Список материалов
НЕФТЬ ХИМИЯҺЫ
НЕФТЬ ХИМИЯҺЫ, химияның нефть берләшмәләренең, уларҙың ҡатнашмаларының составтарын, үҙенсәлектәрен һәм химик үҙгәрештәрен, эшкәртеү процестарын өйрәнгән өлкәһе. Н.х. төп бурыстары — нефть т‑да белешмәләр банкы булдырыу, нефтте рациональ эшкәртеү юлдарын билдәләү маҡсатында углеводородтарҙың, гетероатомлы...
НЕФТЬ ҺӘМ ГАЗ КОЛЛЕКТОРҘАРЫ
НЕФТЬ ҺӘМ ГАЗ КОЛЛЕКТОРҘАРЫ, нефть һәм тәбиғи газды урынлаштырыу һәм баҫым түбәнәйгәндә уларҙы үҙҙәре аша үткәреү мөмкинлеге булған тау тоҡомдары. Н.һ.г.к. күбеһе ултырма тоҡомдарҙа барлыҡҡа килә; шулай уҡ вулкан тоҡомдары менән бәйле булған Н.һ.г.к. билдәле. Күҙәнәклек, сатнағанлыҡ, ҡыуышлыҡ һ.б. үҫеше...
НЕФТЬ ҺӘМ ГАЗ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ ҺӘМ ЯҢЫ МАТЕРИАЛДАР ИНСТИТУТЫ
НЕФТЬ-ГАЗ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ ҺӘМ ЯҢЫ МАТЕРИАЛДАР ИНСТИТУТЫ, дәүләт автономиялы ғилми учреждениеһы. 2009 й. Өфөлә Нефттең химик механика үҙәге һәм БР ФА‑ның Экологик тикшеренеүҙәр үҙәге (2005 й. асылған) базаһында БР ФА‑ның Н.‑г.т.һ.я.м.и. булараҡ ойошторола, 2012 й. алып БР‑ҙың Нефть-газ технологиялары...
НЕФТЬ ҺӘМ ГАЗ ЯТҠЫЛЫҠТАРЫ ҺЫУЫ
НЕФТЬ ҺӘМ ГАЗ ЯТҠЫЛЫҠТАРЫ ҺЫУЫ, продуктив горизонттарҙа нефть һәм газ менән бергә булған ер аҫты һыуҙары. Тәбиғи составы буйынса башлыса хлорид‑кальцийлы, һирәгерәк гидрокарбонат‑натрийлы, сульфатһыҙ йәки сульфаты аҙ булған һыуҙар. Нефть һәм газ ятҡылыҡтарын үҙләштергәндә ҡатлам баҫымын тотоу өсөн төрлө...
НЕФТЬ ҺӘМ ГАЗ ЯТҠЫЛЫҠТАРЫН ҮҘЛӘШТЕРЕҮ
НЕФТЬ ҺӘМ ГАЗ ЯТҠЫЛЫҠТАРЫН ҮҘЛӘШТЕРЕҮ, ҡатлам-коллекторҙан нефть һәм тәбиғи газды сығарыу б‑са эштәр комплексы. Сығарыу скважиналарының забойына ҡарата ҡатламдағы шыйыҡлыҡтың һәм газдың хәрәкәтенә идара итеүҙе, макс. килемле нефть һәм газ сығарыуҙы тәьмин итеү маҡсатында скважиналарҙың һанын, урынлашыуын,...
НЕФТЬ ЫҪМАЛАЛАРЫ
НЕФТЬ ЫҪМАЛАЛАРЫ, туйындырылған углеводородтарҙа эрей торған, түбән т‑раларҙа ҡайнаған юғары молекуляр гетероатомлы нефть компоненттары (массаһы б‑са 1—20%). Ҡара йәки көрән төҫтәге насар осҡан ҡаты йәки ныҡ йәбешкәк аморф матдәләр; уртаса мол. м. 400—1500; инерт атмосферала йомшарыу т‑раһы 35—90°С;...
НЕФТЬ ЭШКӘРТЕҮ СӘНӘҒӘТЕ
НЕФТЬ ЭШКӘРТЕҮ СӘНӘҒӘТЕ, нефть эшкәртеү б‑са яғыулыҡ сәнәғәте тармағы. Нефть продукттары (ароматик углеводородтар, битумдар, ҡаҙанлыҡ яғыулығы, минераль майҙар, мотор яғыулығы, нефтле кокс, олефиндар, парафиндар, пектар, эреткестәр, әлифтәр һ.б.) етештерә. Нефть продукттары нефтехимия сәнәғәте өсөн...
НЕФТЬ ЯТҠЫЛЫҠТАРЫ
НЕФТЬ ЯТҠЫЛЫҠТАРЫ, бер йәки бер нисә сәнәғәт нефть ятыштарынан торған ултырма ҡатлам, һирәгерәк ер ҡабығының кристаллы тоҡом участкалары. Геол. структураларға тура килеүенә ҡарап, структур (көмбәҙ), литологик һәм риф ятыштары айырыла. Нефттең айырым ятыштары бер геол. ҡатламда (литологик, гидродинамик,...
НЕХОРОШКОВА Тамара Павловна
НЕХОРОШКОВА Тамара Павловна (25.5.1953, Златоуст ҡ.), тел белгесе. Филол. ф. д‑ры (2003). ЛДУ‑ны тамамлағандан һуң (1977) шунда уҡ эшләй. 1982 й. алып БДУ‑ла, 1985 й. — ӨДНТУ‑ла (2004 й. башлап сит телдәр каф. мөдире). Фәнни тикшеренеүҙәре когнитив лингвистика мәсьәләләренә: номинация теорияһына; инглиз...
НЕЧАЕВ Евгений Павлович
НЕЧАЕВ Евгений Павлович [6.3. 1915, Өфө губ. Бөрө өйәҙе Миәҙек а. (БР‑ҙың Бөрө р‑ны) — 27.2.1999, Псков ҡ.], яҙыусы. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Ҡазан ун‑тында уҡыған (1934—35). 1933 й. алып Борай р‑нының Яңы Киҙгән мәктәбендә уҡыта, 1935—36 йй. Мари АССР‑ы мәктәптәренең береһендә эшләй. 1954 й. башлап...
НЕЧАЕВА Тамара Павловна
НЕЧАЕВА Тамара Павловна (17.10. 1922, Воронеж губ. Народная ст. ҡсб – 16.8.2003, Өфө), скульптор, керамика оҫтаһы, монументалист, рәссам. РСФСР‑ҙың атҡ. (1974), БАССР‑ҙың халыҡ (1968) рәссамы, БАССР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (1957). Рәссамдар союзы ағзаһы (1943). 1940—41 йй. Ленинградтың Мәскәү р‑ны...
НИҒӘМӘТ, Баймаҡ р‑нындағы ауыл
НИҒӘМӘТ, Ү р н ә к, Баймаҡ р‑нындағы ауыл, Ниғәмәт а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 30 км һәм Сибай т. юл ст. Көнб. табан 75 км алыҫлыҡта Таулы й. (Һаҡмар й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 211 кеше; 1920 — 206; 1939 — 369; 1959 — 621; 1989 — 825; 2002 — 909; 2010 — 838 кеше. Башҡорттар...
НИҒМӘТИ Ғәлимйән Әмирйән улы
НИҒМӘТИ (Ниғмәтуллин) Ғәлимйән Әмирйән улы [26.7.1897, Өфө губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Өйҙөрәкбаш а. (БР‑ҙың Благовар р‑ны) — 4.11. 1941 (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 4.12. 1941), Коми АССР‑ы Усть-Вымь а.], әҙәбиәт белгесе. “Ғәлиә” мәҙрәсәһендә, Мәскәү журналистика ин‑тында уҡыған (1922—23). 1918 й. алып “Кызыл...
НИҒМӘТИ Рәшит Ниғмәтулла улы
НИҒМӘТИ (Ниғмәтуллин) Рәшит Ниғмәтулла улы [27.1.1909, Һамар губ. Николаевск өйәҙе Диңгеҙбай а. (Һамар өлк. Оло Чернигов р‑ны) – 13.10.1959, Өфө, Н.К.Крупская ис. баҡсала (хәҙ. С.Юлаев ис. баҡса) ерләнгән], шағир. БАССР‑ҙың халыҡ шағиры (1959). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1938). Тыуған ауылындағы мәҙрәсәлә...
НИҒМӘТЙӘНОВ Ғилман Вилдан улы
НИҒМӘТЙӘНОВ Ғилман Вилдан улы [22.3.1911, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Туҡмаҡлы а. (БР‑ҙың Архангел р‑ны) — 18.6.1989, Өфө], дәүләт эшмәкәре. Иҡт. ф. канд. (1950). Куйбышев план ин‑тын тамамлағандан һуң (1935) БАССР Дәүләт планында эшләй: иҡтисадсы, төркөм етәксеһе, сектор нач., 1938 й. алып рәйес урынбаҫары,...
НИҒМӘТУЛЛА, Әлшәй р‑нындағы ауыл
НИҒМӘТУЛЛА, Әлшәй р‑нындағы ауыл, Ниғмәтулла а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Раевка т. юл ст. К.-Көнс. табан 33 км алыҫлыҡта Таҡйылға й. (Өршәк й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 2535 кеше; 1920 — 2963; 1939 — 1902; 1959 — 1072; 1989 — 664; 2002 — 614; 2010 — 553 кеше. Татарҙар йәшәй (2002)....
НИҒМӘТУЛЛИН Әхәт Зәйнетдин улы
НИҒМӘТУЛЛИН Әхәт Зәйнетдин улы [30.11.1921, Ырымбур губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Үтәй а. (Ырымбур өлк. Красногвардейский р‑ны) — 11.5.2015, Өфө], әҙәбиәт белгесе, шағир. Филол. ф. д‑ры (1993), проф. (1996). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1982). Журналистар союзы (1966), Яҙыусылар союзы (2000) ағзаһы. Б.В....
НИҒМӘТУЛЛИН Искәндәр Ниғмәтулла улы
НИҒМӘТУЛЛИН Искәндәр Ниғмәтулла улы (23.1.1908, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Яңы Ҡарғалы а., хәҙ. БР‑ҙың Благовар р‑ны Үрге Ҡарғалы а., – 29.6.1980, Мәскәү), инженер. Техник ф. д‑ры (1955), проф. (1955). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Тереғоловтар нәҫеленән, Ғ.Н.Тереғоловтың ҡустыһы. 1925 й. алып ВЛКСМ‑дың Белорет...
НИҒМӘТУЛЛИН Мулланур Абдулхай улы
НИҒМӘТУЛЛИН Мулланур Абдулхай улы (28.10.1941, БАССР‑ҙың Мәсетле р‑ны Йонос а. – 11.2.2002, Сибай ҡ.), актёр. БАССР‑ҙың халыҡ (1989) һәм атҡ. (1978) артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1979). Өфө сәнғәт уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1966; И.Х.Йомағолов курсы) Мәсетле район мәҙәниәт йортоноң художество...
НИҒМӘТУЛЛИН Нурмөхәмәт Мәғәфүр улы
НИҒМӘТУЛЛИН Нурмөхәмәт Мәғәфүр улы (8.12.1946, БАССР‑ҙың Баймаҡ р‑ны Сибай эшселәр ҡсб, хәҙ. Сибай ҡ. — 26.6.2019, Өфө), дин әһеле, БР мосолмандарының Диниә назараты мөфтөйө (1992—2019). Әл‑Бохари ис. Ташкент Ислам ин‑тын (1979), “Ислам саҡырыуы” ин‑тында (Дәмәшҡ, 1982), РФ Президенты ҡарамағындағы...