Список материалов
МАРГАНЕЦ
МАРГАНЕЦ (Manganum), Mn, Д.И.Менделеев периодик системаһының VII төркөм химик элементы. Тотороҡло изотобы бар. Ирекле хәлдә осрамай, марганец мәғдәндәре составына инә. М. ер ҡабығындағы торошо масса б‑са 0,1% тәшкил итә, океан һыуҙарында — 2,1—7,0%. Көмөштәй аҡ, тығыҙлығы 7440 кг/м3, tиреү 1245°С, tҡайнау...
МАРГАНЕЦ МӘҒДӘНДӘРЕ
МАРГАНЕЦ МӘҒДӘНДӘРЕ, сәнәғәт өсөн металл сығарыуға яраҡлы миҡдарҙа һәм берләшмәләрҙә марганец булған тәбиғи минераль ҡатламдар. Ултырма, вулканоген‑ултырма һәм гиперген (окисланыу зоналарында) генезислы була. Төп мәғдән минералдары: пиролюзит, браунит, гаусманит, манганит, вернадит, псиломелан, родонит,...
МАРГАРИТА
МАРГАРИТА М е н з е л и н с к а я (донъяуи исеме Гунаронуло Мария Михайловна; 1865, башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 1866 — 22.8.1918, Минзәлә ҡ.), игуменья, преподомученица. Монахлыҡ ҡабул иткән (20 б. башында). 1917 й. алып Илья пәйғәмбәр ҡатын‑ҡыҙҙар монастыры настоятельницаһы. Аскет тормош алып барған. Ваҡытлы...
МАРГИНАЛЛЫҠ
МАРГИНАЛЛЫҠ (лат. мargo — сит, сик), социологияла һәм социол. философияла ҡулланылған төшөнсә, шәхестең ниндәй ҙә булһа соц. берлеккә ҡарата ситләшеүле торошон сағылдыра. Термин Америка социологы Р.Парк тарафынан мигранттарҙың ҡала мөхитенә яраҡлаша алмауының соц.‑психологик эҙемтәләрен асыҡлау маҡсатында...
МАРИ ӘҘӘБИӘТЕ
МАРИ ӘҘӘБИӘТЕ. М.ә. башҡорт әҙәбиәте м‑н тығыҙ бәйләнештә үҫешеүе БР һәм Марий Эл терр‑яһының яҡынлығына ғына түгел, ә тарихи шарттарға ла бәйле. Башҡортостанда тыуып үҫкән мари шағирҙары Т.У.Батырбаев, А.Ш.Зайникаев, К.И.Ижболдин, В.М.Изилянова, А.Т.Тимеркәев, С.В.Николаев, И.Осмин, М.А.Әйүпова һ.б....
МАРИ БИКШЕГЕ, Ҡалтасы р‑нындағы ауыл
МАРИ БИКШЕГЕ, Ҡалтасы р‑нындағы ауыл, Яңы Килбаҡты а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 37 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 50 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 237 кеше; 1920 — 234; 1939 — 198; 1959 — 209; 1989 — 76; 2002 — 107; 2010 — 73 кеше. Мариҙар йәшәй (2002). Ауылға Уҫы даруғаһында...
МАРИ ТЕЛЕ
МАРИ ТЕЛЕ, фин-уғыр телдәренең береһе (Волга төркөмө). Марий Эл Респ. дәүләт телдәренең береһе. Шулай уҡ Киров, Түб. Новгород, Свердловск өлк., Пермь крайында, БР‑ҙа, ТР‑ҙа, Удмуртияла һәм РФ‑тың башҡа төбәктәрендә таралған. Һөйләшеүселәр һаны 365 меңдән ашыу кеше (2010). 2010 й. БР‑ҙа М.т. (ялан‑көнсығыш)...
МАРИ ФОЛЬКЛОРЫ
МАРИ ФОЛЬКЛОРЫ. Башҡортостан Республикаһы мариҙары фольклорының жанрҙары күп төрлө. Йомаҡтар (тушто), һынамыштар (пале- влак, палымаш), мәҡәл һәм әйтемдәр (тоштыен мут, калыкмут, туныктен ойлымо мут), хайуандар т‑да, тылсымлы һәм көнкүреш әкиәттәре (йомак, шоя, нуж), хөрәфәти хикәйәләр (ужмо-колмо,...
МАРИ‑МӘНӘҮЕЗ, Илеш р‑нындағы ауыл
МАРИ‑МӘНӘҮЕЗ, Илеш р‑нындағы ауыл, Баҙытамаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 35 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 142 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 130 кеше; 1920 – 160; 1939 – 199; 1959 – 227; 1989 – 164; 2002 – 189; 2010 – 201 кеше. Мариҙар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп (Баҙытамаҡ урта...
МАРИҘАР
МАРИҘАР (үҙ атамаһы мари, марий), халыҡ, Марий Эл Респ. төп халҡы. М. һаны 1989 й. РСФСР‑ҙа — 643,7 мең, Мари АССР‑ында — 324,4 мең; 2002 й. РФ‑та — 604,3 мең, Марий Эл Респ. — 312,2 мең; 2010 й. — ошоға ярашлы 547,6 мең һәм 290,8 мең кеше. Башҡортостанда 1989 й. — 105,7 мең, 2002 й. — 105,8 мең, 2010...
МАРИИН ҠЫҘ БАЛАЛАР ГИМНАЗИЯҺЫ
МАРИИН ҠЫҘ БАЛАЛАР ГИМНАЗИЯҺЫ, 1860 й. Өфөлә 1‑се разрядлы Ырымбур ҡыҙ балалар уч‑щеһы булараҡ асыла, 1865 й. алып Өфө Мариин (императрица Мария Фёдоровна хөрмәтенә) ҡыҙ балалар гимназияһы. Халыҡ мәғарифы министрлығы һәм Императрица Мария учреждениелары ведомствоһы ҡарамағында тора. Уҡыу түләүле була...
МАРИИНСКИЙ, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл
МАРИИНСКИЙ, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл, Отрада а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Стәрлетамаҡ т. юл ст. Көнб. табан 5 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. – 850 кеше; 1959 – 133; 1989 – 545; 2002 – 361; 2010 – 1896 кеше. Башҡорттар, татарҙар, урыҫтар йәшәй (2002). Төп мәктәп, фельдшер‑акушерлыҡ пункты,...
МАРИЙ ЭЛ
МАРИЙ ЭЛ Р е с п у б л и к а һ ы, М а р и р е с п у б л и к а һ ы, РФ субъекты. Көнсығыш Европа тигеҙлегенең көнсығышында Волга й. басс. урта өлөшөндә урынлашҡан. Киров өлк., Татарстан һәм Сыуашстан, Түб. Новгород өлк. м‑н сиктәш. Баш ҡалаһы – Йошкар‑Ола. Юғары вазифалы кешеһе – республика башлығы....
МАРИН, Илеш р‑нындағы ауыл
МАРИН, Илеш р‑нындағы ауыл, Андреевка а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 38 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 145 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 298 кеше; 1959 — 266; 1989 — 215; 2002 — 186; 2010 — 155 кеше. Мариҙар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты, клуб бар. Ауылға 1929 й. Бөрө кантонында...
МАРИНО, ауыл, Нефтекама ҡ. составында
МАРИНО, М а р ь и н о, ауыл, 1969 й. алып Нефтекама ҡ. составында, Ташкин а/с ҡарай. Нефтекама ҡ. һәм т. юл ст. К.‑Көнб. табан 1 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 979 кеше; 1920 – 937; 1939 – 552; 1959 – 546; 1989 – 348; 2002 – 279; 2010 – 471 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002). Ауылға Ҡазан даруғаһы...
МАРКЕТИНГ
МАРКЕТИНГ (ингл. market – баҙар, һатыу), баҙар мөнәсәбәттәре шарттарында предприятиелар һәм фирмаларҙың етештереү-һатыу һәм сауҙа эшмәкәрлегенең табыш алыуға йүнәлтелгән ойоштороу һәм идара итеү системаһы. М. функциялары: баҙарҙы тикшереү (талаптарҙы, ихтыяжды, конкуренцияны өйрәнеү, һатыуҙы күҙаллау),...
МАРКОВА Елена Николаевна
МАРКОВА Елена Николаевна (1897 й. июне, Днепропетровск ҡ. — 2.3.1984, Ленинград ҡ.), психиатр. Медицина фәндәре докторы (1949). БАССР‑ҙың атҡаҙанған табибы (1945). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Днепропетровск медицина институтын тамамлаған (1922). 1924 й. алып Ульяновск өлкә психиатрия дауаханаһында бүлек...
МАРКС Карл Генрих
МАРКС Карл Генрих (5.5.1818, Трир ҡ., Пруссия — 14.3.1883, Лондон ҡ.), философ, иҡтисадсы, сәйәси эшмәкәр. Марксизмға нигеҙ һалыусы (ҡара: Марксистик философия). Философия докторы (1841). 1847 й. алып халыҡ‑ара Коммунистар союзы ағзаһы. М. менән Ф.Энгельс — 1‑се Интернационалдың (1864—76) ойоштороусылары...
МАРКСИСТИК ФИЛОСОФИЯ
МАРКСИСТИК ФИЛОСОФИЯ, диалектик һәм тарихи материализм (ҡара: Диалектика) т‑да К.Маркс м‑н Ф.Энгельс тәғлимәте. М.ф. төп ҡанундары: ижт. аңға ҡарата ижт. йәшәйештең алда булыуы; йәмғиәт структураһы — иҡт. базис (етештереү көстәре һәм мөнәсәбәттәре) һәм өҫҡорма (мәҙәниәт, сәйәсәт, хоҡуҡ); йәмғиәт тарихы...
МАРКУШЕВ Михаил Вячеславович
МАРКУШЕВ Михаил Вячеславович (1.10.1959, Өфө), инженер‑механик. ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1981) ӨАИ эргәһендәге “Тантал” махсус конструкторлыҡ‑технология бюроһында эшләй. 1990 й. алып Металдарҙың үтә һығылмалылығы проблемалары ин‑тында: өлкән ғилми хеҙм‑р, 1995 й. башлап сектор мөдире, 2007 й. — лаб....
