Список материалов
ТЕРЕҒОЛОВ Нәүғәт Ғиниәтулла улы
ТЕРЕҒОЛОВ Нәүғәт Ғиниәтулла улы [4.1.1930, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Ҡарғалытамаҡ а. (БР‑ҙың Благовар р‑ны)], инженер. Техник ф. канд. (1977). БАССР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1981), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). Тереғоловтар нәҫеленән. ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1953) Амурҙағы Комсомольск...
ТЕРЕҒОЛОВ Нәүғәт Ғиниәтулла улы
ТЕРЕҒОЛОВ Нәүғәт Ғиниәтулла улы [4.1.1930, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Ҡарғалытамаҡ а. (БР‑ҙың Благовар р‑ны) — 6.3.2019, Күмертау ҡ.], инженер. Техник ф. канд. (1977). БАССР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1981), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). Тереғоловтар нәҫеленән. ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1953)...
ТЕРЕҒОЛОВ Рал Ғиниәтулла улы
ТЕРЕҒОЛОВ Рал Ғиниәтулла улы [28.2.1922, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Үрге Ҡарғалы а. (БР‑ҙың Благовар р‑ны) — 11.9.1998, Өфө], патофизиолог. БР ФА‑ның почётлы акад. (1995). Мед. ф. д‑ры (1969), проф. (1970). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1989). Тереғоловтар нәҫеленән, Ғ.Н.Тереғоловтың улы. БДМИ‑ны тамамлаған...
ТЕРЕҒОЛОВ Рал Ғиниәтулла улы
ТЕРЕҒОЛОВ Рал Ғиниәтулла улы [28.2.1922, Өфө губернаһы Бәләбәй өйәҙе Үрге Ҡарғалы а. (БР‑ҙың Благовар районы) — 11.9.1998, Өфө ҡ.], патофизиолог. БР ФА‑ның почётлы академигы (1995). Медицина фәндәре докторы (1969), профессор (1970). БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1989). Тереғоловтар нәҫеленән. БДМИ‑ны...
ТЕРЕҒОЛОВ Филарит Шәрип улы
ТЕРЕҒОЛОВ Филарит Шәриф улы (26.1.1945, БАССР‑ҙың Шишмә р‑ны Шишмә а., хәҙ. БР‑ҙың ш. уҡ р‑ны Шишмә ҡсб), педагог. Пед. ф. д‑ры (1993), проф. (1994). БР‑ҙың атҡ. халыҡ мәғарифы хеҙм‑ре (1997), РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (2005). Бөрө пед. ин‑тын тамамлағандан һуң (1968) Шишмә р‑нының...
ТЕРЕҒОЛОВ Шамил Әхмәт улы
ТЕРЕҒОЛОВ Шамил Әхмәт улы (29.8.1947, Өфө — 28.11.2008, шунда уҡ), балет артисы, балетм., педагог. РФ‑тың атҡ. (1997), БАССР‑ҙың халыҡ (1985) артисы. Тереғоловтар нәҫеленән. Пермь хореография колледжын тамамлағандан һуң (1967; педагогы Ю.И.Плахт) БДОБТ солисы (1989 й. тиклем), 1990 й. алып баш балетм.,...
ТЕРЕҒОЛОВА Зәкиә Сәғәҙәт ҡыҙы
ТЕРЕҒОЛОВА Зәкиә Сәғәҙәт ҡыҙы [2.7.1943, БАССР‑ҙың Матрай р‑ны Суртанүҙәк а. (БР‑ҙың Йылайыр р‑ны)], терапевт, токсиколог, профпатолог. Мед. ф. д‑ры (1994), проф. (1995). БР‑ҙың атҡ. табибы (1996), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1983). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1971) Өфөнөң 18‑се һәм 5‑се дауаханаларында...
ТЕРЕҒОЛОВТАР
ТЕРЕҒОЛОВТАР, дворяндар нәҫеле. Нәҫелде башлап ебәреүсе — мырҙа Йәнекәй Ҡолдашевтың (ҡара: Йәнекәевтәр) улы Тереғол Йәнекәй улы Ҡолдашев, 16 б. 2‑се ярт. Ҡасим батшалығының Темников ҡ. хеҙмәт итә. Уның улдары: Тенәш (Теребирҙе), Уразай, Теләш, Көсәкәй Т. 1625 й. хәрби хеҙмәттәре өсөн уларға дворян дәрәжәһе...
ТЕРЕНТЬЕВ Алексей Григорьевич
ТЕРЕНТЬЕВ Алексей Григорьевич (17.1.1936, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ р‑ны Преображенка а., хәҙ. БР‑ҙың ш. уҡ р‑ны Преображеновка а.), математик. Сыуаш Респ. Милли фән һәм сәнғәт академияһының акад. (1994), физика‑матем. ф. д‑ры (1974), проф. (1976). РФ‑тың (2008) һәм Сыуаш АССР‑ының (1980) атҡ. фән эшмәкәре....
ТЕРЕСКЕН
ТЕРЕСКЕН (Krascheninnikovia), алабута һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 8—10 төрө билдәле, Евразияның, Төньяҡ Американың тропик булмаған урман‑дала, дала һәм ярымсүл өлкәләрендә таралған. Башҡортостанда бүрекле Т. үҫә. Оҙон тура һәм ҡыҫҡа ҡуйын үренделәре булған ярым ҡыуаҡ, бейеклеге 40—100 см....
ТЕРЕФТАЛОИЛХЛОРИД
ТЕРЕФТАЛОИЛХЛОРИД, С6Н4(СОCl)2, терефталь (бензол-1,4-дикарбон) к‑таһы дихлорангидриды. Ҡырҡыу еҫле төҫһөҙ кристалл, tиреү 82 °С, tҡайнау 266 °С, t тоҡаныу152 °С (асыҡ тигелдә); шыйыҡ хәлдә тығыҙлығы 1325 кг/м3 (90°С). Диэтил эфирҙа, бензолда, ацетонда, дүрт хлорлы углеродта, бензинда эрей. Һыуҙа, кислоталарҙың...
ТЕРЁШИН Валерий Глебович
ТЕРЁШИН Валерий Глебович (27.4. 1951, Ленинград — 7.1.2012, Өфө ҡ.), инженер‑электромеханик. Техник ф. д‑ры (1993), проф. (1995). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1973) шунда уҡ, бер үк ваҡытта 1999—2001 йй. Механика ин‑тында эшләй. Фәнни эшмәкәрлеге гироскопик приборҙар һәм ҡоролмалар механикаһына арналған....
ТЕРИОЛОГИЯ
ТЕРИОЛОГИЯ (гр. thēríon — йәнлек һәм ...логия), м а м м а л и о л о г и я, м а м м а л о г и я, зоологияның имеҙеүселәрҙе өйрәнгән бүлеге. Йәнлектәрҙең морфологияһын, систематикаһын, фаунаһын (ш. иҫ. ҡаҙылдыҡ), филогенияһын, экологияһын, ш. уҡ мед., а.х. һәм промыслалағы әһәмиәтен, һаҡлау, тергеҙеү...
ТЕРКӘҮЕС
ТЕРКӘҮЕС, ябай һөйләм составындағы һүҙ формаларының, ҡушма һөйләм өлөштәренең синтаксик бәйләнешен тәьмин иткән һәм грамматик характеристикаларына ҡарамайынса бәйләнеүсе берәмектәрҙең араһында төрлө мәғәнәүи мөнәсәбәттәрҙе аңлатҡан ярҙамсы һүҙ төркөмө. Башҡорт телендә Т. башҡа һүҙ төркөмдәренән һуңыраҡ...
ТЕРМИК КРЕКИНГ
ТЕРМИК КРЕКИНГ, нефть фракцияларын юғары т‑рала эшкәртеү; был осраҡта углеводород молекулаларында атом‑ара бәйләнештәрҙең өҙөлөү реакцияһы бара һәм мол. м. аҙыраҡ булған берләшмәләр барлыҡҡа килә. Процесс т‑ра 400—600°С һәм баҫым 2—4 МПа булғанда үткәрелә; ауыр сеймал м‑н рециркуляцион еңел газойль...
ТЕРМИНОЛОГИЯ
ТЕРМИНОЛОГИЯ (лат. terminus — сик, ҡыр һәм ...логия), ниндәй ҙә булһа махсус белем өлкәһе йәки эшмәкәрлек төшөнсәләрен аңлатҡан лексика өлкәһе, терминдар йыйылмаһы, ш. уҡ ниндәй ҙә булһа тәбиғи телдең терминдары йыйылмаһы. Асылда Т. (дөйөм ҡулланылыштағы лексика иҫәбенә тулыланған, стихиялы барлыҡҡа...
ТЕРМИНОЛОГИЯ КОМИССИЯҺЫ
ТЕРМИНОЛОГИЯ КОМИССИЯҺЫ, башҡ. әҙәби теленең ижт.‑сәйәси һәм фәнни‑техник терминологияһының торошон һәм үҫеше б‑са эшен өйрәнеү өлкәһендәге фәнни‑ойоштороу һәм координацион‑тикшереү органы. 1954 й. авг. БАССР ЮС Президиумы эргәһендәге (1994 й. дек. алып БР Президенты эргәһендәге) Т.к. булараҡ ойошторола....
ТЕРМО...
ТЕРМО... (гр. thérmē — йылы), ҡушма һүҙҙәрҙең “йылыға, температураға ҡараған” мәғәнәһен аңлатҡан өлөшө (мәҫ., термодинамика, термометр, термопластар).
Тәрж. Р.Ә.Сиражитдинов
ТЕРМОДИНАМИКА
ТЕРМОДИНАМИКА (термо... һәм гр. dýnamis — көс), физиканың йылылыҡ эффекттары м‑н оҙатылған процестарҙа энергияның әүерелеүе законлыҡтарын, ш. уҡ термодинамик тигеҙләнеш хәлендәге макроскопик системаларҙың (есемдәрҙең) дөйөм үҙсәнлектәрен өйрәнгән бүлеге; йылылыҡ техникаһының теоретик нигеҙе. Тикшеренеү...
ТЕРМОМЕТР
ТЕРМОМЕТР (термо... һәм гр. metron — үлсәм), т‑раны үлсәү приборы, уның эшләүе матдәнең физик үҙсәнлектәре (баҫым, күләм, электр ҡаршылығы һ.б.) т‑раға бәйле булыуына нигеҙләнә. Тәғәйенләнеше б‑са — көнкүреш, техник һәм махсус; эшләп торған матдәһенең үҙсәнлеге б‑са киңәйеү (шыйыҡлыҡтың күләме һәм ҡаты...
