й. (Сәрмәсән й. басс.) үрге ағымында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 174 кеше; 1939 — 267; 1959 — 256; 1989 — 208; 2002 — 192; 2010 — 154 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй...
ИҘЕБАЙ АҠБАЕВ
ИҘЕБАЙ АҠБАЕВ, И.Янбаев (1732; башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 1733—1800), Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Уҫы даруғаһы Бөрөбаш а. (Мишкә р‑ны) марийы. 1773 й. декабрендә И.А. отряды Йәлдәк ҡәлғәһен ала. 1774 й. ғин.—апр. Уҫы һәм Себер даруғаларында баш күтәреүселәр отрядтары...
ИҘЕЛ
ИҘЕЛ, башҡ. фольклоры персонажы, Урал батыр м‑н Һомайҙың улы. “Урал батыр” эпосында ул бала сағында әсәһенә һөжүм иткән дейеүҙе үлтерә. Әсәһенең фатихаһын алып, И. яуыз көстәргә ҡаршы көрәшеүсе атаһына ярҙамға китә. Урал батыр, И. һәм уның ағалары Нөгөш, Һаҡмар, Яйыҡ м‑н дошманды еңеп сыға. Атаһының...
ИҘЕЛБАЕВ Ғабдулла Сәфәрғәле улы
ИҘЕЛБАЕВ Ғабдулла Сәфәрғәле улы [1893, Ырымбур губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Теләүембәт а. (БР‑ҙың Күгәрсен р‑ны) — 7.3.1918, Ырымбур губ. Орск өйәҙе Баймаҡ а., хәҙ. Баймаҡ ҡ.], Башҡорт милли хәрәкәте эшмәкәре. Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусы. 1‑се Ырымбур ир балалар гимназияһын тамамлаған (1914). Ҡазан...
ИҘЕЛБАЕВ Мирас Хәмзә улы
ИҘЕЛБАЕВ Мирас Хәмзә улы (9.12.1945, БАССР‑ҙың Баймаҡ р‑ны Ишбирҙе а.), әҙәбиәт белгесе, яҙыусы. Филол. ф. д‑ры (2001), проф. (2014). РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (2009), БР‑ҙың атҡ. халыҡ мәғарифы хеҙм‑ре (1995). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1987). БДУ‑ны тамамлаған (1971). 1970 й. алып...
ИҘЕЛБАЕВ Урал Мирас улы
ИҘЕЛБАЕВ Урал Мирас улы (15.12.1972, Сибай ҡ.), композитор.БР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (2014). 1987—90 йй. Өфө сәнғәт уч‑щеһында уҡый. ӨДСИ‑не тамамлаған (1997; З.Ғ.Исмәғилев һәм Р.Р.Йыһанов класы). 1991 й. алып Башҡ‑н ТВ эргәһендәге “Аманат” муз. төркөмө артисы, 1992 й. — “Àšéîíä ижади фирмаһы дир.,...
ИҘЕЛБАЙ 1-се, Салауат р‑нындағы ауыл
ИҘЕЛБАЙ 1-се , Б а ҙ р а ҡ 1‑се, Салауат р‑нындағы ауыл, Таймый а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. табан 41 км һәм Кропачёво т. юл ст. (Силәбе өлк.) 70 км алыҫлыҡта Йүрүҙән й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 902 кеше; 1920 — 434; 1939 — 349; 1959 — 229; 1989 — 107; 2002 — 112; 2010 — 108 кеше....
ИҘЕЛБАЙ 2-cе, Салауат р-нындағы ауыл
ИҘЕЛБАЙ 2-cе, Баҙраҡ 2-се, Салауат р-нындағы ауыл, Таймый а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. табан 41 км һәм Кропачёво т. юл ст. (Силәбе өлк.) 70 км алыҫлыҡта Йүрүҙән й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 607 кеше; 1939 — 602; 1959 — 510; 1989 — 439; 2002 — 408; 2010 — 32 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....
ИҘЕЛБАЙ Нәжип
ИҘЕЛБАЙ Нәжип (ысын исеме Иҙелбаев Нәжип Сафа улы; 12.3.1912, Ырымбур губ. Орск өйәҙе Иҙелбай а., хәҙ. Медногорск ҡ. составында, — 1.10.1991, Өфө), шағир, тәржемәсе. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1974). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. К.А.Тимирязев ис. Башҡ. пед. ин‑тында уҡыған (1937—38). 1931 й. алып “Ҡыҙыл...
ИҘЕЛБӘК, Ейәнсура р-нындағы ауыл
ИҘЕЛБӘК, Овцевод, Ейәнсура р-нындағы ауыл, Ҡаҙанболаҡ а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 87 км һәм Ҡыуандыҡ т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.‑Көнб. табан 54 км алыҫлыҡта Ҡаҙанболаҡ й. (Ҡаҫмарт й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 442 кеше; 1920 — 516; 1939 — 818; 1959 — 1191; 1989 — 1373; 2002 —...
ИҘЕЛҒУЖИН Кәрим Абдулла улы
ИҘЕЛҒУЖИН Кәрим Абдулла улы [2.10.1895, Ырымбур губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Мерәҫ а. (Ырымбур өлк. Яңы Сергиевск р‑ны) — 8.12.1937, Коми АССР‑ы], Башҡорт милли хәрәкәте эшмәкәре. Беренсе донъя һәм Граждандар һуғыштарында ҡатнашыусы. “Ғәлиә” мәҙрәсәһен тамамлаған (1914). 1914—17 йй. рус армияһында; 1918—19 йй....
ИҘЕРКӘЙ БАЙМӘКОВ
ИҘЕРКӘЙ БАЙМӘКОВ, Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв атаманы. Башҡорттарҙан. Яйыҡ казак ғәскәрендә хеҙмәт иткән. Ихтилалға 1773 й. сент. ҡушыла. Пугачёвтың Йәшерен советы составына ингән. Башҡорттарға һәм ҡаҙаҡтарға Пугачёв өндәмәләрен төҙөүҙә ҡатнашҡан. 8—9 нояб. И.Н.Зарубин, Ҡотлогилде...
ИҘЕҮКӘЙ
ИҘЕҮКӘЙ (1352—1419), Алтын Урҙаның хәрби начальнигы, Нуғай Урҙаһына нигеҙ һалыусы. Манғыт ҡәбиләһенән. 14 б. 70‑се йй. Аҡ Урҙа ханы Ырыҫ ваҡытында әмир була, 1376 й. Аҡһаҡ Тимергә ҡушыла. 1377—78 йй. Туҡтамышҡа Күк Урҙала хан булырға ярҙам итә. Туҡтамышҡа ҡаршы ойошторолған фетнәнән һуң (1389) яңынан...
ИҘРИС Ғабдулла
ИҘРИС Ғабдулла [Иҙрисов Абдулла Ғәббәс улы; 1910, Ырымбур губ. Троицк өйәҙе Ураҙ а. (БР‑ҙың Учалы р‑ны) — 1952 й. декабре (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 1953 й. октябре), шунда уҡ], драматург. Мәскәү тарих, философия һәм әҙәбиәт ин‑тында уҡыған (1935—38). Яҙыусылар союзы ағзаһы. 30‑сы йй. “Коммуна” (ҡара:...
ИҘРИС МӘМЕРЙӘҺЕ
ИҘРИС МӘМЕРЙӘҺЕ, Краснополь, Киҫәташ, Һарай. Салауат р‑ны Иҙрис а. көньяҡ‑көнсығышҡа табан 1 км алыҫлыҡта Йүрүҙән й. үҙәненең һул битләүендә урынлашҡан. Карст мәмерйәһе, аҫҡы һәм урта карбондың эзбизташтарында барлыҡҡа килгән. Төньяҡ һәм көнбайыш йүнәлешле горизонталь коридор булып тора. Оҙонлоғо 93,0 м,...
