Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

КАРУАНҺАРАЙ (Өфө)

КАРУАНҺАРАЙ, Сауҙа  рәттәре, 19 б. уртаһы — 20 б. башына ҡараған архитектура ҡомартҡыһы. Өфөлә урынлашҡан (Үрге Сауҙа майҙаны, 1). Петербург архитекторы А.И.Мельников проекты б‑са (төҙөлөш барышында проектҡа башҡа архитекторҙар, төҙөүселәр тарафынан үҙгәрештәр индерелә) 1825—67 йй. (1799 й. янған Түб....

КАРУАНҺАРАЙ (Ырымбур)

КАРУАНҺАРАЙ, тарих‑архитектура комплексы. Ырымбур ҡ. урынлашҡан. 1838—44 йй. В.А.Перовский инициативаһы б‑са (архитектор А.П.Брюллов проекты) ҡаланан бер аҙ ситтәрәк Башҡорт‑мишәр ғәскәре командующийының канцелярияһын урынлаштырыу һәм ситтән килгән мосолмандарҙы ҡунырға индереү өсөн төҙөлә. Комплексты...

КАРЮКОВ Фәһим Сайран улы

КАРЮКОВ Фәһим Сайран улы (4.1.1948, БАССР‑ҙың Ауырғазы р‑ны Яңы Кәлсер а. — 18.5.2015, Өфө ҡ.), тренер. Шайбалы хоккей буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған тренеры (2004), СССР‑ҙың спорт мастеры (1976). БР‑ҙың атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1994). П.Ф.Лесгафт исемендәге Ленинград физик культура институтын...

КАРЯКИН, Краснокама р‑нындағы ауыл

КАРЯКИН, Горбунов, Краснокама р‑нындағы ауыл, Мүзәк а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 12 км һәм Нефтекама т. юл ст. Т. табан 3 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 771 кеше; 1920 — 896; 1939 — 502; 1959 — 362; 1989 — 126; 2002 — 131; 2010 — 130 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты,...

КАСЁВ, Нефтекама ҡ. эсендә ауыл

КАСЁВ, ауыл, 1960 й. алып Нефтекама ҡ. эсендә. Ауылға Уҫы даруғаһының ҡаҙна ведомствоһы ерҙәрендә батша һарайы крәҫтиәндәре нигеҙ һала, 1719 й. алып билдәле (136 кеше иҫәпкә алынған). 1795 й. 393 ир‑ат теркәлгән, 1865 й. 252 йортта 1361 кеше йәшәгән. Игенселек, итек тегеү м‑н шөғөлләнгәндәр. Улус идараһы...

КАСЕЕВТАР, цирк артистары

КАСЕЕВТАР, цирк артистары ғаиләһе, акробаттар, дрессировщиктар. Рөстәм Расиҡ улы К. (18.4.1929, ТАССР‑ҙың Йәнтуған а. — 29.10.1997, Мәскәү). РФ‑тың халыҡ (1992), БАССР‑ҙың халыҡ (1975) һәм атҡ. (1973) артисы. Мәскәү өлкә пед. ин‑тын (1955), ГИТИС‑ты (1968; Ф.Г.Бардиан, Б.А.Эдер курсы) тамамлаған. 1959—97 йй....

КАСПРАНСКИЙ Әхмәткамал Әхмәҙинур улы

КАСПРАНСКИЙ (Измайлов) Әхмәткамал Әхмәҙинур улы [27.8.1895, Өфө губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Бәйкей а. (БР‑ҙың Кушнаренко р‑ны) — 10.12.1937, Өфө], совет партия‑дәүләт эшмәкәре. “Хөсәйениә” мәҙрәсәһен тамамлаған (1913). 1917—18 йй. Петроград һәм Мәскәү мосолман соц. ком‑ттары ағзаһы. 1918 й. алып РКП(б)...

КАСПРАНСКИЙ Рауил Рухулбаян улы

КАСПРАНСКИЙ Рауил Рухулбаян улы [18.4.1926, БАССР‑ҙың Өфө кантоны Бәйкей а., (БР‑ҙың Кушнаренко районы) — 15.8.1990, Горький ҡ.], тел белгесе. Филология фәндәре докторы (1980), профессор (1981). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. К.А.Тимирязев исемендәге Башҡ. педагогия институтын тамамлағандан һуң (1955) шунда...

КАСТОР, йондоҙ системаһы

КАСТОР, Игеҙәктәр α‑һы, өс спектраль‑ҡуш (2 зәңгәр һәм 1 ҡыҙыл) йондоҙҙан торған система. Визуаль йондоҙ дәүмәле 1m,6. Радиусы Ҡояштыҡынан яҡынса 2,5 тапҡырға ҙурыраҡ. Ерҙән сама м‑н 46 яҡтылыҡ йылы алыҫлығында урынлашҡан. Зодиак йондоҙлоғона ҡарай. БР терр‑яһында байыусы йондоҙ. Ғин., төн уртаһында...

КАСЬЯНОВ ҠАЛАСЫҒЫ

КАСЬЯНОВ ҠАЛАСЫҒЫ, Ҡара Абыҙ мәҙәниәте археологик ҡомартҡыһы. Б.э.т. 5—3 бб. ҡарай. Ғафури р‑ны Ҡормантау а. янында Ҡормантау һыртының көнбайыш итәгендә урынлашҡан. 20 б. 20‑се йй. М.И.Касьянов тарафынан асыла, 1954—55 йй. Һ.В.Йосопов, 1975 й. В.А.Иванов, 1979 й. А.Х.Пшеничнюк өйрәнә. Ҡаласыҡ (оҙонлоғо...

КАСЬЯНОВ ТОРАҺЫ

КАСЬЯНОВ ТОРАҺЫ, Ҡормантау мәҙәниәте археологик ҡомартҡыһы. Б.э.т. 7—6 бб. ҡарай. Ғафури р‑ны Ҡормантау а. эргәһендә Ағиҙел й. уң ярында Ҡормантау һыртының көнбайыш итәгендә урынлашҡан. 1928 й. М.И.Касьянов тарафынан асыла, 1953—54 йй. СССР ФА‑ның Археология ин‑ты экспедицияһы (етәксеһе А.В.Збруева)...

КАТАЕВ Валерий Алексеевич

КАТАЕВ Валерий Алексеевич (23.9.1964, Өфө), провизор. Фарм. ф. д‑ры (2006). БДМИ‑ны тамамлаған (1987), 1990 й. алып (өҙөклөк м‑н) шунда уҡ эшләй: 1991—93 йй. фарм. ф‑ты деканы урынбаҫары, 1999 й. алып Төбәк дарыуҙар сифатын контролләү үҙәге дир., 2007 й. үҙәк ғилми‑тикшеренеү лаб. төп ғилми хеҙм‑р,...

КАТАЕВ Николай Анатольевич

КАТАЕВ Николай Анатольевич (22.11.1939, Сокол ҡ.), хоҡуҡ белгесе. Юридик ф. д‑ры (2004), проф. (1994). РФ‑тың атҡ. юғары мәктәп хеҙм‑ре (2010), БР‑ҙың атҡ. юрисы (1993). Эске хеҙмәт ген.‑майоры (1992). Һарытау юридик ин‑тын тамамлағандан һуң (1964) шунда уҡ уҡыта. 1971 й. алып СССР ЭЭМ‑ының Рязань юғары...

КАТАЕВ Николай Анатольевич

КАТАЕВ Николай Анатольевич (22.11.1939, Сокол ҡ.), хоҡуҡ белгесе. Юридик ф. д‑ры (2004), проф. (1994). РФ‑тың атҡ. юғары мәктәп хеҙм‑ре (2010), БР‑ҙың атҡ. юрисы (1993). Эске хеҙмәт ген.‑майоры (1992). Һарытау юридик ин‑тын тамамлағандан һуң (1964) шунда уҡ уҡыта. 1971 й. алып СССР ЭЭМ‑ының Рязань юғары...

КАТАЛИЗ

КАТАЛИЗ (гр. katalysis — емерелеү), ҡатнашҡан матдәләр м‑н ваҡытлыса химик тәьҫир итешеп, һәр бер тәьҫир итешеү циклынан һуң химик составын ҡайтарырға һәләтле катализаторҙар ярҙамында химик реакциялар тиҙлеге үҙгәреүе. К. ыңғай (реакцияның тиҙлеге арта) һәм кире (реакция аҡрыная йәки баҫыла), ҡатнашҡан...

КАТАЛИЗАТОРҘАР

КАТАЛИЗАТОРҘАР, химик реакцияның тиҙлеген үҙгәртә алған һәм һуңғы продукттар составына инмәгән матдәләр. Тәьҫир итеү механизмы б‑са — кислота‑нигеҙле һәм окисланыу‑ҡайтарылыу, фаза торошо б‑са гомоген һәм гетероген К. айыралар. Каталитик активлыҡ (реакция тиҙлегенең күләм йәки масса берәмегенә сағыштырмаһы),...

КАТАЛИТИК КРЕКИНГ

КАТАЛИТИК КРЕКИНГ, нефть сеймалын катализаторҙар ҡулланып деструктив эшкәртеү процесы. К.к. сеймалды 475—540°С т‑рала реактор һәм регенератор араһында әйләнеп йөрөүсе катализатор (эҙмә‑эҙлекле крекинг һәм өҫтөнә ултырған коксты яндырып әүҙемлеген ҡайтарыу стадияларында ҡатнаша) м‑н контактҡа индереп...

КАТАЛИТИК РЕАКЦИЯЛАР

КАТАЛИТИК РЕАКЦИЯЛАР. Электрон (окисланыу, ҡайтарылыу, гидрирлау, дегидрирлау, кислород ингән тотороҡһоҙ берләшмәләр тарҡалыу — окисланыу‑ҡайтарылыу катализы) йәки протон (крекинг, гидратациялау, дегидратациялау, күп кенә изомерлаштырыу реакциялары, органик матдәләрҙе конденсациялау — кислота‑нигеҙле...

КАТАНОВ Николай Фёдорович

КАТАНОВ Николай Фёдорович (6.5.1862, Йәнәсәй губернаһы Йөҙөм ҡсб — 10.3.1922, Ҡазан ҡ.), тел белгесе, этнограф, төркиәтсе. Филология фәндәре (1903) һәм сағыштырма тел ғилеме (1907) докторы, профессор (1921). Санкт‑Петербург университетының көнсығыш телдәре факультетын тамамлаған (1888). 1889—92 йй....

КАТАНСКИЙ Николай Васильевич

КАТАНСКИЙ Николай Васильевич (1870—?), Өфө губернаһынан 4‑се Дәүләт думаһы (1912—17) депутаты. Дворяндарҙан. Александр хәрби уч‑щеһын тамамлаған (Мәскәү, 19 б. 90‑сы йй. башы). 1900—17 йй. — Минзәлә өйәҙе, 1910—17 йй. Өфө губерна земство йыйылыштары гласныйы. 1907—10 йй. һәм 1916—17 йй. Минзәлә өйәҙ...