Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

ПРОГРАММАЛАУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

ПРОГРАММАЛАУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ, программа м‑н тәьмин итеү системаһын булдырыу процестары йыйылмаһы, ш. уҡ был процестарҙы тасуирлау; программалауҙың технологик процестарын өйрәнгән фән. Ысулдарына, сараларына һәм процедураларына ҡарап программа м‑н тәьмин итеүҙең шарлауыҡ (бер тапҡыр үтеү, мәҫ., каскад...

ПРОГРАММАЛЫ МУЗЫКА

ПРОГРАММАЛЫ МУЗЫКА, йөкмәткеһен асыу өсөн телдән аңлатма биреү м‑н оҙатылған инструменталь музыка. Дөйөмләштерелгән (муз. әҫәрҙең һәм уның бүлектәренең исеме, эпиграфы була) һәм конкрет (муз. әҫәрҙең сюжет нигеҙен әҙәби әҫәр йәки комп. ижад иткән программа тәшкил итә) программа айырыла. Программалыҡ...

ПРОГРЕСС, Яңауыл р‑нындағы ауыл

ПРОГРЕСС, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Киҫәкҡайын а/с ҡарай. Район үҙә‑ генән һәм Яңауыл т. юл ст. Көнб. табан 20 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1959 й. — 429 кеше; 1989 — 731; 2002 — 736; 2010 — 596 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Һөнәрселек лицейы, урта мәктәп, балалар баҡсаһы, участка дауаханаһы,...

ПРОДУКЦИЯ АССОРТИМЕНТЫ

ПРОДУКЦИЯ АССОРТИМЕНТЫ, пр‑тие продукцияһында производство тармағында йәки ниндәй ҙә булһа бер тауар төркөмөндә айырым изделие төрҙәренең составы һәм нисбәте. Практикала деталле (йәйелдерелгән) һәм төркөмлө (ҙурайтылған) П.а. айырыла. Деталле П.а. составы продук‑ ция м‑н конкрет ҡулланыусыларҙы тәьмин...

ПРОДУКЦИЯ ЙЫЛҠЫСЫЛЫҒЫ

ПРОДУКЦИЯ ЙЫЛҠЫСЫЛЫҒЫ, йылҡысылыҡтың төп үҫеш йүнәлештәренең береһе. П.й. өйөр йылҡысылығы зонаһында үҫешкән. Төп бурысы — йылҡы ите, һөт етештереү, аттарҙың итле тоҡомдарын экспорт өсөн үҫтереү. Бейәһөтө башҡа а.х. малдары һөтөнән айырыла, уның составына яҡынса 2% аҡһым, 1,2—2,8% май, 6,5% һөт шәкәре...

ПРОДУКЦИЯНЫҢ ҮҘҠИММӘТЕ

ПРОДУКЦИЯНЫҢ ҮҘҠИММӘТЕ, продукция етештереүгә һәм һатыуға киткән аҡсалата сығымдар (ҡара: Етештереү сығымдары). Хужалыҡты алып барыу ресурстарҙы ҡулланыу интенсивлығын күрһәтә. Баҙарҙа тауарҙың конкуренцияға һәләтлелегенә һәм пр‑тиеның финанс‑иҡт. хәленә тәьҫир иткән иң мөһим күрһәткес. Барлыҡ сығымдарҙың...

ПРОЗА

ПРОЗА, б а ш ҡ о р т п р о з а һ ы. Башҡ. фольклоры, боронғо төрки әҙәбиәт һәм урта быуаттар төрки әҙәбиәте (С.Сараиҙың “Гөлөстан бит-төрки”, Хөсәм Кәтибтең “Жөмжөмә солтан”, Хәрәзмиҙең “Мөхәббәтнамә”, Ҡотбтың “Хөсрәү вә Ширин”, Мәхмүт Ғәлиҙең “Нәһж әл‑фәрадис” һ.б.) нигеҙендә үҫешкән. 18 б. аҙ. — 19...

ПРОЗИН Владимир Павлович

ПРОЗИН Владимир Павлович (21.6. 1927, Өфө — 8.9.2009, шунда уҡ), тау инженеры. Свердловск тау ин‑тын тамамлағандан һуң (1953) Урал терр. геол. идаралығының (Свердловск ҡ.) Полднево геол. разведка партияһында эшләй. 1958 й. алып “Башкиргеология” ПБ‑нда: өлкән инженер, 1960 й. башлап быраулау б‑са өлкән...

ПРОИЗВОДСТВО БЕРЕКМӘҺЕ

ПРОИЗВОДСТВО БЕРЕКМӘҺЕ, бер адм. етәкселегендә бер нисә предприятиены берләштергән ойоштороу формаһы. ПБ составына з‑дтар, ф‑калар, ғилми‑тикшеренеү, проект-конструкторлыҡ пр‑тиелары һ.б. инә; улар араһында етештереү бәйләнеше, үҙәкләштерелгән ярҙамсы һәм хеҙмәтләндереүсе производство була. ПБ етештереү...

ПРОИЗВОДСТВОНЫ КОМБИНАЦИЯЛАУ

ПРОИЗВОДСТВОНЫ КОМБИНАЦИЯЛАУ, бер‑береһе м‑н техник, иҡтисади һәм ойоштороу яғынан тығыҙ бәйле булған, бер ерҙә урынлашҡан производстволарҙың берҙәм комплексын булдырыуға нигеҙләнгән производствоны концентрациялау формаһы. Производствоны вертикаль (продуктты эшкәртеүҙең бер‑бер артлы стадиялары берләшеүенә...

ПРОИЗВОДСТВОНЫ КОНЦЕНТРАЦИЯЛАУ

ПРОИЗВОДСТВОНЫ КОНЦЕНТРАЦИЯЛАУ, етештереү саралары һаны үҫеше һәм продукция берәмегенә уларҙың хаҡы төшөүе иҫәбенә сағыштырма капитал һалыу һәм продукция үҙҡиммәтенең кәмеүенә булышлыҡ иткән ҙур производстволар булдырыу һәм үҫтереү. П.к. интенсив һәм экстенсив варианттары була. П.к. 3 формаһы айырыла:...

ПРОИЗВОДСТВОНЫ МАХСУСЛАШТЫРЫУ

ПРОИЗВОДСТВОНЫ МАХСУСЛАШТЫРЫУ, хеҙмәт бүленешенә һәм тармаҡтарҙы, производстволарҙы бер‑береһенән айырыуға нигеҙләнгән йәмғиәттәге етештереүҙе ойоштороу формаларының береһе. Бер яҡтан, П.м. — йәмғиәттәге хеҙмәт бүленеше, икенсе яҡтан — производствоны концентрациялау һөҙөмтәһе. П.м. етештереү көстәрен...

ПРОКАЕВ Владимир Николаевич

ПРОКАЕВ Владимир Николаевич (10.2.1957, Өфө ҡ.), тренер. Рәсәйҙең атҡаҙанған тренеры (2004), фехтование буйынса халыҡ‑ара (1997) һәм бөтә Рәсәй (2017) категориялы судья, СССР‑ҙың спорт мастеры (1982). БР‑ҙың атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (2003), РФ‑тың халыҡ мәғарифы отличнигы (1996). БДПИ‑ны...

ПРОКАТ

ПРОКАТ м е т а л л у р г и я л а, прокатлау стандарында алынған төрлө профилдәге металл изделиелар. Профилдәренең формаһына һәм үлсәмдәренә ҡарап (сортамент) табаҡлы П. (табаҡ, таҫма һ.б.), сортлы ябай (түңәрәк, квадрат, алтымөйөш һ.б.), фасонлы П. (мөйөштәр, тавролар, рельстар, швеллерҙар һ.б.); махсус...

ПРОКАТЛАУ

ПРОКАТЛАУ, металдарҙы баҫым ярҙамында эшкәртеү алымы: әҙерләмә ышҡылыу көстәре тәьҫиренән әйләнеп тороусы валдар араһына тартылып инә һәм һығылмалы рәүештә деформациялана, был саҡта уның ҡалынлығы кәмей һәм оҙонлоғо арта. Эшкәртелгән металдың т‑раһына ҡарап — ҡыҙыу һәм һалҡын килеш П., валдарҙың һәм...

ПРОКИН Василий Александрович

ПРОКИН Василий Александрович (30.12.1922, Екатеринбург губернаһы Шата а. — 29.9.2019, Өфө ҡ.), тау инженеры‑геолог. Геология-минералогия фәндәре докторы (1973), профессор (1980). РФ‑тың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999), БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1975). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Свердловск...

ПРОКОПЬЕВ Герман Терентьевич

ПРОКОПЬЕВ Герман Терентьевич (17.10.1922, Сыуаш авт. өлк. Байгеево а. — 30.6.1999, Дзержинск ҡ.), Дан орд. тулы кавалеры. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1939 й. алып БАССР‑ҙың Бишбүләк р‑нында колхозда эшләй. 1941 й. башлап Ҡыҙыл Армияла. 1942 й. апр. алып Калинин, 1‑се һәм 2‑се Балтик буйы фронттарында...

ПРОКУДИН Николай Васильевич

ПРОКУДИН Николай Васильевич [4.12.1912, Өфө губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Волков а. (БР‑ҙың Өфө р‑ны) — 26.1.1987, Өфө], хужалыҡ эшмәкәре. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1925—71 йй. Өфө р‑нында эшләй: “Гудок” к‑зында (1930 й. алып), Урыҫ-Юрмаш а/с (1933 й. алып секретарь, 1938—41 йй., 1958—59 йй. һәм 1962—66...

ПРОКУРАТУРА

ПРОКУРАТУРА (лат. procurare — хәстәрләү), енәйәт эштәрен асыҡтан‑асыҡ тикшереү өсөн тәғәйенләнгән дәүләт органдары системаһы. РФ П. эшмәкәрлеге “Рәсәй Федерацияһы прокуратураһы тураһында”ғы законға (1992 й. 17 ғин.) ярашлы ғәмәлгә ашырыла. П. органдары бурыстарына енәйәт эштәре асыу һәм тәфтиш үткәреү,...

ПРОКШИН Валериан Георгиевич

ПРОКШИН Валериан Георгиевич (17.1.1911, Вологда губ. Пополутково а. — 10.3.2000, Өфө), әҙәбиәт белгесе. Филол. ф. д‑ры (1982), проф. (1982). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1987). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. К.А.Тимирязев ис. Башҡ. пед. ин‑тын тамамлағандан һуң (1939) шунда уҡ эшләй (өҙөклөктәр м‑н): 1941...