Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

ЮЛ ЯПМАҺЫ

ЮЛ ЯПМАҺЫ, автомобиль­ юлдарының машиналар йөрөй торған өлөшөндәге транспорт сараларының хәүефһеҙ хәрәкәтен тәьмин итеү өсөн тәғәйенләнгән күп ҡатламлы инженер конструкцияһы. Ю.я. капиталь, еңеләйтелгән, күсереү һәм түбән; ҡаты (бетондан) һәм ҡаты булмағандарға (битумдан,­ ҡомдан, ҡырсынташтан һ.б.)...

ЮЛ ЯПРАҒЫ

ЮЛ ЯПРАҒЫ (Plantago), юл япрағы һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. 260‑тан ашыу төрө билдәле, тропик бүлкәттәрҙән тыш бөтә Ер шары буйлап таралған. Башҡортостанда 10 төрө үҫә: дала Ю.я., ланцет Ю.я., татырлыҡ Ю.я., уртансы Ю.я. һ.б. Яланғас йәки төклө күп йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары тамыр яны...

ЮЛАЙ АҘНАЛИН

ЮЛАЙ АҘНАЛИН (1729; башҡа мәғлүмәттәр б‑са 1730, Себер даруғаһы Шайтан‑Көҙәй улусы Тәкәй а. — 1797 й. һуң, Эстляндия губ. Балтик Порты ҡ.), Крәҫтиәндәр­ һуғышында­ (1773—75)­ ҡатнашыусы, Е.И.Пу­гачёв полковнигы. Себер­ даруғаһының Шайтан‑Көҙәй улусы Юлай а. башҡорто. Шул уҡ улустың старшина­­һы. Польша...

ЮЛАЙ, Мәсетле р‑нындағы ауыл

ЮЛАЙ, Мәсетле р‑нындағы ауыл, Ҡорғат а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 34 км һәм Красноуфимск т. юл ст. (Свердловск өлк.) К.‑Көнс. табан 133 км алыҫлыҡта Аҡа й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 477; 1939 — 314; 1959 — 279; 1989 — 188; 2002 — 208; 2010 — 158 кеше. Татарҙар йәшәй (2002). Ауылға...

ЮЛАЙ, Ш ы ғ а н а й, Салауат р‑нындағы ауыл

ЮЛАЙ, Ш ы ғ а н а й, Салауат р‑нындағы ауыл, Әлкә а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 15 км һәм Кропачёво т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т. табан 14 км алыҫлыҡта Атнашъяҙы й. (Йүрүҙән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 203 кеше; 1920 — 110; 1939 — 307; 1959 — 192; 1989 — 164; 2002 — 140; 2010...

ЮЛАМАН ҠУШАЕВ

ЮЛАМАН ҠУШАЕВ (1729 й. һуң — ?), Крәҫтиәндәр­ һуғышында ­(1773—75)­ ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв генералы. Себер­ дару­ғаһының Ҡара‑Табын улусы башҡорто. Поход старшина­һы. 1773 й. дек. ихтилалға ҡушыла, Исәт­ провинцияһында баш күтәреүселәр хәрәкәтенә етәкселек итә. 1774 й. ғин.—февр. И.Н.Грязнов­ м‑н бергә...

ЮЛАМАН, Ауырғазы р‑нындағы ауыл

ЮЛАМАН, Ауырғазы р‑нындағы ауыл, Талбазы а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнб. 4 км һәм Аҡкүл т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 34 км алыҫлыҡта Чегаклы й. (Ауырғазы й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 348 кеше; 1920 — 414; 1939 — 425; 1959 — 390; 1989 — 413; 2002 — 488; 2010 — 407 кеше. Сыуаштар йәшәй (2002)....

ЮЛАШЕВ Игорь Сәхи улы

ЮЛАШЕВ Игорь Сәхи улы (13.8. 1938, Силәбе ҡ. — 8.2.2012, Туймазы ҡ.), хужалыҡ эшмәкәре. БР‑ҙың атҡ. урман белгесе (1993). БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1960) 2006 й. тиклем Туймазы тәж. урман хужалығында эшләй: Бишенде урмансылығының урмансы ярҙамсыһы, 1963 й. алып инженер, 1967 й. — директор. 2001—06...

ЮЛБАРИСОВ Эрнст Мирсаяф улы

ЮЛБАРИСОВ Эрнст Мирсаяф улы (22.1.1939, БАССР‑ҙың Архангел районы Муллаҡай а.), геолог. Геология‑минералогия фәндәре кандидаты (1976), техник фәндәр докторы (1995). БР‑ҙың атҡаҙанған нефтсеһе (1995), РФ‑тың почётлы нефтсеһе (1997), РФ‑тың почётлы ер аҫты разведкалаусыһы (2009), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы...

ЮЛБАРЫҪ, Хәйбулла р‑нындағы ауыл

ЮЛБАРЫҪ, Хәйбулла р‑нындағы ауыл, Һамар а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 34 км һәм Һары т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т. табан 87 км алыҫлыҡта Ерәнағас й. (Таналыҡ й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 215 кеше; 1959 — 301; 1989 — 247; 2002 — 361; 2010 — 326 кеше. Башҡорт­тар йәшәй (2002)....

ЮЛБИРҘИН Арыҫланбәк Харис улы

ЮЛБИРҘИН Арыҫланбәк Харис улы (10.10.1925, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Тирмәнйылға а., хәҙ. Ишембай ҡ. эсендә, — 3.3.1996, Өфө), дәүләт һәм хужалыҡ эшмәкәре. БАССР‑ҙың атҡ. төҙөүсеһе (1985). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Мәскәү химия машиналары эшләү ин‑тын тамамлағандан һуң (1949) Урта Азия химия машиналары...

ЮЛҒОТЛО”, башҡорт халыҡ йыры

“ЮЛҒОТЛО”, “Юлғотло һунарсы”, башҡорт халыҡ йыры, оҙон­көй. Тәүге тапҡыр 1947 й. Ғ.З.Сө­ләймәнов К.М.Дияровтан яҙып ала, “Башҡорт­халҡ­йырҙары” йыйынтығында баҫтырыла. Легенданың һәм йырҙың артабанғы варианттарын төрлө башҡарыусыларҙан Сөләймәнов, ш. уҡ С.Ә.Галин яҙып ала. Лирик‑эпик йыр. Дияровҡа Баймаҡ...

ЮЛҒОТЛО”, башҡорт халыҡ йыры

“ЮЛҒОТЛО”, “Юлғотло һунарсы”, башҡорт халыҡ йыры, оҙон­көй. Тәүге тапҡыр 1947 й. Ғ.З.Сө­ләймәнов К.М.Дияровтан яҙып ала, “Башҡорт­халҡ­йырҙары” йыйынтығында баҫтырыла. Легенданың һәм йырҙың артабанғы варианттарын төрлө башҡарыусыларҙан Сөләймәнов, ш. уҡ С.Ә.Галин яҙып ала. Лирик‑эпик йыр. Дияровҡа Баймаҡ...

ЮЛДАР

ЮЛДАР, кешеләр, транспорт саралары йөрөү өсөн һалынған (йәки яраҡлаштырылған) ер һыҙаты, юл бәйләнеше. Башҡортостандың тау‑урман райондарында башҡорттар йөк артмаҡлаған хайуандар (ҡара: Артмаҡлы‑менге­ транспорт) үтерлек һыбай юл йәки һуҡмаҡ, дала райондарында башлыса егеүле­ транспорт хәрәкәте өсөн...

ЮЛДАШ ҠАЛАСЫҒЫ

ЮЛДАШ ҠАЛАСЫҒЫ, П е т е р ‑Т а у, б.э.т. 1‑се мең йыллыҡ уртаһы — б.э. 1‑се мең йыллыҡ уртаһы археологик­ ҡомартҡыһы. Илеш р‑ны Үрге Юлдаш а. төньяҡ‑көнбайышҡа табан 2,5—3 км алыҫлыҡта Сөн й. тамағында урынлашҡан. 1894 й. Ф.Д.Не­фёдов тарафынан асылған, 1969 й. Б.Б.Агеев, 1970 й. А.Х.Пшеничнюк, 1972...

ЮЛДАШ ҠӘБЕРЛЕГЕ

ЮЛДАШ ҠӘБЕРЛЕГЕ, Пьяный­ Бор­ мәҙәниәте археологик ҡомартҡыһы. Б.э.т. 3 б. аҙ. — б.э. 1 б. ҡарай. Илеш р‑ны Үрге Юлдаш а. ситендә Сөн й. уң ярында урынлашҡан. 1933 й. ер эштәре башҡарған саҡта табылған, 1958 й. В.Ф.Генинг, 1970—71 йй. А.Х.Пшеничнюк тарафынан тикшерелгән. Ҡурғанһыҙ ҡәберлектәр иҫәбенә...

ЮЛДАШ ҠОТЛИН

ЮЛДАШ ҠОТЛИН, мәғдән эҙләүсе (ҡара: Мәғдән ­белгестәре­ һәм мәғд­ән­ эҙ­ләүселәр). Нуғай­ даруғаһы­ның Тәлтем‑Юрматы улусы башҡорто. Шул уҡ улус ­старшинаһы. Крәҫтиәндәр­ һуғышында­ (1773—75) ҡатнашыусы. 1770 й. Нуғай даруғаһы Юрматы улусы Мостаҡ а. янында таш күмер ятҡылығын аса. 1798 й. 8‑се башҡорт...

ЮЛДАШ ТӨП БЕЛЕМ БИРЕҮ МӘКТӘБЕ

ЮЛДАШ ТӨП БЕЛЕМ БИРЕҮ МӘКТӘБЕ, Учалы р‑нында урынлашҡан. 1886 й. мәктәп булараҡ асыла, 1919 й. алып 1‑се баҫҡыс берҙәм хеҙмәт мәктәбе, 1933 й. — башланғыс, 1936 й. — тулы булмаған урта, 1990 й. — урта мәктәп, 2010 й. хәҙ. статусын ала. 1998 й. З.Х.Рәсүлев исеме бирелә. Китапханаһы, компьютер класы,...

ЮЛДАШ ҺӨЙӘРЕМБӘТОВ

ЮЛДАШ ҺӨЙӘРЕМБӘТОВ (? — 1742 й. сент.), башҡорт ихтилалы­(1735—40) етәкселәренең береһе. Себер­ даруғаһының Көҙәй улусы баш­ҡорто. Шул уҡ улустың старшина­һы. Мулла. 1737 й. ғин. Ҡоҙаш­ Рах­манғоловҡа властарға тоғролоҡ антын бирә. 1737 й. яҙында Урта йөҙ ҡаҙаҡтары м‑н баш күтәреүселәргә ҡораллы ярҙам...

ЮЛДАШ, А ҡ ҡ у ж а, Учалы р‑нындағы ауыл

ЮЛДАШ, А ҡ ҡ у ж а, Учалы р‑нындағы ауыл, Ҡунаҡбай а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 16 км һәм Учалы т. юл ст. Көнб. табан 21 км алыҫлыҡта Урал й. буйында, Илта­бан­ һыу һаҡлағысы эргәһендә урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 1245 кеше; 1920 — 1545; 1939 — 1074; 1959 — 805; 1989 — 636; 2002 — 670; 2010 —...