Список материалов
ПЕКАРСКИЙҘАР
ПЕКАРСКИЙҘАР, дворяндар нәҫеле. Нәҫелде башлап ебәреүсе — Николай П., 16 б. аҙ. Речь Посполитаянан рус хеҙмәтенә килә. Өфө тармағына нигеҙ һалыусы — Григорий Иванович П. Баяр балаларынан. 1646 й. Ҡазандан Өфөгә ҡалмыҡ эштәре б‑са ебәрелә. 1652 й. уның поместье оклады 300 сирек ер тәшкил итә, Шаҡша й....
ПЕКТАР
ПЕКТАР (голландса pek — ыҫмала), ыҫмала (һәүерташлы, пиролиз, кокслаштырыу, ярым кокслаштырыу һ.б.) йәки дегет (ағас, торф) ҡыуыу ҡалдыҡтары. Ҡара төҫтәге ҡаты (ҡайһы берҙә ҡуйы йәбешкәк) масса; һуғылғанда ҡабырсаҡҡа оҡшаш урын барлыҡҡа килтереп һына, туҡтауһыҙ ҡулланғанда һығылмалы була. Сеймалға бәйле...
ПЕКТИНДАР
ПЕКТИНДАР (гр. péktós — йомарланған), полисахаридтар, галактурон к‑таһы полимерҙары, унда карбоксиль төркөмдәренең бер өлөшө метил спирты м‑н этерификациялана, гидроксиль төркөмдәре моносахарид ҡалдыҡтарынан тармаҡланған ян сылбырының берләштереү нөктәһе булыуы мөмкин. Бөтә ер өҫтө үҫемлектәрендә (һутлы...
ПЕЛЯДЬ
ПЕЛЯДЬ (Coregonus peled), һөмбаш һымаҡтар отрядының алабалыҡтар ғаиләһенә ҡараған балыҡ. Төньяҡ Евразияның сөсө һыу ятҡылыҡтарында йәшәй. Кәүҙәһе бейек, ян‑яғы бер аҙ ҡыҫылған, оҙонлоғо 40—55 см, ауырлығы яҡынса 2,5—3 кг. Арҡаһы, башы, йөҙгөстәре ҡара төҫтә, ян‑яғы һәм ҡорһағы асыҡ төҫтә, арҡа йөҙгөсөндә...
ПЕНЗА, Шишмә р-нындағы ауыл
ПЕНЗА, Шишмә р‑нындағы ауыл, Дурасов а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 24 км һәм Шөңгәккүл т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 9 км алыҫлыҡта Дим й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 302 кеше; 1920 — 477; 1939 — 412; 1959 — 231; 1989 — 119; 2002 — 133; 2010 — 133 кеше. Башҡорттар, урыҫтар йәшәй (2002).
Ауылға 1872...
ПЕНИЦИЛЛ
ПЕНИЦИЛЛ, к ү к ү ң ә ҙ (Penicillium), аскомицеттар класына ҡараған бәшмәк заты. Яҡынса 250 төрө билдәле, киң таралған. Башҡортостанда бер нисә тиҫтә төрө үҫә. Мицелийы төҫһөҙ, күп күҙәнәкле, тармаҡлы. Башлыса енесһеҙ юл — асыҡ төҫтәге бер күҙәнәкле конидиялар м‑н үрсей. Өҫкө өлөшөндә конидия туплағыстары...
ПЕНСИЯ ТӘЬМИНӘТЕ
ПЕНСИЯ ТӘЬМИНӘТЕ, граждандарҙы дәүләт бюджеты аҡсаһы иҫәбенә РФ ҡануниәтенә ярашлы ғәмәлгә ашырылған матди яҡтан (аҡса м‑н) тәьмин итеү формаһы. 1956 й. СССР‑ҙа П.т. т‑да тәүге закон ҡабул ителә, 1964 й. колхоз ағзаларына пенсия һәм пособиелар т‑да; 1990 й. РСФСР‑ҙа дәүләт пенсиялары т‑да, 2002 й. йыйыу...
ПЕНТАПЛАСТ
ПЕНТАПЛАСТ, поли‑3,3‑бис‑(хлорметил) оксациклобутан, поли‑3,3‑бис‑ (хлорметил)оксетан. Төҫһөҙ термопласт, мол. м. 70—200 мең. Һыу, күп органик эреткес һәм агрессив мөхиттәр тәьҫиренә, —60° алып 120°С тиклем т‑рала күп тапҡыр ҡулланыуға тотороҡло; йөкләнеш булғанда ултырыу һәм шыуыу һәләте, ышҡылыу коэф....
ПЕНТАТОНИКА
ПЕНТАТОНИКА (гр. pénte — биш һәм tónos — тон) биш баҫҡыстан торған октава диапазонындағы тауыш системаһы. Күп халыҡтарҙың, ш. иҫ. башҡорт, татар, мари көйҙәре П. нигеҙләнгән. П. 4 тибы билдәле: ярым тонһыҙ, ярым тонлы, ҡатнаш тонлы, темперациялы. Ярым тонһыҙ П. таҙа квинталар буйлап ойоша (до‑соль‑ре‑ля‑ми);...
ПЕНЬКОВ, Бөрө р-нындағы ауыл
ПЕНЬКОВ, Бөрө р‑нындағы ауыл, Күсәкәй а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 16 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 117 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 302 кеше; 1920 — 366; 1939 — 435; 1959 — 250; 1989 — 140; 2002 — 186; 2010 — 157 кеше. Мариҙар, урыҫтар йәшәй (2002).
Ауылға 1736 й. керҙәшлек...
ПЕНЬКОВА Анна Михайловна
ПЕНЬКОВА Анна Михайловна (10.2. 1919, Стәрлетамаҡ ҡ. — 7.9.2000, Өфө), травматолог‑ортопед. Мед. ф. д‑ры (1967), проф. (1968). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1980), СССР‑ҙың атҡ. рационализаторы (1982). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1942) Мәләүез р‑нының район һаулыҡ һаҡлау бүлеге мөдире, 1945 й. алып Респ....
ПЕНЬКОЗАВОД АУЫЛЫ, Баҡалы р-нында
ПЕНЬКОЗАВОД АУЫЛЫ, Баҡалы р‑нында, Дияш а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 14 км һәм Туймазы т. юл ст. Т. табан 63 км алыҫлыҡта Сөн й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 56 кеше; 1959 — 141; 1989 — 183; 2002 — 171; 2010 — 129 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002). Халҡы Баҡалы сүс заводында эшләй. Ауылға 20...
ПЕПЕЛЯЕВ Пётр Кузьмич
ПЕПЕЛЯЕВ Пётр Кузьмич [1920, Өфө губ. Златоуст өйәҙе Торналы а. (БР‑ҙың Салауат р‑ны) — 6.10.1955, Салауат р‑ны Мөрсәлим а.], Дан орд. тулы кавалеры. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1937 й. алып Дыуан р‑нында эшләй. 1940 й. башлап Ҡыҙыл Армияла. 1941 й. июленән Көнбайыш, Калинин, 1‑се Балтик буйы, 2‑се һәм...
ПЕПИН БАШКИРСКИЙ
ПЕПИН БАШКИРСКИЙ, алмағас сорты. 1985 й. Р.И.Болотина, Ғ.Ә. Мансуров (БНИИЗиС) тарафынан Башкирский красавец һәм шафран П. сорттарын һеркәләндереү юлы м‑н сығарыла. Уртаса бейеклектәге ағас, сатыры йомро‑һалынҡы, йәйенке, ҡуйы. Үрендеһе ҡараһыу көрән төҫтә, төклө. Япрағы уртаса ҙурлыҡта, оҙонса, киң...
ПЕРВОМАЙСК ЗАКАЗНИГЫ
ПЕРВОМАЙСК ЗАКАЗНИГЫ, Ө ф ө я й л а һ ы н д а ғ ы ш ы р ш ы ‑ а ҡ ш ы р ш ы у р м а н ы. 1968 й. киң япраҡлы‑ҡара ылыҫлы реликт урмандарҙы һаҡлау һәм өйрәнеү маҡсатында ландшафт заказнигы булараҡ ойошторола. Өфө яйлаһының көньяҡ‑көнсығышында БР‑ҙың Нуриман р‑ны м‑н Силәбе өлк. сигендә һәм өлөшләтә...
ПЕРВОМАЙСК, Благовар р-нындағы ауыл
ПЕРВОМАЙСК, Благовар р‑нындағы ауыл, Первомайский а/с үҙәге. Район үҙәгенән Көнб. 21 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 25 км алыҫлыҡта, Һамар—Өфө—Силәбе автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы: 1959 й. — 1052 кеше; 1989 — 871; 2002 — 955; 2010 — 970 кеше. Урыҫтар, башҡорттар йәшәй (2002). Халҡы “Благовар‑агроинвест”...
ПЕРВОМАЙСК, Нуриман р-нындағы ауыл
ПЕРВОМАЙСК, Нуриман р‑нындағы ауыл, Первомайский а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 85 км һәм Иглин т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 110 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1959 й. — 984 кеше; 1989 — 521; 2002 — 415; 2010 — 355 кеше. Татарҙар, урыҫтар йәшәй (2002). Урта мәктәп (Павловка урта мәктәбе филиалы), балалар...
ПЕРВОМАЙСКИЙ, Әбйәлил р-нындағы ауыл
ПЕРВОМАЙСКИЙ, Әбйәлил р‑нындағы ауыл, Йәнгел а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 43 км һәм Магнитогорск т. юл ст. (Силәбе өлк.) К.‑Көнб. табан 50 км алыҫлыҡта Йәнгел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 105 кеше; 1959 — 311; 1989 — 371; 2002 — 350; 2010 — 362 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс...
ПЕРВОМАЙСКИЙ, Ҡыйғы р-нындағы ауыл
ПЕРВОМАЙСКИЙ, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл, Кандаковка а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 13 км һәм Һилейә т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнб. табан 63 км алыҫлыҡта Ҡыйғы й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 186 кеше; 1959 — 220; 1989 — 110; 2002 — 120; 2010 — 109 кеше. Татарҙар йәшәй (2002).
Ауылға 1924 й....
ПЕРВОМАЙСКИЙ, Мәләүез р-нындағы ауыл
ПЕРВОМАЙСКИЙ, Мәләүез р‑нын‑ дағы ауыл, Первомайский а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Мәләүез т. юл ст. К.‑Көнс. табан 9 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 153 кеше; 1959 — 284; 1989 — 766; 2002 — 725; 2010 — 764 кеше. Башҡорттар, урыҫтар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар баҡсаһы,...
