Список материалов
ТОКСИКОЛОГИЯ
ТОКСИКОЛОГИЯ (гр. toxicon — ағыу һәм ...логия), ағыуҙарҙың физик, химик һәм биол. үҙенсәлектәрен, уларҙың тере организмдарға, экосистемаларға тәьҫир итеү механизмдарын өйрәнгән һәм ағыуланыуҙы диагностикалау, дауалау, иҫкәртеү ысулдарын эшләгән фән. Теоретик (организм һәм ағыуҙарҙың үҙ‑ара тәьҫир итешеү...
ТОКСИНДАР
ТОКСИНДАР (гр. toxicon — ағыу), тере организмдарҙың физиол. функцияларын тотҡарлауға һәләтле бактерия, үҫемлек йәки хайуандарҙан барлыҡҡа килгән биологик актив матдәләр. Микроорганизм Т. (бактериялар, вирустар һ.б.), мико‑ (бәшмәктәр), фито‑ (үҫемлектәр), зоо‑ (хайуандар), эндотоксиндар (бөйөр, бауыр...
ТОҠОМБӘТОВ Мәхмүт Исхаҡ улы
ТОҠОМБӘТОВ Мәхмүт Исхаҡ улы [8.2.1916, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Күҙәй а. (БР‑ҙың Бүздәк р‑ны) — 25.5.1989, Өфө], иҡтисадсы. Иҡт. ф. д‑ры (1971), проф. (1974). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1968). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Үзбәкстан халыҡ хужалығы ин‑тын тамамлағандан һуң (Сәмәрҡәнд ҡ., 1936) Төрөкмән...
ТОҠОМСОЛОҠ ЭШЕ
ТОҠОМСОЛОҠ ЭШЕ м а л с ы л ы ҡ т а, а.х. малдары тоҡомдарын камиллаштырыу б‑са ойоштороу-зоотехния саралары системаһы. Т.э. төп ысулы: тоҡомдоң структураһын (завод линияһы, ғаиләләр, тоҡом эсе завод типтары) иҫәпкә алып саф тоҡомло ауыл хужалығы малдарын үрсетеү. Малдың тоҡом һәм продуктив сифаттарын...
ТОЛКАЧЁВ Константин Борисович
ТОЛКАЧЁВ Константин Борисович (1.3.1953, Сталинск ҡ.), дәүләт эшмәкәре, юрист. Юридик ф. д‑ры (1998), проф. (1998). РФ‑тың (2008) һәм БР‑ҙың (1997) атҡ. юрисы, РФ ЭЭМ‑ының почётлы хеҙм‑ре (2000). Эске хеҙмәт ген.‑майоры (1998). СССР ЭЭМ‑ының Рязань юғары мәктәбен (1977), СССР ЭЭМ‑ы Акад. (Мәскәү, 1984)...
ТОЛКАЧЁВ Константин Борисович
ТОЛКАЧЁВ Константин Борисович (1.3.1953, Сталинск ҡ.), дәүләт эшмәкәре, юрист. Юридик фәндәр докторы (1998), профессор (1998). РФ‑тың (2008) һәм БР‑ҙың (1997) атҡаҙанған юрисы, РФ ЭЭМ‑ының почётлы хеҙмәткәре (2000). Эске хеҙмәт генерал‑майоры (1998). СССР ЭЭМ‑ының Рязань юғары мәктәбен (1977), СССР...
ТОЛКАЧЁВ Михаил Прокофьевич
ТОЛКАЧЁВ Михаил Прокофьевич, Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв атаманы. Яйыҡ казагы. С.П.Толкачёвтың туғаны. 1772 й. Яйыҡ казактары ихтилалында ҡатнашыусы. Түб. Яйыҡ баш күтәреүселәр үҙәген ойоштороусыларҙың һәм уға етәкселек итеүселәрҙең береһе. Ихтилалға ҡаҙаҡтарҙың ҡораллы ярҙамын...
ТОЛКАЧЁВ Семён Прокофьевич
ТОЛКАЧЁВ Семён Прокофьевич, Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Яйыҡ казагы. М.П. Толкачёвтың туғаны. Пугачёв тарафынан Берда биҫтәһенән Чесноковка баш күтәреүселәр үҙәгенә ебәрелгән. И.Н. Зарубин м‑н берлектә Өфөнө ҡамауҙа һәм штурмлауҙа ҡатнашҡан. 1774 й. 24 мартында...
ТОЛОКНОВ Борис Андреевич
ТОЛОКНОВ Борис Андреевич (8.6.1922, Өфө губернаһы Бәләбәй өйәҙе 1‑се Михайловка а. — 2.2.1945, Гросс-Нойендорф а., Германия), Советтар Союзы Геройы (1945). Капитан. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Төмән хәрби пехота училищеһын тамамлаған (1941). 1940 й. алып Ҡыҙыл армияла. 1941 й. сентябренән Көньяҡ‑Көнбайыш,...
ТОЛОКНОВ Борис Андреевич
ТОЛОКНОВ Борис Андреевич (8.6.1922, Өфө губернаһы Бәләбәй өйәҙе 1‑се Михайловка а. — 2.2.1945, Гросс-Нойендорф а., Германия), Советтар Союзы Геройы (1945). Капитан. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Төмән хәрби пехота училищеһын тамамлаған (1941). 1940 й. алып Ҡыҙыл армияла. 1941 й. сентябренән Көньяҡ‑Көнбайыш,...
ТОЛОМБАЕВ Хәсән Абдулла улы
ТОЛОМБАЕВ Хәсән Абдулла улы (16.5.1935, БАССР‑ҙың Ейәнсура р‑ны Байдәүләт а. — 17.5.2008, БР‑ҙың Өфө р‑ны Миловка а.), педагог‑методист. Пед. ф. канд. (1982). БР‑ҙың атҡ. халыҡ мәғарифы хеҙм‑ре (1992), РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1970), БР‑ҙың мәғариф отличнигы (1995). БДУ‑ны тамамлағандан һуң...
ТОЛПАР
ТОЛПАР, башҡ. мифологияһында ҡанатлы ат. Әкиәттәр (“Алпамыша батыр”, “Алмабатыр менән Алмабикә”, “Таҙ батыр” һ.б.), эпостар (“Алдар менән Зөһрә”, “Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу”, “Ҡоблан батыр” һ.б.) персонажы. Т. тоҡомо башлығы — Аҡбуҙат. “Тәүге толпарҙар” легендаһына ярашлы, Т. һыу аҫты донъяһынан сыҡҡан;...
ТОЛПАР, Ишембәт, Ғафури р‑нындағы ауыл
ТОЛПАР, И ш е м б ә т, Ғафури р‑нындағы ауыл, Толпар а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 99 км һәм Аҡкүл т. юл ст. Көнс. табан 87 км алыҫлыҡта Еҙем й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 154 кеше; 1920 — 217; 1939 — 230; 1959 — 393; 1989 — 234; 2002 — 249; 2010 — 236 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс...
ТОЛСТИКОВ Александр Генрихович
ТОЛСТИКОВ Александр Генрихович (16.8.1957, Алма‑Ата), химик. РФА‑ның мөхбир ағзаһы (2000), химия ф. д‑ры (1993), проф. (2001). Г.А.Толстиковтың улы. БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1980) Органик химия ин‑тында (Өфө) эшләй: 1986 й. алып өлкән, 1989 й. — төп ғилми хеҙм‑р. 1994 й. башлап РФА Себер бүлексәһенең...
ТОЛСТИКОВ Генрих Александрович
ТОЛСТИКОВ Генрих Александрович (21.1.1933, Тажик ССР‑ы Ҡаңғорт ҡсб — 26.4.2013, Новосибирск ҡ.), химик‑органик. РФА акад. (1987), химия ф. д‑ры (1969), проф. (1970). БАССР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1975). Ҡаҙаҡ ун‑тын тамамлағандан һуң (1957) Ҡаҙаҡ ССР‑ы ФА‑ның Химия фәндәре ин‑тында (икеһе...
ТОЛСТОВ Иван Петрович
ТОЛСТОВ (Толстой) Иван Петрович (?—1775 й. һәм 1783 й. араһы), Ырымбур провинцияһы, Ырымбур губ. Ставрополь һәм Бөгөлмә ведомстволары дворяндарынан Уложенный комиссия депутаты. Отставкалағы секунд‑майор. Комиссияға Т. алпауыттарға ҡаҙна ерҙәрен һатып алыуға рөхсәт биреү, ваҡ дәғүәләшеүҙәр б‑са суд эштәрен...
ТОЛСТОЙ Александр Петрович
ТОЛСТОЙ Александр Петрович (1863—?), граф, Өфө губернаһынан 3‑сө Дәүләтд умаһы (1907—12) депутаты, эре ер биләүсе. П.П.Толстойҙың ағаһы. Ҡазан ун‑тының физика‑матем. ф‑тын тамамлаған. 1887 й. алып участка мировой судьяһы, Өфө өйәҙ һәм губ. земство йыйылыштары гласныйы. Думала прогрессистар фракцияһы...
ТОЛСТОЙ Лев Николаевич
ТОЛСТОЙ Лев Николаевич (28.8. 1828, Тула губ. Ясная Поляна имениеһы — 7.11.1910, Рязань—Урал т. юлының Астапово ст., тыуған яғында ерләнгән), урыҫ яҙыусыһы. Император С.‑Петербург ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1873), почётлы акад. (1900). Ижадына әхлаҡи пафос, тәрән психологик анализ, донъяны фәлс. аңлау хас....
ТОЛСТОЙ Пётр Петрович
ТОЛСТОЙ Пётр Петрович [26.8. 1870, Сембер ҡ. — 7.7.1918, Өфө губ. Бөрө өйәҙе Николо‑Берёзовка а. (БР‑ҙың Краснокама р‑ны)], граф, Өфө губернаһынан 1‑се Дәүләт думаһы (1906) депутаты, эре ер биләүсе. А.П.Толстойҙың ҡустыһы. Халыҡ азатлығы партияһы ағзаһы. Мәскәү ун‑тының физика-матем. ф‑тын тамамлаған....
ТОЛСТОЛОБИКТАР
ТОЛСТОЛОБИКТАР (Hypophthalmichthynae), карп һымаҡтар отрядының карптар ғаиләһенә ҡараған балыҡтарҙың 2 заты. Сөсө һыуҙа өйөр булып йәшәүсе балыҡтар, Көнсығыш Азия йылғаларында Амур й. алып Ҡытайҙың көньяғына тиклем таралған. Кәүҙә оҙонлоғо — 100 см тиклем, ауырлығы — 40 кг тиклем. Кәүҙәһе орсоҡ һымаҡ,...
