Список материалов
ЙӘЛДӘК ҠӘЛҒӘҺЕ
ЙӘЛДӘК ҠӘЛҒӘҺЕ, Йәлдәк ҡаласығы, Йәлдәк, 1736 й. Ҡазан даруғаһы Йәлдәк улусы башҡорттарының аҫаба ерҙәрендә Өфө й. уң ярында хәрби нығытма булараҡ нигеҙ һалына. Улус исеме м‑н аталған. Гарнизонды 50‑нән ашыу һалдат һәм 100 казак (ҡара: Казак ҡатламы), ш. иҫ. керәшен башҡорт һәм татарҙар, тәшкил иткән....
ЙӘЛЕМБӘТ, Әбйәлил р‑нындағы ауыл
ЙӘЛЕМБӘТ, Әбйәлил р‑нындағы ауыл, Таштимер а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 27 км һәм Магнитогорск т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.-Көнб. табан 36 км алыҫлыҡта Йәнгел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 307 кеше; 1920 — 372; 1939 — 274; 1959 — 297; 1989 — 281; 2002 — 382; 2010 — 371 кеше. Башҡорттар...
ЙӘЛЕМБӘТ, Стәрлебаш р‑нындағы ауыл
ЙӘЛЕМБӘТ, Стәрлебаш р‑нындағы ауыл, Һарайҫа а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 38 км һәм Стәрлетамаҡ т. юл ст. К.‑Көнб. табан 37 км алыҫлыҡта Күндерәк й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 649 кеше; 1920 — 619; 1939 — 564; 1959 — 561; 1989 — 431; 2002 — 400; 2010 — 373 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....
ЙӘЛИЛ Муса Мостафа улы
ЙӘЛИЛ (Йәлилов) Муса Мостафа улы [2.2.1906, Ырымбур губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Мостафа а. (Ырымбур өлк. Шарлыҡ р‑ны) – 25.8.1944, Плётцензее хәрби төрмәһе, Берлин], шағир. Советтар Союзы Геройы (1956). Граждандар һәм Б.В. һуғыштарында ҡатнашыусы. “Хөсәйениә” мәҙрәсәһендә уҡыған (1914—17), МДУ‑ны тамамлаған...
ЙӘМӘҒӘТ БЕРЕКМӘЛӘРЕ
ЙӘМӘҒӘТ БЕРЕКМӘЛӘРЕ, уставында теркәлгән уртаҡ мәнфәғәттәрҙе яҡлау һәм бурыстарҙы тормошҡа ашырыу өсөн берләшкән, граждандар инициативаһы м‑н ойошторолған коммерцияға ҡарамаған үҙ аллы идара итеүсе ирекле берләшмәләр. Юридик шәхес булараҡ теркәләләр йәки дәүләт теркәүенән тыш эш итәләр. Башҡортостанда...
ЙӘМӘҒӘТ БЕРЕКМӘЛӘРЕНЕҢ ҮҘӘК АРХИВЫ
ЙӘМӘҒӘТ БЕРЕКМӘЛӘРЕНЕҢ ҮҘӘК АРХИВЫ, 1929 й. ВКП(б) Башҡ‑н өлкә ком‑тының Партия архивы булараҡ Истпарт архивы нигеҙендә ойошторола, 1991 й. алып Йәмәғәт берекмәләренең үҙәк дәүләт архивы, 2011 й. — БР Йәмәғәт берекмәләренең үҙәк архивы, 2015 й. Үҙәк тарих архивы м‑н бергә Милли архивҡа берләштерелә....
ЙӘМӘҒӘТ ИМЕНЛЕГЕ КОМИТЕТТАРЫ
ЙӘМӘҒӘТ ИМЕНЛЕГЕ КОМИТЕТТАРЫ, Граждандар комитеттары, Йәмәғәт ойошмалары комитеты, Халыҡ комитеттары, революция (1917) осорондағы либераль ижт.‑сәйәси ойошмалар. Ваҡытлы хөкүмәт яҡлы булғандар. Ком‑т ағзалары иҫәбенә анархистар, профессиональ союздар, Халыҡ азатлығы партияһы, Социал‑революционерҙар...
ЙӘМӘҒӘТ ИМЕНЛЕГЕ СОВЕТЫ
ЙӘМӘҒӘТ ИМЕНЛЕГЕ СОВЕТЫ, БР Башлығы тарафынан кеше һәм граждан хоҡуҡтарын һәм иректәрен, БР‑ҙың иҡт. һәм сәйәси мәнфәғәттәрен яҡлау, уның терр‑яһында законлылыҡ һәм хоҡуҡ тәртибен тәьмин итеү мәсьәләләре б‑са вәкәләттәрен тормошҡа ашырыу өсөн булдырылған конституцион орган. РФ Конституцияһына, БР Конституцияһына,...
ЙӘМӘҒӘТ ТУҠЛАНЫУЫ
ЙӘМӘҒӘТ ТУҠЛАНЫУЫ, кулинария продукцияһы, ондан кондитер һәм булка изделиелары етештереү, уларҙы һатыу һәм ҡулланыуҙы ойоштороу м‑н шөғөлләнгән пр‑тиелар йыйылмаһы. Й.т. пр‑тиелары 5 төргә айырыла: ресторан, бар, кафе, ашхана һәм тәғәмхана. Пр‑тиеларҙың төрөн билдәләгәндә һатылған продукцияның ассортименты,...
ЙӘМӘҒӘТ ФОНДЫ
ЙӘМӘҒӘТ ФОНДЫ, социаль, хәйриәлек, мәҙәни, белем биреү йә йәмғиәткә файҙалы башҡа маҡсаттарҙы тормошҡа ашырыу өсөн ирекле мөлкәт иғәнәһе нигеҙендә ойошторолған, ағзалары булмаған йәмәғәт берекмәһе. Й.ф. эшмәкәрлеге РФ‑тың “Хәйриә эшмәкәрлеге һәм хәйриә ойошмалары тураһында”, “Йәмәғәт берекмәләре тураһында”...
ЙӘМӘҒӘТСЕЛ БӨЖӘКТӘР
ЙӘМӘҒӘТСЕЛ БӨЖӘКТӘР, репродуктив һәм эшсе заттарҙан торған даими (миҙгелле йәки күп йыллыҡ) ғаиләләр төҙөүсе бөжәктәр. Башҡортостанда Й.б. бал ҡорттары, иңкештәр, ҡырмыҫҡалар һәм һағыҙаҡтар йәшәй. Й.б. функцияларҙы заттарҙың төрлө физиологик үҙенсәлеге һәм айырым төркөм (“каста”) төҙөлөшөндәге айырмалығына...
ЙӘМӘҒӘТСЕЛЕК ФЕКЕРЕ
ЙӘМӘҒӘТСЕЛЕК ФЕКЕРЕ, ижт. ваҡиғаларға, көнүҙәк проблемаларға, төрлө соц. төркөмдәр, ойошмалар, айырым шәхестәр эшмәкәрлегенә мөнәсәбәтте (йәшерен йәки асыҡ, вербаль йәки вербаль булмаған) үҙ эсенә алған йәмәғәтселек аңы торошо; ижт. проблемаларға ҡарата хуплауҙы йәки тәнҡитләүҙе белдерә; йәмәғәт тәртибен...
ЙӘМӘЙ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл
ЙӘМӘЙ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл, Имәнлеҡул а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 23 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 90 км алыҫлыҡта Ҡарғалы й. (Кеүәш й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 283 кеше; 1920 — 369; 1939 — 365; 1959 — 357; 1989 — 433; 2002 — 128; 2010 — 130 кеше. Татарҙар, башҡорттар...
ЙӘМӘЛЕТДИНОВ Алик Камил улы
ЙӘМӘЛЕТДИНОВ Алик Камил улы (18.3.1952, БАССР‑ҙың Күгәрсен р‑ны Мораҡ а.), физик. Физика‑матем. ф. д‑ры (1999). БДУ‑ны тамамлаған (1974). 1976—85 йй. һәм 1998 й. алып ӨДАТУ‑ла уҡыта. 1985—2004 йй. Өфө дәүләт сервис ин‑тында эшләй: 1993—95 йй. хисаплау техникаһы һәм автоматлаштырылған идара итеү системаһы...
ЙӘМҒИӘТ ҠАРАУЛЫҒЫ ПРИКАЗЫ
ЙӘМҒИӘТ ҠАРАУЛЫҒЫ ПРИКАЗЫ, губерна учреждениеһы. 1781 й. Өфө наместниклығында Екатерина II 1775 й. 7 нояб. указы м‑н булдырыла. Й.ҡ.п. ҡарамағында халыҡ училищелары, мәктәптәр, госпиталдәр, дауаханалар, дарыуханалар, ауырыуҙар һәм аҡылдан яҙғандар өсөн приюттар, ҡарттар һәм ғәриптәр, етемдәр йорттары,...
ЙӘМИЛEВ Рауил Ислам улы
ЙӘМИЛEВ Рауил Ислам улы (25.4. 1957, Өфө ҡ. — 15.6.2020, шунда уҡ), математик. Физика‑математика фәндәре докторы (2000). БДУ‑ны тамамлаған (1981). 1984 й. алып РФА Өфө федераль тикшеренеүҙәр үҙәгенең хисаплау үҙәге менән Математика институтында эшләй (2001 й. башлап төп ғилми хеҙмәткәр). Фәнни эшмәкәрлеге...
ЙӘМИЛЕВ Марат Арыҫлан улы
ЙӘМИЛЕВ Марат Арыҫлан улы (23.11.1938, БАССР‑ҙың Миәкә р‑ны Әнәс а., хәҙ. БР‑ҙың ш. уҡ р‑ны Миәкәбаш а., – 2.11.1996, Сибай ҡ.), актёр. БАССР‑ҙың халыҡ (1989) һәм атҡ. (1972) артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1967). Өфө сәнғәт уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1965; Ш.Р.Рәхмәтуллин курсы) Сибай башҡ....
ЙӘММӘТ, Шаран р‑нындағы ауыл
ЙӘММӘТ, Шаран р‑нындағы ауыл, Нөрәй а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 35 км һәм Ҡандра т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 40 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 515 кеше; 1920 — 645; 1939 — 601; 1959 — 638; 1989 — 385; 2002 — 412; 2010 — 397 кеше. Мариҙар йәшәй (2002). Төп мәктәп (Шаран 1‑се урта мәктәбе...
ЙӘН
ЙӘН, башҡ. мифологияһында ҡот, исем, тын м‑н бергә кешенең 4 йәнен тәшкил иткән төп Й. береһе. Үҙ аллы субстанция (ҡара: Анимизм); әсә ҡарынындағы балаға 4‑се ай киткәс керә (Й., донъя ағасында ултырып, үҙенә тән алыу сиратын көтә, тип иҫәпләнгән). Й. тәнде ваҡытлыса (йоҡлаған, һуштан яҙған, ауырыған,...
ЙӘНӘБИ Төхвәт
ЙӘНӘБИ Төхвәт (ысын исеме Кәлимуллин Төхвәтулла Кәлимулла улы; 14.2.1894, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Урсай а., хәҙ. БР‑ҙың Миәкә р‑ны Йәнәби‑Урсай а., — 10.7.1938, Өфө), яҙыусы. Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. Стәрлебаш мәҙрәсәһендә уҡый (1910—12), Я.М.Свердлов ис. Коммунистик ун‑тты тамамлаған (Мәскәү,...
