Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

ПАМЯТИ СТРЕЛЯЕВОЙ

ПАМЯТИ СТРЕЛЯЕВОЙ, К е ч ‑ к е н э, ашау өсөн сығарылған виноград сорты. 2005 й. Л.Н.Стреляева, Н.В.Майстренко, М.Ғ.Әбдиева (БНИИСХ) тарафынан Мадлен Анжевин, Маленгр ранний, Жемчуг Саба һәм Шасла белая сорттарын һеркәләндереү юлы м‑н сығарыла. Уртаса бейеклектәге ҡыуаҡ. Япрағы эре, бөтөн йәки 3 айырсалы,...

ПАНАРИЦИЙ

ПАНАРИЦИЙ (лат. рanaricium), бармаҡ туҡымаларының эренләп шешеүе. Кеше П. Өҫкө ҡатлам, йыланҡараҡ (паронихия), тире аҫты, һеңер, һөйәк (остеомиелит), бармаҡ быуыны (эренле артрит) П. һәм пандактилит (бармаҡтың бөтә туҡымалары шешеүе) айырыла. Микротравмалар алғанда (шырау ҡаҙалыу, сәнселеү, тырналыу...

ПАНДИКОВ Геннадий Александрович

ПАНДИКОВ Геннадий Александрович (12.5.1899, Ҡазан губ. Усолка а. — 10.6.1961, Омск ҡ.), терапевт. Мед. ф. д‑ры (1957), профессор. РСФСР‑ҙың атҡ. табибы (1949), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1939). Омск мед. ин‑тын тамамлағандан һуң (1925) шунда уҡ эшләй: 1932—36 йй. уҡытыу‑ғилми бүлек дир. урынбаҫары,...

ПАНИН Пётр Иванович

ПАНИН Пётр Иванович (24.3.1721, Калуга губ. Везовка а. — 15.4.1789, Мәскәү), хәрби эшмәкәр. Ген.‑аншеф (1762). Граф (1767). 1735—39 йй. һәм 1768—74 йй. рус‑төрөк, 1741—43 йй. рус‑швед һуғыштарында, 1756—63 йй. Ете йыллыҡ һуғышта, Крәҫтиәндәр һуғышын (1773—75) баҫтырыуҙа ҡатнашыусы. 1735 й. алып рус...

ПАНИСЛАМИЗМ

ПАНИСЛАМИЗМ, мосолман халыҡтарының сәйәси бойондороҡһоҙлоғо, уларҙың берләшергә ынтылышы, исламды таратыу т‑дағы ҡараштарға нигеҙләнгән дини‑сәйәси идеология. 19 б. аҙ. — 20 б. башында үҫеш ала. Нигеҙ һалыусыһы Джамал әд‑дин әл‑Афғани П. идеяларын 1884 й. Парижда М.Абдо м‑н берлектә нәшер иткән “әл‑Урва...

ПАНКОВ Гений Викторович

ПАНКОВ Гений Викторович (29.5. 1924, Өфө — 26.11.1994, шунда уҡ), инженер‑технолог, хужалыҡ эшмәкәре. БАССР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1966), РСФСР‑ҙың атҡ. машиналар эшләүсеһе (1983), СССР‑ҙың Граждандар оборонаһы отличнигы (1980), РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1979), почётлы авиатөҙөүсе...

ПАНКРЕАТИТ

ПАНКРЕАТИТ (гр. paјnkreas — ашҡаҙан аҫты биҙе), ашҡаҙан аҫты биҙенең шешеүе. Киҫкен П. (КП) һәм хроник П. (ХП) айырыла. Сәбәптәре: бауырҙан тыштағы үт сығарыу юлдары ауырыуҙары; токсиндар, алкоголь һәм уның суррогаттары тәьҫире, травмалар һ.б. КП төп клиник сағылышы — уратып көслө эс ауыртыу, ҡоҫоу...

ПАНОВ Александр Константинович

ПАНОВ Александр Константинович (1.5.1940, Чкалов өлк. Григорьевка утары — 28.1.2015, Стәрлетамаҡ ҡ.), инженер‑механик. БР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1991). Техник ф. д‑ры (1988), проф. (1990). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1990). С.М.Киров ис. Ҡазан химик технология ин‑тын тамамлағандан һуң (1967) “Авангард”...

ПАНОВ Николай Михайлович

ПАНОВ Николай Михайлович (23.5.1951, Райчихинск ҡ. — 16.6.2021, Стәрлетамаҡ ҡ.), актёр. РФ‑тың (1999) һәм БАССР‑ҙың (1986) атҡаҙанған артисы, БР‑ҙың халыҡ артисы (1991). Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1982). Н.К.Крупская исемендәге Республика драма театры эргәһендәге театр студияһын тамамлағандан һуң...

ПАНТЕЛЕЕВ Александр Васильевич

ПАНТЕЛЕЕВ Александр Васильевич (7.4.1932, Великие Луки ҡ. — 31.7.1990, Вологда ҡ.), сценограф, рәссам. РСФСР‑ҙың (1974) һәм БАССР‑ҙың (1966) атҡ. рәссамы. Рәссамдар союзы ағзаһы (1956). Башҡ. театр‑художество уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1953; педагогтары Р.У.Ишбулатов, А.Э.Тюлькин) 1‑се урта мәктәптә...

ПАНТЕЛЕЕВА Катарина Андреевна

ПАНТЕЛЕЕВА Катарина Андреевна (29.8.1987, Белорет ҡ.), спортсы. Пуля менән атыу б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2006). “Металлург” (Белорет; тренеры В.И. Зеркин) спорт клубы, 26‑сы СДЮСШОР (Өфө; тренеры В.Б.Гулак) тәрбиәләнеүсеһе. Үҫмер спортсылар һәм ҡыҙҙар араһында Рәсәй беренселеге...

ПАНТЕЛЬКИН Анатолий Александрович

ПАНТЕЛЬКИН Анатолий Александрович [15.9.1919, АСБР‑ҙың Юрматы кантоны Кирюшкин а. (БР‑ҙың Фёдоровка районы) — 14.3.1945, Венгрия], лётчик, майор (1945). Советтар Союзы Герой (1945). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Осоусылар хәрби авиация мәктәбен тамамлаған (Сталинград ҡ., 1941). 1936—39 йй. Стәрлетамаҡ ҡ....

ПАНТУХ Борис Израйлевич

ПАНТУХ Борис Израйлевич (10.10. 1941, Рыбинск ҡ. — 6.10.2000, Чайковский ҡ.), химик‑технолог. Техник ф. д‑ры (1987). БАССР‑ҙың атҡ. химигы (1985), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1985). Ярославль технология ин‑тын тамамлаған (1964). 1967 й. алып Стәрлетамаҡ нефтехимия з‑дында эшләй: лаб. нач., 1980—82 йй....

ПАНТЮРКИЗМ

ПАНТЮРКИЗМ, нигеҙен төрки халыҡтарҙы бер милләткә берләштереү идеяһы тәшкил иткән ижт.‑сәйәси доктрина. 19 б. аҙ. төрки‑мосолман зыялылары мөхитендә яралған; йәдитселектә мәҙәни‑ағартыу этабының формалашыуы һәм барлыҡ төрки халыҡтарҙың мәҙәни һәм милли берҙәмлеге идеяһын күтәреп сыҡҡан И.М. Гаспринский...

ПАНФИЛОВ Александр Вячеславович

ПАНФИЛОВ Александр Вячеславович (3.6.1959, БАССР‑ҙың Ҡалтасы р‑ны Надеждин а.), хәрби эшмәкәр. Рәсәй Федерацияһы Геройы (2002). Техник ф. д‑ры (2001), проф. (2005). РФ‑тың атҡ. фән эшмәкәре (2007). Ген.‑майор (2007). Төньяҡ Кавказдағы хәрби хәрәкәттәрҙә (1999—2004) ҡатнашыусы. А.И.Лизюков ис. Һарытау...

ПАНЧ Петро

ПАНЧ Петро (ысын исеме Панченко Пётр Иосифович; 22.6.1891, Харьков губ. Валки ҡ. — 1.12.1978, Киев), яҙыусы. “Сысҡан оялары” (“Мышиные норы”; 1926), “Зәңгәр эшелондар” (“Голубые эшелоны”; 1928), “Төндө ҡамау” (“Осада ночи”; 1935), “Александр Пархоменко” (1939), “Украинаның ҡайнауы” (“Клокотала Украина”;...

ПАНЧЕНКО Владислав Яковлевич

ПАНЧЕНКО Владислав Яковлевич (15.9.1947, Барановичи ҡ.), физик. РФА акад. (2008), БР ФА‑ның почётлы акад. (2016), физика‑матем. ф. д‑ры (1990), проф. (1994). РФ‑тың атҡ. фән эшмәкәре (1997). МДУ‑ны тамамлаған (1971). 1985 й. алып РФА‑ның Лазер һәм мәғлүмәт технологиялары проблемалары ин‑тында (1992 й....

ПАР БАҪЫУЫ

ПАР БАҪЫУЫ, п а р, бөтә вегетация осоронда йәки уның бер өлөшөндә үҫтерелеүсе культураларҙан азат булған, яҡшы ашланған, ентекләп эшкәртелгән һәм ҡый үләндәренән таҙартылған сәсеү әйләнеше баҫыуы. Тупраҡта дым, туҡланыуҙың хәрәкәтсән элементтары һаҡланыу, тупраҡты ҡый үләндәренән, ауырыу тыуҙырыусылар...

ПАРА‑СКИ

ПАРА‑СКИ п а р а ш ю т - т а  у с а ң ғ ы һ ы  б ‑ с а  и к е б ә й г е, парашют спорты төрө, тау битенә аныҡ төшөү б‑са һикереүҙе һәм гигант слаломды үҙ эсенә ала. Башҡортостанда 20 б. 90‑сы йй. уртаһынан үҫешә. Респ. 1995 й.,2010– 12 йй. — Рәсәй кубоктары, 1998— 99 йй, 2001—07 йй., 2009 й. Рәсәй чемпионаттары...

ПАРАБОЛИК ТИГЕҘЛӘМӘЛӘР

ПАРАБОЛИК ТИГЕҘЛӘМӘЛӘР, айырым сығарылмалы һәм коэф. матрицаһы ыңғай билдәләнгән дифференциаль тигеҙләмәләр класы. Йылы үткәреүсәнлек, диффузия, шыйыҡлыҡты һәм газды фильтрлау һ.б. стационар булмаған процестарҙы һүрәтләй. Башҡортостанда 20 б. 80‑се йй. алып П.т. теорияһының ҡайһы бер аспекттары б‑са...