Список материалов
ШАЙМОРАТОВ, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл
ШАЙМОРАТОВ, Б и ш т ә к ә, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл, Шайморатов а/с үҙәге. Район үҙәгенән Көнб. 12 км һәм Ҡабаҡ т. юл ст. К. табан 20 км алыҫлыҡта Иштиле й. (Өршәк й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1838 кеше; 1920 — 2685; 1939 — 1803; 1959 — 1094; 1989 — 812; 2002 — 982; 2010 — 776 кеше....
ШАЙМОРАТОВА Әсмә Сабир ҡыҙы
ШАЙМОРАТОВА (Хәбибуллина) Әсмә Сабир ҡыҙы [9.12.1910, Өфө губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Арыҫлан а. (БР‑ҙың Шишмә р‑ны) — 11.1.1992, Өфө], йырсы (лирик‑колоратура сопраноһы). БАССР‑ҙың атҡ. артисы (1950). Башҡорт сәнғәт техникумын (1932) һәм Мәскәү консерваторияһы эргәһендәге Башҡорт студияһын (1942; М.В.Владимирова...
ШАЙТАН
ШАЙТАН (ғәр.), 1) ҡара: Иблес. 2) башҡорт мифологияһында яуыз көс, ендәр затынан. Кеше йәки башҡа тере йән эйәләре сүрәтендә күренә. Ҡайһы бер хөрәфәттәр б‑са, ғаиләләре м‑н тирмәләрҙә, икенселәре б‑са — күмәкләшеп мәмерйәләрҙә йәшәй. Йоҡлағанда ауыҙынан ут сыға. 40 көнө тулмаған бәпестәрҙе урлай, урламаһын...
ШАЙТАН ЗАВОДТАРЫ,
ШАЙТАН ЗАВОДТАРЫ, Себер даруғаһы Ҡатай улусы башҡорттарының аҫаба ерҙәрендә Оло Шайтан й. (Чусовая й. ҡушылдығы) буйында Н.Н.Демидов (ҡара: Демидовтар) тарафынан нигеҙ һалынған, тип фараз ителә, Түб. Шайтан суйын иретеү һәм тимер етештереү з‑ды 1732 й. (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 1731), Үрге Шайтан ярҙамсы...
ШАЙТАН ЗАВОДЫ
ШАЙТАН ЗАВОДЫ, 1727 й. Шайтан й. (Чусовая й. ҡушылдығы) буйында А.Н.Демидов (ҡара: Демидовтар) тарафынан тимер етештереү з‑ды булараҡ нигеҙ һалына. Хужалары: Демидовтар, 1769 й. алып Яковлевтар, 1862 й. — Н.А.Стенбок‑Фермор һәм урың вариҫтары. Үрге Исәт тау округына ингән. 1727 й. эшләй башлай. 1760...
ШАЙТАН КҮБӘЛӘГЕ
ШАЙТАН КҮБӘЛӘГЕ (Endromis versicolora), күбәләктәр отрядының шайтан күбәләктәре ғаиләһенә ҡараған бөжәк. Европала, Себерҙә, Алыҫ Көнсығышта таралған. Ҡанаттарының йәйеме 30—75 мм, төк һымаҡ тәңкәләр менән ҡапланған. Алғы ҡанаттары ерән‑көрән (инә күбәләктәрҙеке аҡһыл) төҫтә, уртаһында ике ҡара тар һыҙыҡ,...
ШАЙТАН КҮБӘЛӘКТӘРЕ
ШАЙТАН КҮБӘЛӘКТӘРЕ, төн күбәләктәре (Noctuidae), күбәләктәр ғаиләһе. Яҡынса 35 мең төрө билдәле, бөтә Ер шары буйлап таралған. Башҡортостанда 700‑ҙән ашыу төрө осрай: йәйғор күбәләк, кәбеҫтә Ш.к., өндәшле Ш.к., ужым Ш.к. һ.б. Ҡанат йәйеме 2,3—4,3 см (эре Ш.к. — 9 см тиклем); алғылары — оҙонса, өсмөйөшлө,...
ШАЙТАН ҠАЛАСЫҒЫ
ШАЙТАН ҠАЛАСЫҒЫ, Өфө ҡаласығы I, Ҡара Абыҙ мәҙәниәте археологик ҡомартҡыһы. Б.э.т. 4—3 бб. ҡарай. “Йәшел сауҡалыҡ” шифаханаһы терр‑яһында Лысая тауында урынлашҡан. 18 б. П.С.Паллас тарафынан тасуирланған. 1878 й. Ф.А.Нефёдов, 1910—12 йй. В.В.Гольмстен һәм Д.Н.Эдинг, 1973 й. Ю.А.Морозов өйрәнгән. Яҡынса...
ШАЙТАН ТАЯҒЫ
ШАЙТАН ТАЯҒЫ, с ә н с к ә к (Carduus), астра һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 120 төрө билдәле, Евразияла, Төньяҡ Африкала, Америкала таралған. Башҡортостанда 3 төрө үҫә: бөҙрә Ш.т., Термер Ш.т., элмәле Ш.т. Йыуан, шыма тамырһабаҡлы ике йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары тура, йыуан, ябай йәки...
ШАЙТАН ТЕКӘНЕ
ШАЙТАН ТЕКӘНЕ (Onopordum), астра һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 40 төрө билдәле, Европала, Төньяҡ Африкала һәм Көнбайыш Азияла таралған. Башҡортостанда сәнсеүсән Ш.т. үҫә. Ике йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, үрмәксе ауына оҡшаған, төклө, сәнскеле ҡанатлы, өҫкө өлөшөндә тарбаҡлы, бейеклеге...
ШАЙТАНТАУ
ШАЙТАНТАУ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы тау массивы, БР‑ҙың Ейәнсура, Хәйбулла р‑ндары һәм Ырымбур өлк. терр‑ялары буйлап Йылайыр яйлаһының көньяҡ‑көнсығышындағы Һаҡмар һәм Ҡоруйыл йй. араһында субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо яҡынса 45 км, киңлеге 10—15 км (иң киң урыны — 20 км), абс....
ШАЙТАНТАУ ЗАКАЗНИГЫ
ШАЙТАНТАУ ЗАКАЗНИГЫ, зоол. заказник (2010 й. алып). 1971 й. һунар йәнлектәре, һирәк осраған хайуан һәм үҫемлек төрҙәре популяцияһын һаҡлау маҡсатында ойошторола. Хәйбулла р‑ны Аҡъяр а. көнбайышҡа табан 32,5 км алыҫлыҡта Йылайыр яйлаһының көньяҡ‑көнсығыш өлөшөндә, Шайтантау тау массивында урынлашҡан....
ШАКИР, Архангел р‑нындағы ауыл
ШАКИР, Я ң ы А ҡ т а ш, К р а с н о к у р т о в к а, Архангел р‑нындағы ауыл, Краснокуртовка а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т. 29 км һәм Приуралье т. юл ст. Т. табан 35 км алыҫлыҡта Ҡорт й. (Эҫем й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 109 кеше; 1939 — 168; 1959 — 97; 1989 — 150; 2002 — 128; 2010...
ШАКИРИ Әхмәт, шағир
ШАКИРИ Әхмәт (ысын исеме Шакиров Әхмәт Мирғасим улы; 1920, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Бишҡураз а., хәҙ. БР‑ҙың Туймазы р‑ны Бишҡурай а., — 1941), шағир. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Фронтта һәләк булған. Ш. тәүге әҫәрҙәре 30‑сы йй. уртаһында “Йәш төҙөүсе” (ҡара: “Йәншишмә”) гәз. баҫылып сыға. “Ҡара күҙлек...
ШАКИРЙӘНОВ Әнүәр Хафиз улы
ШАКИРЙӘНОВ Әнүәр Хафиз улы (5.1.1959, ТАССР‑ҙың Кесе Йылға а.), агроном. А.х. ф. д‑ры (2005). БР‑ҙың атҡ. а.х. хеҙм‑ре (2011). БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1982) БНИИСХ‑ла эшләй: 1990 й. алып өлкән ғилми хеҙм‑р, 1997 й. — бүлек мөдире, 1999 й. — Шишмә үҫемлекселек селекцияһы үҙәге етәксеһе. Фәнни тикшеренеүҙәре...
ШАКИРЙӘНОВ Мәғәнәүи Шакирйән улы
ШАКИРЙӘНОВ Мәғәнәүи Шакирйән улы (5.9.1930, БАССР‑ҙың Дүртөйлө р‑ны Ҡораласыҡ а.), үҫемлекселек белгесе. 1954—91 йй. Дүртөйлө р‑нында эшләй: 1960 й. алып “Әсән” к‑зының, 1965 й. — “Уңыш” к‑зының комплекслы бригадаһында бригадир. Ш. бригадаһы үҫемлекселектә һәм малс‑ҡта юғары күрһәткестәргә өлгәшә: 1986...
ШАКИРОВ Алик Фәйез улы
ШАКИРОВ Алик Фәйез улы (30.11. 1953, БАССР‑ҙың Абҙан р‑ны Һаҡмар с‑зының үҙәк усадьбаһы ҡсб, хәҙ. БР‑ҙың Ейәнсура р‑ны Арсёнов а.), журналист. БР‑ҙың атҡ. матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙм‑ре (2008). Журналистар союзы ағзаһы (1980). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1977) “Ленинец” гәз. хәбәрсе, үҙ хәбәрсе, бүлек...
ШАКИРОВ Альберт Вазиф улы
ШАКИРОВ Альберт Вазиф улы (2.1.1956, БАССР‑ҙың Илеш р‑ны Һеңрән а.), географ. Геогр. ф. д‑ры (2005). БДУ‑ны тамамлаған (1986). 1981 й. алып “Востокнефтепроводстрой” тресының 3‑сө төҙөлөш идаралығында (Өфө), 1985 й. — Өфө эре панелле йорттар төҙөү з‑дында, 1988 й. — Өфө ҡала баҡсасылар йәмғиәтендә эшләй....
ШАКИРОВ Әхмәтнур Сәлих улы
ШАКИРОВ Әхмәтнур Сәлих улы (2.5.1951, БАССР‑ҙың Яңауыл р‑ны Ҡарман а.), хужалыҡ эшмәкәре. Хеҙмәт һәм соц. мөнәсәбәттәр акад. Профсоюздар хәрәкәте ин‑тын тамамлаған (Силәбе ҡ., 1992). 1968—69 йй. “Уралэнергомонтаж” тресының Ҡарман монтаж участкаһы слесары. 1972 й. алып “Башкирэнерго” ААЙ‑ның Ҡарман ДРЭС‑ында...
ШАКИРОВ Дамир Фәйез улы
ШАКИРОВ Дамир Фәйез улы (15.2. 1956, БАССР‑ҙың Миәкә р‑ны Ҡырғыҙ‑Миәкә а.), гигиенист. Мед. ф. д‑ры (2002), проф. (2006). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1980) Респ. санитария мәғарифы йортонда эшләй. 1982 й. алып (өҙөклөк м‑н) БДМУ‑ла уҡыта. 1991—93 йй. “Биос” пр‑тиеһының (Өфө) өлкән ғилми хеҙм‑ре. Фәнни...
