Список материалов
СЕМЁНОВКА, Баймаҡ р‑нындағы ауыл
СЕМЁНОВКА, Баймаҡ р‑нындағы ауыл, Семёновка а/с үҙәге. Район үҙәгенән К. 10 км һәм Сибай т. юл ст. К.‑Көнб. табан 51 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 790 кеше; 1939 — 223; 1959 — 586; 1989 — 456; 2002 — 354; 2010 — 276 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ...
СЕМИЛЕТКА, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл
СЕМИЛЕТКА, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл, Семилетка а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 27 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 100 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1959 й. — 427 кеше; 1989 — 3689; 2002 — 4155; 2010 — 3977 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Халҡы “Чекмагушнефть” НГДУ‑һында эшләй. Урта һәм...
СЕМИРЕЧЬЕ, Күгәрсен р‑нындағы утар
СЕМИРЕЧЬЕ, Д ә ү л ә т ҡ о л, Күгәрсен р‑нындағы утар, Күгәрсен а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 36 км һәм Төйлөгән т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.‑Көнс. табан 63 км алыҫлыҡта Күгәрсен й. (Һаҡмар й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 285 кеше; 1920 — 392; 1939 — 332; 1959 — 191; 1989 — 108; 2002 —...
СЕНАЖ
СЕНАЖ, киптерелгән (50—55% дымлылыҡҡа тиклем) үләндәрҙән әҙерләнгән, анаэроб шарттарҙа консерваланған мал аҙығы. С. әҙерләү өсөн күп йыллыҡ һәм бер йыллыҡ үләндәр (башлыса ҡуҙаҡлылар һәм уларҙың ҡыяҡлылар м‑н ҡатышмалары), иген фуражы культураларының ҡуҙаҡлы- ҡыяҡлы ҡатышмалары ҡулланыла. С. соҡорҙа...
СЕНАТ
СЕНАТ, И д а р а и т е ү с е С е н а т, Рәсәйҙә императорға буйһонған иң юғары дәүләт м‑н идара итеү органы. 1711 й. Мәскәүҙә ойошторола (1714 й. алып С.‑Петербургта). 1722 й. башлап ген.-прокурор (бер үк ваҡытта 1802 й. алып юстиция министры булған) етәкселек итә, ярҙамсылары (обер-прокурорҙар) м‑н...
СЕНАТОР РЕВИЗИЯЛАРЫ
СЕНАТОР РЕВИЗИЯЛАРЫ, хөкүмәт саралары. Урындағы власть органдары эшмәкәрлеген, ғәҙәттән тыш хәлдәрҙе тикшерер өсөн Пётр I 1722 й. 4 апр. Указы м‑н индерелә. Махсус тәғәйенләнгән сенаторҙар тарафынан үткәрелгән, С.р. ваҡытын һәм урынын император билдәләгән. Һөҙөмтәләре императорға күрһәтелгән, Сенатта,...
СЕНЧЕНКО Геннадий Степанович
СЕНЧЕНКО Геннадий Степанович (5.2.1919, Украина ССР‑ы Злинка а. — 17.7.1985, Өфө), геолог. Геол.-минералогия ф. д‑ры (1976). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Һарытау ун‑тын тамамлағандан һуң (1941) шунда уҡ эшләй: Геология ҒТИ‑ның геологы, өлкән ғилми хеҙм‑ре. 1952—85 йй. Геология ин‑тында: өлкән ғилми хеҙм‑р,...
СЕНЧЕНКО Евгений Гаврилович
СЕНЧЕНКО Евгений Гаврилович (18.3.1953, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ р‑ны Николаевка а.), тренер. Еңел атлетика б‑са Рәсәйҙең атҡ. тренеры (2003). БР‑ҙың атҡ. физик культура хеҙм‑ре (2005). Силәбе пед. ин‑тын тамамлаған (1982). 1975 й. алып Белорет ҡ. эшләй: металлургия комб‑тының “Хеҙмәт” ДСО‑һы ДЮСШ‑нда...
СЕНЧЕНКО Татьяна Васильевна
СЕНЧЕНКО Татьяна Васильевна (10.9.1952, БАССР‑ҙың Әбйәлил р‑ны Борисов а.), тренер. Еңел атлетика б‑са Рәсәйҙең атҡ. тренеры (2001). БР‑ҙың атҡ. физик культура хеҙм‑ре (2000), БР‑ҙың мәғариф отличнигы (1996). 1975 й. алып Белорет ҡ. эшләй: металлургия комб‑тының “Хеҙмәт” ДСО‑һы ДЮСШ‑нда саңғы ярышы...
СЕҢЛӘҮ
СЕҢЛӘҮ, башҡ. йола фольклоры жанры, кейәү йортона оҙатыр алдынан ҡыҙҙың хушлашыу йыры (ҡара: Туй йолалары). Илау магияһы м‑н бәйле мосолман диненә тиклемге ҡараштарға барып тоташа: илау йолаһы ваҡытлыса үлемде, ҡыҙҙың үҙ ырыуынан башҡа ырыуға күсеүен аңлата. С. көйө пентатоникаға нигеҙләнгән, речитатив...
СЕПСИС
СЕПСИС (гр. sépsis — сереү), д ө й ө м э р е н л е и н ф е к ц и я, кеше һәм хайуандар ауырыуы, шешеү сығанағынан (ҡан һәм лимфа аша туҡымаларға һәм ағзаларға) инфекция таралыуы һөҙөмтәһендә үҫешә.
Кеше С. Септик сығанаҡтың урыны б‑са — хирургия, терапия, яра, кендек һ.б.; этиологияһы б‑са — стафилококк,...
СЕРАВКИН Игорь Борисович
СЕРАВКИН Игорь Борисович (8.6.1935, Воронеж ҡ. — 4.1.2021, Өфө ҡ.), инженер‑геолог- разведкалаусы. Геология‑минералогия фәндәре докторы (1983). Воронеж университетын тамамлаған (1959). 1962 й. алып Геология институтында: геохимия һәм мәғдән ятҡылыҡтары лабораторияһының өлкән лаборанты, 1971 й. башлап...
СЕРАФИМОВ, Туймазы р‑нындағы ауыл
СЕРАФИМОВ, Туймазы р‑нындағы ауыл, Серафимов а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Туймазы т. юл ст. К. табан 23 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1959 й. — 7757 кеше; 1989 — 9789; 2002 — 10340; 2010 — 9813 кеше. Урыҫтар, башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Халҡы “Серафимов мамығы” ЯСЙ‑нда, “Туймазанефть” НГДУ‑һында...
СЕРАФИМОВКА НЕФТЬ ЯТҠЫЛЫҒЫ
СЕРАФИМОВКА НЕФТЬ ЯТҠЫЛЫҒЫ, респ. көнбайыш өлөшөндә Туймазы р-ны терр‑яһында урынлашҡан. Көньяҡ Татар көмбәҙенең төньяҡ-көнбайыш киңлектәге антиклиналь ҡалҡыулығына тура килә. Оҙонлоғо 34 км, киңлеге 16 км. Ятыштары көмбәҙле, структуралы, структуралы-литологик. Бобрик горизонтының терриген ҡатламдары,...
СЕРАФИМОВКА, Туймазы р‑нындағы ауыл
СЕРАФИМОВКА, Туймазы р‑нындағы ауыл, Серафимовка а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Туймазы т. юл ст. К. табан 28 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 383 кеше; 1939 — 396; 1959 — 401; 1989 — 148; 2002 — 159; 2010 — 209 кеше. Урыҫтар, башҡорттар йәшәй (2002).
Ауылға Бәләбәй өйәҙендә нигеҙ һалына, 1912...
СЕРГЕЕВ Дмитрий Степанович
СЕРГЕЕВ Дмитрий Степанович [30.10.1922, БАССР‑ҙың Өфө кантоны Анненский ҡсб (БР‑ҙың Благовещен р‑ны) — 13.3.2003, Өфө], Советтар Союзы Геройы (1945). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1942 й. окт. алып Сталинград, Көньяҡ-Көнбайыш, 3‑сө Украина һәм 1‑се Белоруссия фронттарында хеҙмәт итә. Герой исеменә 8‑се...
СЕРГЕЕВ Дмитрий Степанович
СЕРГЕЕВ Дмитрий Степанович [30.10.1922, БАССР‑ҙың Өфө кантоны Анненский ҡсб (БР‑ҙың Благовещен р‑ны) — 13.3.2003, Өфө], Советтар Союзы Геройы (1945). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1942 й. окт. алып Сталинград, Көньяҡ-Көнбайыш, 3‑сө Украина һәм 1‑се Белоруссия фронттарында хеҙмәт итә. Герой исеменә 8‑се...
СЕРГЕЕВ Леонид Иванович
СЕРГЕЕВ Леонид Иванович (9.11.1909, Һарытау губернаһы Полчаниновка а. — 16.3.1976, Өфө ҡ.), үҫемлектәр физиологы. Биология фәндәре докторы (1954), профессор (1957). БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1966). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Һарытау иген культуралары институтын тамамлаған (1930). 1936—42 йй....
СЕРГЕЕВ Пётр Васильевич
СЕРГЕЕВ Пётр Васильевич (18.7. 1929, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Баҙлыҡ‑Васильевка а., хәҙ. БР‑ҙың Бишбүләк р‑ны Баҙлыҡ а., — 14.11. 1981, шунда уҡ), Соц. Хеҙмәт Геройы (1971). РСФСР‑ҙың соц. а.х. отличнигы (1966). 1944 й. алып Бишбүләк р‑нында эшләй: 1944—49 йй. һәм 1958—81 йй. М.Горький ис. к‑зда, 1949—58...
СЕРГЕЕВ Фёдор Андреевич
СЕРГЕЕВ Фёдор Андреевич, Артём (7.3.1883, Курск губ. Глебово а. — 24.7.1921, Мәскәү), совет партия-дәүләт эшмәкәре. 1901 й. алып РСДРП ағзаһы. 1902 й. Францияла, 1907— 17 йй. Австралияла эмиграцияла була. 1905 й. һәм 1917 й. Харьков ҡ. ҡораллы сығышҡа етәкселек итә. 1918 й. башлап Донецк-Кривой Рог...
