Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

КӘШӘНӘ

КӘШӘНӘ, тарих һәм архитектура ҡомартҡыһы. Мемориаль һәм культ тәғәйенләнешле ерләү ҡомартҡыһы. Башҡортостан терр‑яһында 10‑лап К. бар, улар араһында Бәндәбикә кәшәнәһе, Кесе кәшәнә, Турахан кәшәнәһе, Хөсәйенбәк кәшәнәһе (БР терр‑яһында), Варна кәшәнәһе (Силәбе өлк.), Изобильный кәшәнәһе һәм Ҡыҙыл мәсет...

КӘШӘФЕТДИН Шаһимәрҙән

КӘШӘФЕТДИН Шаһимәрҙән (1840—1910), яҙыусы‑мәғрифәтсе. Минзәлә башҡорто. Ырымбур губ. Турғай өлк. Троицк өйәҙендә уҡыта. Көнсығыш әҙәбиәте сюжеттарына яҙылған яҡынса 30 китап, ш. иҫ. “Ҡиссаи Жәмшид” (1889), “Ҡиссаи хикмәт”, “Ҡиссаи Хатәм Тай” (икеһе лә — 1897), “Ҡиссаи Нур батыр” (1898) һ.б. авторы....

КӘШКӘЛӘҮ, Борай р‑нындағы ауыл

КӘШКӘЛӘҮ, Борай р‑нындағы ауыл, Кәшкәләү а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 24 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.-Көнс. табан 92 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 805 кеше; 1920 — 1078; 1939 — 706; 1959 — 633; 1989 — 409; 2002 — 323; 2010 — 271 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта мәктәп, фельдшер-акушерлыҡ...

КВАЛИФИКАЦИЯ КҮТӘРЕҮ ҮҘӘГЕ

КВАЛИФИКАЦИЯ КҮТӘРЕҮ ҮҘӘГЕ, БР‑ҙың дәүләт авт. өҫтәлмә проф. белем биреү учреждениеһы. 1983 й. Өфөлә урта мед. һәм фарм. белеме булған хеҙм‑рҙәрҙең квалификацияһын күтәреү уч‑щеһы булараҡ асыла, 2014 й. алып хәҙ. исемен йөрөтә. Эшмәкәрлегенең төп йүнәлештәре: профессияға яңынан әҙерләү һәм квалификацияны...

КВАНТ ХИМИЯҺЫ

КВАНТ ХИМИЯҺЫ, химик берләшмәләрҙең үҙенсәлектәрен, төҙөлөшөн, үҙ‑ара тәьҫир итешеүен һәм әүерелештәрен тасуирлау өсөн квант механикаһының төшөнсәләре, математик аппараты һәм алымдары ҡулланылған теоретик химия бүлеге. Күп электронлы һәм күп ядролы системаны К.х. ҡулланып тасуирлау ғәҙәттә Шрёдингерҙың...

КВАРТЕР

КВАРТЕР, дүртенсел система (осор), кайнозойҙың өсөнсө хроностратиграфик бүлексәһе. Осорҙоң башы — 1,8 млн йыл, хәҙерге заманғаса дауам итә (ҡара: Геохронология). Ж.Денуайе тарафынан 1829 й. айырып күрһәтелә. 2 бүлеккә (дәүер) бүленә: аҫҡыһы — плейстоцен һәм өҫкөһө — голоцен (яҡынса 10 мең йыл элек башланған,...

КВАРЦ, минерал

КВАРЦ (немецса Querklufterz — киҫеүсе юлаҡтар мәғдәне), окиселдар класы минералы; SiO2. Призматик кристалдар, тотош бөртөклө, йәшерен кристаллик, нәҙек сүсле һәм һарҡыу агрегаттар рәүешендә осрай. К. төрҙәре: ғәмәлдәге К., тридимит, кристобалит, коэсит һәм стишовит; йәшерен кристаллик структуралы төрҙәре —...

КВАРЦИТ, тау тоҡомо

КВАРЦИТ, метаморфик тау тоҡомо. Кварцтан (70—100%), төрҙәрен (мусковитлы, биотитлы, гематитлы, графитлы, гранатлы һ.б.) билдәләгән башҡа минералдарҙың ҡушылдыҡтарынан тора. К. структураһы гранобластлы; текстураһы массив, һыҙыҡлы. Төҫө асыҡ һоронан ҡуйы һороға тиклем. Сағыу ал, ҡыҙыл‑көрән, алһыуыраҡ...

КВАШНИН Анатолий Васильевич

КВАШНИН Анатолий Васильевич (15.8.1946, Өфө ҡ. — 7.1.2022, Мәскәү ҡ., Мытищи ҡ. ерләнгән), хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. Хәрби фәндәр докторы (2003), социология фәндәре кандидаты (1996). Армия генералы (1997). РФ‑тың 1‑се класлы действительный дәүләт советнигы (2004). Рәсәй Федерацияһы Геройы (1999). Ҡурған...

КВАШНИН-САМАРИН Пётр Фёдорович

КВАШНИН-САМАРИН Пётр Фёдорович (1743—19.10.1815) дәүләт эшмәкәре. Действительный тайный советник. Дворяндарҙан. 1770 йй. уртаһында Юстиц-коллегия (С.‑Петербург) президенты. 1781—83 йй. Өфө наместниклығы, 1786—93 йй. Новгород наместниклығы идарасыһы. Сенатор. Н.Л.Семёнова Тәрж. М.Х.Хужин  ...

КЕБЛӘЛӘР

КЕБЛӘЛӘР, ү л ә н б е т т ә р е (Aphidoidea), тигеҙ ҡанатлы томшоҡлолар отрядына ҡараған бөжәктәр ғаиләһе. Яҡынса 4—20 мең төрө билдәле, башлыса Төньяҡ ярымшарҙың урта бүлкәтендә таралған. БР‑ҙа 80‑гә яҡын төрө бар. Тәне аҡ, тоноҡ йәшел, аҡһыл һоро, ҡара, оҙонлоғо бер нисә мм; ҡорһағы оҙонса, 5‑се ҡорһаҡ...

КЕҘЕТАМАҠ, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл

КЕҘЕТАМАҠ, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл, Үрге Ҡыйғы а/сҡарай. Район үҙәгенән Т.-Көнб. табан 3 км һәм Һилейәт. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.-Көнб. табан 50 км алыҫлыҡта Ҡыйғы й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1959 й. — 30 кеше; 1989 — 116; 2002 —114; 2010 — 122 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Балалар баҡсаһы...

КЕЙЕБӘК, Ҡалтасы р‑нындағы ауыл

КЕЙЕБӘК, Ҡалтасы р‑нындағы ауыл, Краснохолмский а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 26 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 37 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 611 кеше; 1920 — 658; 1939 — 572; 1959 — 686; 1989 — 328; 2002 — 444; 2010 — 394 кеше. Мариҙар йәшәй (2002). Ауылда Ҡалтасы сорт һынау...

КЕЙЕҘ БАҪЫУ

КЕЙЕҘ БАҪЫУ, йөн әүәләү, кейеҙ әҙерләү һәм баҫылған йөн әйберҙәр яһау. Башҡорттарҙа урыны м‑н кустарь кәсепкә әйләнгән традицион шөғөл. Кейеҙ баҫыу өсөн һарыҡ һәм дөйә йөнө файҙаланылған, унан аҡ, һоро, ала һәм ҡара кейеҙ баҫылған. К.б. өсөн, башлыса йәй мәленә тура килтереп, өмә үткәргәндәр. Йөндө...

КЕЙЕҘ ҮЛӘН

КЕЙЕҘ ҮЛӘН (Filaginella), астра һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 50 төрө билдәле, ике ярымшарҙың да тропик булмаған бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда ҡалпаҡлы К.ү. һәм урыҫ К.ү. үҫә. Кейеҙ һымаҡ йөнтәҫ һоро йәки аҡһыл бер йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары төҙ, нескә, тармаҡлы, бейеклеге...

КЕЙЕКБАЕВ Ж. МУЗЕЙЫ

КЕЙЕКБАЕВ Ж. МУЗЕЙЫ, Ғафури р‑ны Ҡаранйылға а. урынлашҡан. 1974 й. ш. уҡ райондың Сәйетбаба урта мәктәбе музейы булараҡ ойошторола, 1981 й. алып Милли музей филиалы, 1992 й. — Кейекбаев Ж. мемориаль музейы, 2002—06 йй. Милли әҙәби музей филиалы. Музей фондында 400‑ҙән ашыу һаҡлау берәмеге, ш. иҫ. Ж.Ғ.Кейекбаев...

КЕЙЕКБАЕВ Жәлил Ғиниәт улы

КЕЙЕКБАЕВ Жәлил Ғиниәт улы [25.10.1911, Өфө губернаһы Стәрлетамаҡ өйәҙе Ҡаранйылға а. (БР‑ҙың Ғафури районы) — 19.3.1968, Өфө ҡ.], тел белгесе, төркиәтсе, яҙыусы. Филология фәндәре докторы (1961), профессор (1961). БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1967), РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1967)....

КЕЙЕКБАЕВ Морат Жәлил улы

КЕЙЕКБАЕВ Морат Жәлил улы (30.11.1959, Өфө), социолог. БР ФА-ның мөхбир ағзаһы (2006), социол. ф. д‑ры (2000), проф. (2003). Ж.Ғ.Кейекбаевтың улы. БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1982) шунда уҡ эшләй. 1990 й. алып РФА Өфө ФҮ‑лә: ТТӘИ ғилми хеҙм‑ре, 1993 й. башлап Археология һәм этнография музейы м‑н Урал...

КЕЙЕКБАЙ, Баштире, Бөрйән р‑нындағы ауыл

КЕЙЕКБАЙ, Баштире, Бөрйән р‑нындағы ауыл, Кейекбай а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 16 км һәм Белорет т. юл ст. 161 км алыҫлыҡта Ҡурығас й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 225 кеше; 1920 — 388; 1939 — 171; 1959 — 91; 1989 — 236; 2002 — 280; 2010 — 296 кеше. Башҡорттар йәшәй...

КЕЙЕКОВ Ғарифулла Мөхәмәтғәли улы

КЕЙЕКОВ Ғарифулла Мөхәмәтғәли улы (4.4.1861, Ырымбур губ. Бөрө өйәҙе Иҫке Соҡор а., хәҙ. БР‑ҙың Тәтешле р‑ны, — 19.9.1918, Өфө губ. Бөрө өйәҙе Күрҙем а., хәҙ. БР‑ҙың ш. уҡ р‑ны Иҫке Күрҙем а.), башҡ. мәғрифәтсе‑шағиры. Ғ.Соҡоройҙоң улы. Ғәрәп, фарсы һәм урыҫ телдәрен белгән. Тыуған ауылында атаһы мәҙрәсәһендә,...