Список материалов
ШАЛЯПИН Фёдор Иванович
ШАЛЯПИН Фёдор Иванович (1.2. 1873, Ҡазан — 12.4.1938, Париж, 1984 й. Мәскәүҙең Новодевичье зыяратына күсереп ерләнгән), йырсы (юғары бас). Респ. халыҡ артисы (1918). 1890—91 йй. С.Я.Семёнов‑Самарскийҙың опера труппаһы составында Өфөлә гастролдәрҙә булған. 1890 й. 18 дек. Дворяндар йыйылышы бинаһы залында...
ШАМАНЛЫҠ
ШАМАНЛЫҠ (эвенкса шаман, саман — ярһыған кеше), диндең тәүге формаларының береһе; ҡамлау ваҡытында шамандың (культ башҡарыусы) рухтар м‑н аралашыуы т‑дағы күҙаллауға нигеҙләнә. Анимизм, магия, тотемизм, фетишизм м‑н бәйле; элементтары төрлө дини системаларҙа бар. Ш. ҡорбан килтереү хас. Ҡамлау ваҡытында...
ШАМБЫ, балыҡ
ШАМБЫ (Lota lota), тәрәс һымаҡтар отрядының тәрәстәр ғаиләһенә ҡараған балыҡ. Евразияның, Төньяҡ Американың сөсө һыу ятҡылыҡтарында йәшәй. Башҡортостанда Ш. оҙонлоғо 60 см, ауырлығы 1,6 кг етә. Кәүҙәһе бәләкәй, оҙонса, алғы яҡта йомро, арт яҡта ян‑яғы ныҡ ҡыҫылған. Арҡаһы һарғылт йәшел, ҡайһы берҙә...
ШАММАЗОВ Айрат Минһаж улы
ШАММАЗОВ Айрат Минһаж улы (31.8.1947, Өфө ҡ.), инженер‑механик. БР ФА академигы (2009), техник фәндәр докторы (1986), профессор (1988). РФ‑тың (2003) һәм БР‑ҙың (1997) атҡаҙанған фән эшмәкәре, СССР юғары мәктәбе отличнигы (1985), РФ‑тың почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (1997), РФ газ...
ШАММАС Рауил Сәхиулла улы
ШАММАС (Шаммасов) Рауил Сәхиулла улы (9.11.1930, БАССР‑ҙың Ҡарағош р‑ны Уразай ҡсб, хәҙ. БР‑ҙың Стәрлебаш р‑ны Хәлекәй а.), шағир. БР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1994). Журналистар союзы (1965), Яҙыусылар союзы (1973) ағзаһы. Стәрлетамаҡ пед. ин‑тын тамамлаған (1969). 1952 й. алып Матрай, 1956 й. — Стәрлебаш...
ШАМРАТ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл
ШАМРАТ, Ҡариҙел р‑нындағы ауыл, Яңы Бәрҙәш а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 50 км һәм Щучье Озеро т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 120 км алыҫлыҡта Йүрүҙән й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 282 кеше; 1920 — 317; 1939 — 441; 1959 — 486; 1989 — 319; 2002 — 285; 2010 — 283 кеше. Башҡорттар...
ШАМРАТОВА Валентина Ғосман ҡыҙы
ШАМРАТОВА Валентина Ғосман ҡыҙы (11.8.1950, Ашхабад), физиолог. Биол. ф. д‑ры (2002), проф. (2004). РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре (2009). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1972) 1974 й. тиклем Йәрмәкәй р‑нының Спартак урта мәктәбендә уҡыта. 1977 й. алып БДУ‑ла эшләй. Фәнни тикшеренеүҙәре патология...
ШАМУҠОВ Ғабдулла Рухулла улы
ШАМУҠОВ Ғабдулла (Абдулла) Рухулла улы (11.12.1909, Сембер губ. Әсән а. — 22.12.1981, Ҡазан), актёр. СССР‑ҙың (1980), РСФСР‑ҙың (1957), ТАССР‑ҙың (1950) халыҡ артисы, БАССР‑ҙың атҡ. артисы (1943). Башҡорт сәнғәт техникумын (1930; В.Мортазин-Иманский, М.Ә.Мәһәҙиев курсы), Ҡазан пед. ин‑тын (1952) тамамлаған....
ШАМУН Фидаи
ШАМУН Фидаи (ысын исеме Шакирйәнов Ҡасим Хәсән улы, башҡа мәғлүмәттәр б‑са, Мөхәмәтйән улы; 15.6.1902, Ырымбур ҡ. — 1920 й. июне, Өфө губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Ҡамышлы а., хәҙ. БР‑ҙың Кушнаренко р‑ны Иҫке Ҡамышлы а., эргәһендә ерләнгән), шағир. Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. “Ғәлиә” мәҙрәсәһендә уҡыған....
ШАНСКИЙ, Йылайыр р‑нындағы ауыл
ШАНСКИЙ, Йылайыр р‑нындағы ауыл, Ҡананикольский а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 86 км һәм Сибай т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 136 км алыҫлыҡта Шанский й. (Ҡана й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 82 кеше; 1959 — 408; 1989 — 277; 2002 — 272; 2010 — 203 кеше. Башҡорттар, урыҫтар, татарҙар...
ШАНХАЙ ХЕҘМӘТТӘШЛЕК ОЙОШМАҺЫ
ШАНХАЙ ХЕҘМӘТТӘШЛЕК ОЙОШМАҺЫ, даими эшләгән хөкүмәт‑ара халыҡ‑ара ойошма. 2001 й. 15 июнендә Шанхай ҡ. Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Ҡытай, Рәсәй Федерацияһы, Тажикстан, Үзбәкстан (ағза илдәр) дәүләттәренең башлыҡтары тарафынан ойошторола. Ш.х.о. төп маҡсаттары һәм бурыстары: ағза илдәр араһында үҙ‑ара ышанысты,...
ШАНЬГИН Евгений Сергеевич
ШАНЬГИН Евгений Сергеевич (25.6. 1944, Өфө), инженер‑механик. Техник ф. д‑ры (2004). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1967) ӨПЭЗ‑дә эшләй. 1975 й. алып “Геофизприбор” Өфө ПБ‑ның Махсус КБ‑нда: өлкән ғилми хеҙм‑р, ғилми‑тикшеренеү секторы мөдире. 1981 й. башлап Двигателдәр етештереү технологияһы һәм уны ойоштороу...
ШАПИРО Семён Вольфович
ШАПИРО Семён Вольфович (22.5. 1932, Мәскәү — 30.7.2018, Өфө), инженер‑электротехник. Техник ф. д‑ры (1992), проф. (1995). Мәскәү энергетика ин‑тын тамамлағандан һуң (1956) 426‑сы почта йәшниге пр‑тиеһында (Мәскәү), 1957 й. алып Горький политехник ин‑тында эшләй. 1970 й. башлап ӨАИ‑ла: 1972 й. — электр...
ШАПКИНА Людмила Васильевна
ШАПКИНА Людмила Васильевна (4.3.1952, Хабаровск ҡ.), балет артисы, педагог. БР‑ҙың халыҡ артисы (1994), БАССР‑ҙың атҡ. артисы (1985). Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1990). Пермь хореография уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1970; педагогы Л.П.Сахарова) БДОБТ солисы, 1998 й. алып педагог‑репетиторы, бер үк...
ШАПОШНИКОВ Борис Михайлович
ШАПОШНИКОВ Борис Михайлович [20.9.1882, Златоуст ҡ. — 26.3. 1945, Мәскәү], хәрби эшмәкәр. Проф. (1935). Советтар Союзы Маршалы (1940). Беренсе донъя, Граждандар һәм Б.В. һуғыштарында ҡатнашыусы. Император Николай хәрби акад. тамамлаған (С.‑Петербург, 1910). 1903 й. алып рус армияһында, полк. (1917);...
ШАРАН РАЙОНЫ
ШАРАН РАЙОНЫ, БР‑ҙың көнбайыш өлөшөндә урынлашҡан. Төньяҡ‑көнсығышта — Саҡмағош, көнсығышта һәм көньяҡ‑көнсығышта — Бүздәк, көньяҡта — Туймазы р‑ндары, көнбайышта ТР м‑н сиктәш. 1935 й. 31 ғин. БАССР‑ҙың Баҡалы, Саҡмағош һәм Туймазы р‑ндарын бүлеүгә бәйле ойошторола (ҡара: Административ район). 1962...
ШАРАН, ауыл, Шаран р‑нының үҙәге
ШАРАН, ауыл, Шаран р‑нының (1935—63 йй. һәм 1966 й. алып) һәм Шаран а/с үҙәге. Өфөнән Көнб. 201 км һәм Туймазы т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 26 км алыҫлыҡта Шаран й. (Сөн й. ҡушылдығы) буйында, Шаран—Төмәнәк, Шаран—Яңы Балтас—Андреевка автомобиль юлдарында урынлашҡан. Халҡы (мең кеше): 1906 й. — 1,4; 1920...
ШАРАНБАШ‑КЕНӘЗ, Шаран р‑нындағы ауыл
ШАРАНБАШ‑КЕНӘЗ, Шаран р‑нындағы ауыл, Мичуринск а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 22 км һәм Туймазы т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 64 км алыҫлыҡта Шаран й. (Сөн й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 974 кеше; 1920 — 1291; 1939 — 1280; 1959 — 965; 1989 — 547; 2002 — 448; 2010 — 429 кеше. Башҡорттар...
ШАРАП ҠЫУЫУ ЗАВОДТАРЫ
ШАРАП ҠЫУЫУ ЗАВОДТАРЫ, аҙыҡ сеймалынан спирт һәм спиртлы эсемлектәр етештереү пр‑тиелары. Башҡортостанда тәүге Ш.ҡ.з. 18 б. 40—50‑се йй. барлыҡҡа килә. 40‑сы йй. аҙ. П.И.Рычков тарафынан Ырымбур губернаһы Спасский а. (ТР‑ҙың Бөгөлмә р‑ны) завод төҙөлә. 60‑сы йй. аҙ. — 70‑се йй. И.Л.Тимашевтың (ҡара:...
ШАРАПОВА Лиана Ишмөхәмәт ҡыҙы
ШАРАПОВА Лиана Ишмөхәмәт ҡыҙы (29.1.1969, БАССР‑ҙың Учалы р‑ны Илсе а.), физик. БДПИ‑ны тамамлағандан һуң (1989) 20‑се урта мәктәп, 1990 й. алып 119‑сы урта мәктәп (икеһе лә — Өфө) уҡытыусыһы. 1995 й. башлап БР ФА‑ның Нефтехимия һәм катализ ин‑тында ғилми хеҙм‑р. 1999 й. алып “Башҡорт энциклопедияһы”...
