Материалдар

ҠАРАНАЙ МОРАТОВ

ҠАРАНАЙ МОРАТОВ, Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы. Е.И.Пугачёвтың баш полковнигы. Нуғай даруғаһы Бөрйән улусы башҡорто. Шул уҡ улустың сотнигы. Башҡорт ихтилалында (1755—56) ҡатнаша. Нуғай даруғаһы Меркет-Мең улусы Ҡаранай а. (Стәрлебаш р‑ны) йәшәгән. Ихтилалға 1773 й. нояб. ҡушыла. Ҡанбулат...

ҠАРАНАЙ, Мәсетле р‑нындағы ауыл

ҠАРАНАЙ, Мәсетле р‑нындағы ауыл, Дыуан-Мәсетле а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 36 км һәм Һилейә т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.-Көнб. табан 90 км алыҫлыҡта Ҡушаяҡ й. (Әй й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 220 кеше; 1920 — 357; 1939 — 215; 1959 — 229; 1989 — 134; 2002 — 185; 2010 — 170 кеше....

ҠАРАНБАШ, Дәүләкән р‑нындағы ауыл

ҠАРАНБАШ, Дәүләкән р‑нындағы ауыл, Сергиополь а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Дәүләкән т. юл ст. К.‑Көнб. табан 10 км алыҫлыҡта Ҡаран й. (Дим й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 46 кеше; 1920 — 100; 1939 — 204; 1959 — 231; 1989 — 185; 2002 — 205; 2010 — 185 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002). Ауылға...

ҠАРАНЙЫЛҒА, Ғафури р‑нындағы ауыл

ҠАРАНЙЫЛҒА, Ғафури р‑нындағы ауыл, Сәйетбаба а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. табан 60 км һәм Аҡкүл т. юл ст. 74 км алыҫлыҡта Ҡаранйылға (Мәндем й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 362 кеше; 1920 — 463; 1939 — 530; 1959 — 390; 1989 — 291; 2002 — 308; 2010 — 265 кеше. Башҡорттар йәшәй...

ҠАРАНЙЫЛҒА, Шишмә р‑нындағы ауыл

ҠАРАНЙЫЛҒА, Шишмә р‑нындағы ауыл, Яңы Троицкий а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Шишмә т. юл ст. К.‑Көнс. табан 29 км алыҫлыҡта Бәрҫеүән й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 600 кеше; 1920 — 741; 1939 — 560; 1959 — 435; 1989 — 239; 2002 — 186; 2010 — 130 кеше. Татарҙар йәшәй (2002)....

ҠАРАНТОРАУ, Балаҡатай р‑нындағы ауыл

ҠАРАНТОРАУ, Балаҡатай р‑нындағы ауыл, Урғалы а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 20 км һәм Урғалы т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 25 км алыҫлыҡта Үтәште й. (Әй й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 876 кеше; 1920 – 1259; 1939 – 844; 1959 – 503; 1989 – 280; 2002 – 298; 2010 – 264 кеше. Урыҫтар йәшәй...

ҠАРАС СӘСӘН

ҠАРАС СӘСӘН, башҡ. халыҡ шағир‑импровизаторы. Ҡ.с. тормошо т‑да документаль мәғлүмәттәр юҡ. Исеме “Ҡарас менән Аҡша” эпосында, “Ҡарас менән Ҡараһаҡал” риүәйәтендә һ.б. һаҡланған, уларҙа Ҡ.с. ҡыйыу хәрби етәксе һәм ырыу башлығы итеп һүрәтләнгән. Риүәйәттәр б‑са, Ҡ.с. Ҡараһаҡалдың замандашы, Ҡобағош сәсәндең...

ҠАРАСАБАН

ҠАРАСАБАН (Oidemia fusca), ҡаҙ һымаҡтар отрядының өйрәктәр ғаиләһенә ҡараған ҡош. Көнсығыш Европала, Көнбайыш Себерҙә, Төньяҡ Американың көнбайышында таралған. Күсәр ҡош. Кәүҙә оҙонлоғо 51— 58 см, ауырлығы 1,4—1,9 кг, ҡанатының ҡоласы 90—100 см. Енси диморфизм хас: ата ҡоштар эрерәк. Ата ҡоштоң ҡауырһын...

ҠАРАСАЙ‑БАЛҠАР ТЕЛЕ

ҠАРАСАЙ‑БАЛҠАР ТЕЛЕ, ҡыпсаҡ төркөмөнә (ҡара: Ҡыпсаҡ телдәре) ҡараған төрки телдәрҙең береһе. Балҡарҙарҙың һәм ҡарасайҙарҙың милли теле, Ҡабарҙы‑Балҡар һәм Ҡарасай‑Черкес Респ. дәүләт теле. Шулай уҡ Ҡаҙағстанда, Урта Азияла, АҠШ‑та, Төркиәлә таралған. Донъяла Ҡ.‑б.т. һөйләшеүселәр һаны 300 меңдән ашыу...

ҠАРАСАЙЫЛҒА, Кушнаренко р‑нындағы ауыл

ҠАРАСАЙЫЛҒА, Кушнаренко р‑нындағы ауыл, Ҡарасайылға а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. табан 22 км һәм Өфө т. юл ст. 80 км алыҫлыҡта Ҡарасайылға (Сәрмәсән й. басс.) буйында, Мәскәү—Өфө автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1062 кеше; 1920 — 1494; 1939 — 1328; 1959 — 824; 1989 — 678; 2002 —...

ҠАРАСИМ, Мишкә р‑нындағы ауыл

ҠАРАСИМ, Мишкә р‑нындағы ауыл, Оло Шаҙы а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 15 км һәм Загородная т. юл ст. Т. табан 144 км алыҫлыҡта Кесе Инәк й. (Бөрө й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 360 кеше; 1920 — 441; 1939 — 309; 1959 — 251; 1989 — 142; 2002 — 142; 2010 — 115 кеше. Татарҙар йәшәй...

ҠАРАСУРИН Азат Динар улы

ҠАРАСУРИН Азат Динар улы (8.11.1995, БР‑ҙың Шишмә р‑ны Ҡалмаш а.), спортсы. Биатлон б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2012), Рәсәйҙең атҡ. спорт мастеры (2014). Юғары спорт оҫталығы мәктәбе тәрбиәләнеүсеһе (тренеры Ә.Ә.Ғүмәров). Биатлон б‑са 12,5 км уҙышта Паралимпия уйындары чемп. һәм 7,5...

ҠАРАТ, Туймазы р‑нындағы ауыл

ҠАРАТ, Туймазы р‑нындағы ауыл, Ҡарат а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Туймазы т. юл ст. К.‑Көнб. табан 42 км алыҫлыҡта Ыҡ й. (Кама й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 352 кеше; 1920 – 437; 1939 – 509; 1959 – 385; 1989 – 325; 2002 – 293; 2010 – 267 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Балалар баҡсаһы,...

ҠАРАТАЛ, Баймаҡ р‑нындағы ауыл

ҠАРАТАЛ, Баймаҡ р‑нындағы ауыл, Аҡморон а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 15 км һәм Сибай т. юл ст. К.‑Көнб. табан 56 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 7 кеше; 1939 — 170; 1959 — 356; 1989 — 512; 2002 — 532; 2010 — 512 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ...

ҠАРАТАЛ, Дәүләкән р‑нындағы ауыл

ҠАРАТАЛ, Дәүләкән р‑нындағы ауыл, Имай-Ҡарамалы а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Дәүләкән т. юл ст. Көнс. табан 39 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 215 кеше; 1959 — 128; 1989 — 82; 2002 — 106; 2010 — 87 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты, клуб бар. Ауылға 1925...

ҠАРАТАЛ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл

ҠАРАТАЛ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл, Йомаш а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 42 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 70 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 487 кеше; 1959 — 382; 1989 — 195; 2002 — 225; 2010 — 212 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп (Йомаш урта мәктәбе филиалы),...

ҠАРАТАМАҠ ҠӘБЕРЛЕГЕ

ҠАРАТАМАҠ ҠӘБЕРЛЕГЕ, Бахмут мәҙәниәте археологик ҡомартҡыһы. 4—5 бб. ҡарай. Борай р‑ны Ҡаратамаҡ а. көнсығышҡа табан 0,2 км алыҫлыҡта Тере Танып й. һул ярында урынлашҡан. 1958 й. ер эштәре башҡарған саҡта урындағы кешеләр тарафынан табыла, 1959 й. Н.А.Мәжитов, 1966 й. С.М.Васюткин, 1988 й. Б.Б.Агеев...

ҠАРАТАМАҠ, Борай р‑нындағы ауыл

ҠАРАТАМАҠ, Борай р‑нындағы ауыл, Ҡушманаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнб. 13 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 81 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 551 кеше; 1920 – 663; 1939 – 412; 1959 – 442; 1989 — 232; 2002 – 193; 2010 – 136 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп...

ҠАРАТАМАҠҺАҘ, һаҙлыҡ

ҠАРАТАМАҠҺАҘ, Тере Танып й. басс. һаҙлыҡ. Борай р‑ны Ҡаратамаҡ а. эргәһендә урынлашҡан. Уйһыу һаҙлыҡ, дөйөм майҙаны 758 га, торфтың уртаса ҡалынлығы 1,62 м, иң ҡалыны — 4,3 м. Туйыныуы ҡатнаш. Аҡ ҡайын, ҡара ерек, ҡара ҡарағат, көньяҡ ҡамышы, күл ҡамышы, күрән, тура ҡаҙ үләне, һаҙ яраны, юл япрағы һ.б....

ҠАРАТАМЫР

ҠАРАТАМЫР (Cynoglossum), күгәрсен күҙе һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 60 төрө билдәле, уртаса һәм субтропик бүлкәттәрҙә, тропиктарҙың тауҙарында таралған. БР‑ҙа дарыулы Ҡ. үҫә. Үҙәк тамырлы ике йыллыҡ үлән, ҡуйы йомшаҡ төк м‑н ҡапланған. Һабағы аҙ һанлы, ҡуйы япраҡ м‑н ҡапланған, бейеклеге...

Список материалов