Список материалов
ПРОЛЕ Вильмош
ПРОЛЕ Вильмош, П р ё л е В. (29.10.1871, Фютелек, Австро‑Венгрия — 2.10.1946, Берхтесгаден, Германия), венгр тел белгесе. Будапешт ун‑тын тамамлаған. 1899—1917 йй. — инжил гимназияһында (Ньиредьхаза ҡ., Австро‑Венгрия), 1908 й. алып Венгр (Клуж ҡ., Румыния), 1919 й. — Дебрецен (Венгрия), 1923—43 йй....
ПРОПОЛИС
ПРОПОЛИС (гр. própolis), ҡ о р т е л е м е, бал ҡорттары бүлеп сығарған йәбешкәк ыҫмалалы матдә. Бал ҡорттары ыҫмалалы матдәләрҙе үҫемлектәрҙән йыйып, уға, шайыҡ биҙҙәре секреты, балауыҙ өҫтәй. П. бал ҡорттары умартала ярыҡтарҙы томалау, кейәне бәләкәйләтеү һ.б. өсөн ҡуллана. П. — һары йәки һоро төҫтәге...
ПРОСТАГЛАНДИНДАР
ПРОСТАГЛАНДИНДАР, үҙәк циклопентан балдаҡлы, урын алмаштырыусылары, балдаҡта һәм ситке сылбырҙа икеләтә бәйләнештәр төрлөсә урынлашҡан туйындырылмаған майлы С20 оксикислоталар. 20‑гә яҡын тәбиғи П. билдәле, улар кешенең аталыҡ орлоғонда, күп кенә умыртҡалыларҙа, умыртҡаһыҙҙарҙа, ҡайһы бер үҫемлектәрҙә...
ПРОСТАТИТ
ПРОСТАТИТ (гр. prostátēs — алда торған), простата биҙенең шешеүе. Бактериаль (киҫкен һәм хроник), бактериаль булмаған (хроник) һ.б. П. айырыла. Бактериаль П. — простата биҙе туҡымаларының инфекцияға дусар булыуы һөҙөмтәһендә, хроник П., ғәҙәттә, киҫкен П. үткәргәндән һуң үҫешә. П. үҫешенә ш. уҡ һыуыҡ...
ПРОТАЗАНОВ Яков Александрович
ПРОТАЗАНОВ Яков Александрович (4.2.1881, Мәскәү — 8.8.1945, шунда уҡ), кинорежиссёр. РСФСР‑ҙың (1935) һәм Үзбәк ССР‑ының (1943) атҡ. сәнғәт эшмәкәре. Мәскәү коммерция уч‑щеһын тамамлаған (1900). Ватан кинематографияһына нигеҙ һалыусыларҙың береһе. 80‑дән ашыу нәфис фильм төшөргән: “Отец Сергий” (1918),...
ПРОТВИНЬ Иван Степанович
ПРОТВИНЬ Иван Степанович (10.6. 1926, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Ключи‑Колос а., хәҙер БР‑ҙың Бәләбәй районы Аксаков а., — 18.8.1944, Литва ССР‑ының Жагаре ҡ. ерләнгән), Советтар Союзы Геройы (1945). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Куйбышев тимер юлында эшләгән. 1943 й. алып Ҡыҙыл армияла. 1944 й. башлап...
ПРОТЕЗА
ПРОТЕЗА (гр. рrósthesis — ҡушылыу), өндәрҙең комбинаторлы үҙгәрешенең бер төрө, һүҙ башында өҫтәлмә өндөң барлыҡҡа килеүе. Башҡорт телендә П. —үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе (башлыса урыҫ теленән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙе) телдең орфоэпик закондарына (һүҙ башында бер нисә тартынҡы йәнәш килмәй) артикуляцион яҡтан...
ПРОТЕРОЗОЙ
ПРОТЕРОЗОЙ (гр. próteros — ир‑тәрәк һәм zōḗ — тормош), п р о т е р о з о й а к р о т е м а һ ы, кембрий алдының өҫкө бүлексәһе. Эраның башы — 2500±50, аҙағы — 535±1 млн йыл. 1887 й. инглиз геологы А.Седжвик тарафынан айырып күрһәтелә. Рәсәй кембрий алдының стратиграфик шкалаһында аҫҡы һәм өҫкө П. айырыла,...
ПРОТЕСТАНТЛЫҠ
ПРОТЕСТАНТЛЫҠ, христианлыҡта төп йүнәлештәрҙең береһе. Төрлө дини ағымдарҙы берләштерә. П. католицизмдан Реформация барышында айырылып сыға. П. Богородица, изгеләр, иконалар культы танылмай, изге дини йолалар һаны 2 генә (суҡындырыу һәм Алла бәрәкәтенә ҡушылыу). П. руханиҙарҙы ябай дин хеҙм‑рҙәренә...
ПРОТОПОПОВ Николай Андрианович
ПРОТОПОПОВ Николай Андрианович (1876, Бөрө ҡ. — 1960, Ленинград), рәссам. Ҡазан художество мәктәбен (1903), Петербург художество акад. (1912; педагогтары Н.Н.Дубовский, П.П.Чистяков) тамамлаған. 1919 й. художество оҫтаханаһы етәксеһе, бер үк ваҡытта 1922 й. тиклем Өфө губерна халыҡ мәғарифы бүлегенең...
ПРОФЕССИОНАЛЬ СОЮЗДАР
ПРОФЕССИОНАЛЬ СОЮЗДАР, п р о ф с о ю з д а р, граждандарҙың соц.‑иҡт. хоҡуҡтарын һәм мәнфәғәттәрен яҡлау өсөн уларҙы эш урынында һәм эштән тыш берләштергән ирекле ойошмалар. П.с. эшмәкәрлеге РФ‑тың “Профессиональ союздар, уларҙың хоҡуҡтары һәм эшмәкәрлек гарантиялары тураһында” (1996) һәм БР‑ҙың “Профессиональ...
ПРОФИЛЛЕ УҠЫТЫУ
ПРОФИЛЛЕ УҠЫТЫУ, өлкән класс уҡыусыларының проф. ҡыҙыҡһыныуҙарына һәм ниәттәренә ярашлы, уҡытыу барышында айырым предметтарҙы тәрән өйрәнеүҙе тәьмин иткән дифференциациялау һәм индивидуалләштереү сараһы. Дөйөм белем биреүҙең өлкән баҫҡысында профилле уҡытыу концепцияһына (2002), РФ Хөкүмәтенең “Урта...
ПРОФСОЮЗ КАДРҘАРЫНЫҢ КВАЛИФИКАЦИЯҺЫН КҮТӘРЕҮ ИНСТИТУТЫ
ПРОФСОЮЗ КАДРҘАРЫНЫҢ КВАЛИФИКАЦИЯҺЫН КҮТӘРЕҮ ИНСТИТУТЫ, өҫтәлмә проф. белем биргән мәғариф учреждениеһы. 1961 й. стационар проф. курстарбулараҡ асыла, 1990 й. алып уҡытыу-методик үҙәге, 1993 й. — Өҙлөкһөҙ белем биреү һәм соц. прогнозлау үҙәге, 1998 й. башлап БР Профсоюздар федерацияһының П.к.к. к.и....
ПРОФСОЮЗ КИТАПХАНАЛАРЫ
ПРОФСОЮЗ КИТАПХАНАЛАРЫ, пр‑тиеларҙа йәки ведомстволарҙың мәҙәниәт һарайҙарында, йорттарында һәм клубтарында булған китапханаларҙы үҙ эсенә ала. Башҡортостанда тәүге П.к. 1905—07 йй. Ҡытаутамаҡ заводында барлыҡҡа килә. Респ. 1923 й. — 46 (дөйөм китап фонды — 36 мең һаҡлау берәмеге), 1940 й. — 99 (68...
ПРОФСОЮЗДАР СПОРТ ЙӘМҒИӘТЕ
ПРОФСОЮЗДАР СПОРТ ЙӘМҒИӘТЕ, йәмәғәт ойошмаһы. 1987 й. “Буревестник”, “Водник”, “Зенит”, “Локомотив”, “Спартак”, “Хеҙмәт”, “Уңыш” ДСО‑лары нигеҙендә Бөтә Союз профзоюздар физкультура-спорт йәмғиәтенең Башҡ‑н өлкә советы булараҡ төҙөлә, 1991 й. алып БР‑ҙың П.с.й. Республиканыœ 1034 физик культура коллективын...
ПРОХОРОВ Михаил Владимирович
ПРОХОРОВ Михаил Владимирович [16.4.1924, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны 1‑се Һыуыҡҡул а. (БР‑ҙың Йәрмәкәй р‑ны) — 28.6.2012, Ухта ҡ.], Соц. Хеҙмәт Геройы (1966). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1951—87 йй. Коми АССР‑ының сейсморазведка партияларында эшләй. 20‑нән ашыу ятҡылыҡты, ш. иҫ. илдәге иң эре Уҫы нефть...
ПРОХОРОВКА ҠУРҒАНДАРЫ
ПРОХОРОВКА ҠУРҒАНДАРЫ, П р о х о р о в к а I, иртә Сармат (Прохоровка) мәҙәниәтенең (ҡара: Сармат мәҙәниәте) археологик ҡомартҡыһы. Б.э.т. 4—2 бб. ҡарай. Ырымбур өлк. Шарлыҡ р‑ны Прохоровка а. 1,5 км алыҫлыҡта урынлашҡан. 1911 й. асыла, 1916 й. С.И. Руденко, 2003—05 йй. Д.В.Мещеряков һәм Л.Т.Яблонский...
ПРОЦИОН
ПРОЦИОН, Бәләкәй Эттең α‑һы, аҡ карлик йондоҙ м‑н ҡуш һары гигант йондоҙ (11‑се йондоҙ дәүмәле). Визуаль йондоҙ дәүмәле 0m,34. Диаметры Ҡояштыҡынан 1,8 тапҡырға ҙурыраҡ. Ерҙән 11 яҡтылыҡ йылы алыҫлығында урынлашҡан. Экваториаль йондоҙлоҡҡа ҡарай. БР терр‑яһында байыусы йондоҙ. Февр. башында, төн уртаһында,...
ПРОЧУХАН Юрий Анатольевич
ПРОЧУХАН Юрий Анатольевич (17.8.1951, Люберцы ҡ. — 15.7.2019, Өфө), химик. Химия ф. д‑ры (1989), проф. (2006). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1974) шунда уҡ эшләй: 1980 й. алып өлкән ғилми хеҙм‑р, 1983 й. — лаб. мөдире, 1999—2003 йй. юғары молекуляр берләшмәләр каф. мөдире, бер үк ваҡытта 1993—2003 йй. химия...
ПРУЦКИХ Игорь Валерьевич
ПРУЦКИХ Игорь Валерьевич (19.5. 1972, Өфө), спортсы. Велосипед спорты б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1995). БДПИ‑ны тамамлаған (1996). “Ағиҙел” олимпия әҙерлеге үҙәге тәрбиәләнеүсеһе (тренеры Р.Н.Латипов). Донъя кубогы этабы еңеүсеһе (Көньяк Африка Респ., 1994), Рәсәй (1992—96) һәм Рәсәй...
