Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

ӘҘЕЛ ӘШМӘНЕВ

ӘҘЕЛ ӘШМӘНЕВ (1727—?), Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёвтың поход старшинаһы. Уҫы даруғаһының Ғәйнә улусы Ялпаҡ а. (Пермь крайының Барҙы р‑ны) башҡорто. 1773 й. дек. баш күтәреүселәр хәрәкәтенә ҡушыла. Шул уҡ даруға башҡорттары делегацияһы составында И.Н.Зарубин ставкаһына бара....

ӘҘЕЛ БИҒӘШЕВ

ӘҘЕЛ БИҒӘШЕВ, Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёвтың баш атаманы. Рус хәрби‑диңгеҙ флотында хеҙмәт итә, капрал. Себер даруғаһы муллаһы. 1773 й. көҙөндә ихтилалға ҡушыла. 1773 й. дек. Әбделйәлил Ырыҫҡолов һәм Бәхтейәр Ҡанҡаев м‑н берлектә Ҡазан даруғаһында баш күтәреүселәр отрядтарын...

ӘҘЕЛ, Хәйбулла р‑нындағы ауыл

ӘҘЕЛ, Ғ ә ҙ е л, Хәйбулла р‑нындағы ауыл, Таналыҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 22 км һәм Һары т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.‑Көнс. табан 100 км алыҫлыҡта Таналыҡ й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 79 кеше; 1920 — 156; 1939 — 191; 1959 — 267; 1989 — 187; 2002 — 215; 2010 — 159 кеше. Башҡорттар...

ӘҘЕЛШИНА Рәмзилә Мөхәмәт ҡыҙы

ӘҘЕЛШИНА Рәмзилә Мөхәмәт ҡыҙы (18.1.1933, БАССР‑ҙың Архангел р‑ны Үрге Ләмәз а. — 13.7.2014, Сибай ҡ.), актриса. БАССР‑ҙың халыҡ(1986) һәм атҡ. (1976) артисы. Театр эшмә­кәрҙәре союзы ағзаһы (1970). ГИТИС‑ты тамамлағандан һуң (1959; О.И.Пыжова һәм Б.В.Бибиков курсы) Салауат башҡорт драма театры, 1965—95...

ӘҘЕҺӘМОВ Абдулла Камалетдин улы

ӘҘЕҺӘМОВ Абдулла Камалетдин улы [10.3.1896, Ырымбур губ. Орск өйәҙе Юлыҡ а. (БР‑ҙың Баймаҡ р‑ны) — 3.12.1968, Түб. Тагил ҡ.], Башҡорт милли хәрәкәте эшмәкәре. М.К.Әҙе­һәмовтың ҡустыһы. 1917 й. дек. — 1918 й. башында 3‑сө Бөтә башҡорт ҡоролтайы депутаты, Кесе Ҡоролтай, Башҡорт мәркәз шураһы ағзаһы. 1918...

ӘҘЕҺӘМОВ Илдус Әнәс улы

ӘҘЕҺӘМОВ Илдус Әнәс улы (18.6. 1951, БАССР‑ҙың Ҡыйғы р‑ны Абзай а.), дәүләт эшмәкәре. БР‑ҙың атҡ. юрисы (2001). Филос. ф. канд. (1982). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1977) БДПИ‑ла эшләй (1989 й. алып социология һәм политология каф. мөдире). 1994 й. башлап БР Президенты Хакимиәтенең дәүләт‑хоҡуҡ идараһы...

ӘҘЕҺӘМОВ Мөхәмәтдин Камалетдин улы

ӘҘЕҺӘМОВ Мөхәмәтдин Камалетдин улы [5.7.1892, Ырымбур губ. Орск өйәҙе Юлыҡ а. (БР‑ҙың Баймаҡ р‑ны) — 8.12.1937, Өфө], Башҡорт милли хәрәкәте эшмәкәре. А.К.Әҙеһәмовтыңағаһы. Көңгөр техник уч‑щеһын тамамлаған (1913). 1913—16 йй. Орск өйәҙ земство башҡармаһында страховкалау агенты булып эшләй. 1913 й....

ӘҘИҒОТ ТЕМӘСОВ

ӘҘИҒОТ ТЕМӘСОВ (1719—?), Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Уҫы даруғаһының Ғәйнә улусы Ялпаҡ а. (Пермь крайының Барҙы р‑ны) башҡорто. Мәҙрәсә тамамлаған. Ҡазан губернаһының Пермь провинцияһында һәм Екатеринбург ҡ. сауҙа итә. 1774 й. ғин. Әбдей Абдуллов отрядына ҡушыла....

ӘЖӘК, Борай р‑нындағы ауыл

ӘЖӘК, Борай р‑нындағы ауыл, Әжәк а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 13 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 81 км алыҫлыҡта Әжәк й. (Тере Танып й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1000 кеше; 1920 — 974, 1939 — 792; 1959 — 528; 1989 — 330; 2002 — 322; 2010 — 267 кеше. Татарҙар йәшәй...

ӘЖЕКӘЙ, Мәсетле р‑нындағы ауыл

ӘЖЕКӘЙ, Мәсетле р‑нындағы ауыл, Оло Ыҡтамаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 10 км һәм Красноуфимск т. юл ст. (Свердловск өлк.) К.‑Көнс. табан 99 км алыҫлыҡта Аҡа й. (Әй й. ҡу­шылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1129 кеше; 1920 — 1246; 1939 — 752; 1959 — 824; 1989 — 719; 2002 — 750; 2010 — 684...

ӘЗЕКӘЙ, Белорет р‑нындағы ауыл

ӘЗЕКӘЙ, Белорет р‑нындағы ауыл, Әзекәй а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 12 км һәм Белорет т. юл ст. Көнб. табан 7 км алыҫлыҡта Боғанаҡ й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында, Өфө—Инйәр—Белорет автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 321 кеше; 1920 — 367; 1939 — 315; 1959 — 319; 1989 — 320; 2002 —...

ӘЗЕРБАЙЖАН

ӘЗЕРБАЙЖАН, Ә з е р б а й ж а н Р е с п у б л и к а һ ы, Кавказ аръяғының көнсығыш өлөшөндә урынлашҡан дәүләт. Майҙаны — 86,6 мең км2. Баш ҡалаһы – Баҡы. Дәүләт башлығы — президент. Халҡы — 8,2 млн кеше (2009), 91,6%‑ы — әзербайжандар; 1989 й. 580 башҡорт йәшәгән. Рәсми тел – әзербайжан теле. Диндарҙар...

ӘЗЕРБАЙЖАН ТЕЛЕ

ӘЗЕРБАЙЖАН ТЕЛЕ, төрки телдәрҙең береһе (көньяҡ‑көнбайыш, йәки уғыҙ төркөмө). Әзербайжандарҙың милли теле, Әзербайжандың дәүләт теле. Шулай уҡ Грузияла, Әрмән­станда, Иранда, Иракта, Төркиәлә таралған. 2002 й. БР‑ҙа Ә.т. һөйләшеүселәр һаны 5 меңдән ашыу кеше тәшкил иткән. Ҡайһы бер грамматик һәм лексик...

ӘЗМӘТ ҠӘБЕРЛЕГЕ I, археологик ҡомартҡыһы

ӘЗМӘТ ҠӘБЕРЛЕГЕ I, Сейәлек мәҙәниәте археологик ҡомартҡыһы. 13—15 бб. ҡарай. ТР‑ҙың Аҡтаныш р‑ны Әзмәт а. төньяҡ‑көнбайышҡа табан 0,4 км алыҫлыҡта урынлашҡан. 1971 й. асылған, 1975—76 йй. һәм 1979 й. СССР ФА Ҡазан филиалы Тел, әҙәбиәт һәм тарих ин‑тының Иртә болғар археологик экспедицияһы (етәксеһе...

ӘЗМӘТОВ Хәсән Әхмәтзыя улы

ӘЗМӘТОВ Хәсән Әхмәтзыя улы (2.10.1939, БАССР-ҙың Илеш р-ны Иләкшиҙе а.), инженер-механик. Техник ф. д-ры (1999), проф. (2003). РФ‑тың (1998) һәм БАССР-ҙың (1987) атҡ. уйлап табыусыһы, СССР‑ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1985). ӨНИ‑не тамамлаған (1969). 1960 й. алып Шкапов газ‑бензин з-дында, 1964 й....

ӘЗРӘҠӘ

ӘЗРӘҠӘ (ғәр. ҡәбәхәт, алдаҡсы, мәңгелек дошман), башҡорт мифологияһында яуыз иблес. “Урал батыр” эпосы персонажы. Һыу һәм ер аҫты донъяһының дейеүҙәр батшаһы, тыл­сымлы Йәншишмә хужаһы. Кешеләрҙе буйһондороу һәм ерҙә хакимлыҡ итеү өсөн Ә. Самрау батшанан Һомай ҡошто, Аҡбуҙатты һәм тылсымлы алмас ҡылысты...

ӘЙ, йылға

ӘЙ, йылға, Өфө й. һул ҡушылдығы. Уранғы (Силәбе өлк.) һәм Әүәләк һырттары араһында урынлашҡан Клюквенный һаҙлығынан башлана. Үрге ағымында Силәбе өлк. буйлап төньяҡ‑көнсығыштан көньяҡ‑көнбайышҡа ҡарай аға. БР‑ҙа Ҡыйғы, Салауат, Дыуан, Мәсетле р‑ндары аша көньяҡ‑көнсығыштан төньяҡ‑көнбайышҡа йүнәлеш...

ӘЙ, Салауат р‑нындағы ауыл

ӘЙ, Салауат р‑нындағы ауыл, Торналы а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 32 км һәм Мөрсәлим т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 64 км алыҫлыҡта Ишмән й. (Әй й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы:1939 й. –244 кеше; 1959 – 443; 1989 – 359; 2002 – 278; 2010 – 207 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ...

ӘЙЛӘНЕШТӘГЕ АҠСАЛАР

ӘЙЛӘНЕШТӘГЕ АҠСАЛАР, әй ләнештәге активтар, предприятие тарафынан һәр бер операция циклы ваҡытында (сеймал һәм материал һатып алыуҙан алып әҙер продукцияны һатҡандан һуң килгән аҡсаның инеүенә тиклемге осор) үҙенең ағымдағы эшмәкәрлегенә инвестицияланған аҡсалар. Ә.а. әйләнештәге производство фондтарына...

ӘЙЛЕ ЫРЫУЫ ШӘЖӘРӘҺЕ

“ӘЙЛЕ ЫРЫУЫ ШӘЖӘРӘҺЕ”, башҡорт ауыҙ‑тел ижады ҡомартҡыһы, шәжәрә. Т.Ялсығол тарафынан төҙөлгән, уның “Тарихнамә‑и болғар” (ҡара: Тарихнамә) хеҙмәтенә ингән. Урал‑Волга буйы төрки телендәнарратив формала яҙылған, әҫәргә мифтар, легендалар һәм риүәйәттәр индерелгән. Әйле ырыуын башлап ебәреүселәрҙең генеалогияһы...